________________
ન તે માણસની બાહુ જેવા છે, તેની બાથમાં કંઈ સમુદ્ર ન આવે, તેમ નની બાથમાં આ પરમતિ રૂ૫ આત્મા કેમ આવે?
વળી નો કાણુ લાગે છે, એક આંખે દેખે છે, અને બીજી આંખે કાણું લાગે છે, તેથી એક બાજુનું સ્વરૂપ દેખતાં, બીજી બાજુ ન દેખવાથી, બીજાને તેજ વખતે ખેટ કહી દે છે, પરંતુ બીજી બાજુ જઈ, સામાનું કહેવું પરસ્પર જેવાની પણ ખાયસ રાખતા નથી, માટે બીચારા ને તે આત્મસ્વરૂપને કેમ પણું જોઈ શકે !
વળી જેટલાં વચન છે એટલાં નથ છે, હવે બધા નય ભેગા થાય તે બધી બાજુ જોઈ શકે, પરંતુ આ કાણું ન, અપૂર્ણ જોઈ પિતાને પૂર્ણ માને છે, તે પછી પૂર્ણ જાણવા–જોવાની ખાયસ ક્યાં રાખે ?
આટલા માટે લાલને પ્રત્યેકને કહ્યું કે નયતું સાચે છે. પણ આટલે અંશે! પછી બીજાને કહ્યું કે તું સાચો, પણ આટલે અંશે. જેમ અમેરિકામાં પટેટેમિપાર્ક નામના ગ્રીષ્મઋતુ-આશ્રયે જતાં એક બુઢા ખેતે પિતાના પાત્ર સામું જોઈ લાલનને કહ્યું કે I have never seen such a clever boy in the whole world. આખી પૃથ્વીમાં મેં આ હશિયાર છોકરે કદી જોયો નથી.
લાલને કહ્યું, સાહેબ, આપે આખી પૃથ્વી જેઈ છે ? તેમાં કેટલાં છેકરાં છે, એ તમને ખબર છે? આ વિચાર તેમને પૂર્વે નહિ સૂઝેલ હોવાથી એકદમ અજાયબી લાગી. કારણકે કાકા તે ઈલીય સંસ્થાન છોડીને આખા જન્મા
१ बालोऽपि किं न निजबाहुयुगं वितत्य
विस्तीर्णतां कथयति स्वधियाम्बुराशेः બાલ વિના પિતાના બે હાથ વિસ્તારી સમુદ્રની પહોળાઇ કણ કહે? બાળ "
તથા અજ્ઞાન.
૨ પાશ્ચાત્ય તત્વસ હર્બટ સ્પેન્સર પિતાના Data of Ethics (નીતિન ધારણ) નામના ગ્રંથમાં વિવરે છે કે–If the park is conceived without any reference to the whole, it becomes itself a whole-on independent entoty, and its relations to existance in general are misapprehended.
