________________
(૧૦૭)
વિવરણ–ચાકરણ છંદ, કાવ્ય, કાદંબરી, કેષ, કલ્પન્યાયશાસ પોગશાસ્ત્ર, અધ્યાત્મશાસ્ત્ર વગેરેમાં ઘણેજ શ્રમ કર્યો હોય તે સર્વે પ્રકારના શ્રમ ફલવાન ત્યારે થાય છે કે નિરંજન પરમાત્માનું જ્ઞા ન કરવાવડે શરીરમાં શેધ ન કરી, જેટલો જણાય તે તેટલાની સાથે એકતા કરતા જવી, અને જેટલું જણાય, તેટલાની ઉપાસના કરવી, તેનું ધ્યાન પણ ત્યાં જ કરવું,
જેટલા જેટલા શાસ્ત્રજ્ઞાન તેટલા મિંડા છે. બધા નકામા છે. પરંતુ જેમ મિંડા ઉપર એકડે ચડતા બધા મિંડાની રકમ પણ મૂલ્યવાળી થઈ જાય છે, તેમ આત્મજ્ઞાનવડે અંતરાત્માવડે પરમાત્માનું જ્ઞાન કરાવે તેજ તે કામના છે. એકપર મીંડ ચડતાં દશ અને દશપર મિંડુ ચડતાં ૧૦૦ થાય તેમજ ૧૦૦૦૧૦૦૦૦ વિગેરે વિગેરે.તેમજ સર્વ પ્રકારના જ્ઞાન આત્મજ્ઞાન પૂર્વક હોય તે જ તે સફળ કહેવાય. નહિ તે ફલ વિનાના-પુષ્પ વિનાના-ઝાડ જેવા સમજવા. તે કહેવાતા જ્ઞાન જુઓ, વ્યાકરણ શુદ્ધ શબ્દો શીખ્યા હોઈએ, પરંતુ આત્માનું જ્ઞાન ન હોય તો તે શુદ્ધ શબ્દો પણ ફેનેગ્રાફની પેઠે વગર વિચારે છેલાતા નથી શું ? જુઓ, ઘુવંશ શીખ્યા. પરંતુ જે આત્મા પુણ્ય કરી રામચંદ્ર રૂપે થયા; તે આત્માનું જ્ઞાન ન હોય તે; તે શું પોપટનું જ્ઞાન નથી શું ? આજ પ્રમાણે ન્યાય વિગેરે સકલ શાસ્ત્રો આત્મજ્ઞાન વિના જીવ વિનાના, સ્પિરિટ વિનાના જડ જેવા છે, બોખાં છે, માટે આત્મજ્ઞાન હોય; અને પછી વચન શુદ્ધિ કરનાર ઉચરાતાં તે શબ્દો મોતીને જેવા સુશોભિત તેથી થતા ગાન સર્વ પ્રાણી માત્રના મનને હરનાર તેનું દિવ્યગાન તેથી અર્થ ને સમુદ્ર જેવા ગંભીર તેનો રસ શેરડી જેવો મીઠે વિગેરે જણાશે, માટે તે બધા આત્મા વ્યાકરણાદિ આત્માને અર્થે છે.
અમારું તો એમ માનવું છે કે પહેલા રૂપિયા કે પહેલાં તીજોરીવ્યવહારમાં પહેલા રૂપીયા કમાવાય. અને પછી તીજોરી લેવાય. તેમ પહેલાં આત્મજ્ઞાન પછી સાહિત્યજ્ઞાન તથાપિ એટલું તો ખરું જ કે, પહેલાં સાહિત્યજ્ઞાનનાં મિંડા આવડ્યાં હોય તે એકડે એક શિખતાં તે પણ પછવાડે પણ કામે લાગે છે. પણ ત્યાં સુધી એકડો આવડ્યા સુધી તે નકામાં રહે છે માટે પહેલાં એકડાનું જ્ઞાન આપી પછી મીંડા શીખવાનું કહીએ છીએ.
ત્યારે આત્મજ્ઞાન બાળકને કેમ આપવું? સાત-આઠ દશ વર્ષના છોકરાને આત્મ જ્ઞાન આપવાને અનેક માર્ગો છે. પરંતુ તેમાંથી અત્રે એક બે લખવામાં આવે છે. તારા હાથ પગ કોણ હલાવે છે ? એમ બાળકને પ્રશ્ન કરો. એક કહેશે કે ?
