________________
रनुपद्रुतः
પિતાના સ્વરૂપમાં રહી શકે તે શ્રેષ્ઠ એવા પરમાત્મા છે તેને અમારું નમન હે, કેઅમે પણ તેના જેવા થઈએ.
આમ પ્રથમ શ્લોકમાં મંગલ અને દ્વિતીય નમન કરી પરમાત્માનું સ્વરૂપ અને તેની પ્રાપ્તિને નમનરૂપ બૅગે શ્રી ઉપાધ્યાયજીએ સૂચવ્યું હોય એમ સુહદ વાચકવૃંદને સહજમાં જણાઈ રહેશેજ.
આત્મા વ્યકિતથી અને શક્તિથી કેવું છે, अविद्याजनितैः सर्वैविकारैरनुपद्रुतः व्यक्त्या शिवपदस्थोऽसौ शक्त्या जयति सर्वगः ॥३॥
અનુવાદ– અવિદ્યાથી ઉત્પન્ન થએલાં સર્વ વિકારે વડે જે આ ત્મા ઉપદ્રવ પામેલો નથી, તે પ્રગટપણે આનંદમય એવા એક્ષપદમાં વિરાજે છે, અને શક્તિ વડે સર્વ વ્યાપક છે. ૩
વિવર્ણાર્થ..અવિદ્યા–અજ્ઞાન–ભ્રાંતિ–જતા-મૂઢતા–પતાનેજ ભુલાવામાં નાખનાર-અનાદિ અવિદ્યા નામના પ્રકારના વિકાનું ઉત્પતિસ્થાન હોય એમ લાગે છે, જે મેટા અઢાર દૂષણે આત્માના અસંખ્ય અને અનંત ભૂષણેને ઢાંકી દે છે, તે અઢાર દૂષ
નું પણ ઉત્પત્તિ સ્થાન અવિદ્યા છે, હિંસા, અસત્ય, ચેરી, વ્યભિચાર અને પરિગ્રહ એ મહાપાપની પણ ભૂમિકા એ અવિદ્યા છે,
પિતામાંથી ખસી પરવતુમાં અહંભાવ [અસ્મિતા) કરાવનાર પણ એ છે પરવતુમાં હુંપણાનું અભિમાન કરાવી પરને થતી હાનિ મને થાય છે, એ રાગ કરાવનાર પણું અવિદ્યા છે. પરવસ્તુની હાનિ થતાં તેમાં જે દેષ કરાવનાર પણ અવિદ્યા છે, અને દેહાદિનું મરણ થતાં પિતાનું મરણ એવો ખેટે અભિનિવેશ મરણ–ગાંઠ–ગાંઠ જેવો આગ્રહ પણ અવિદ્યા કરાવે છે.
ત્રણે લોકના નાથ, છ દ્રવ્યમાં શ્રેષ્ઠ, નવ તત્વમાં મુખ્ય, એવા આત્માને રકમાં રંક છે એ દ્રવ્યમાં કનિષ્ટ દેખાડનાર નવ તરોમાં ગૌણ સમજાવનાર સિહ બાળકને ઘેટાનું બચ્ચું બતાવનાર, રાજા, મહારાજા ઇન્દ્રને નમાવનાર હોવા છતાં સર્વને નમનાર કરી રંક સ્થિતિમાં રાખનાર અવિદ્યા છે.
આવી અવિધા તે શું છે? અજ્ઞાન અંધકાર જેમ અંધારામાં કાંઈ દેખાય
૧ પ્રગટપણે, Manifested; ૨ પ્રચ્છન્નપણે, Unmanifested.
