________________
આલંબને બેહદ તરાયું. હાલ તુરત તે આ બાહ્ય સાધનેએ ઘણું વધાર્યું. છેક ઈંગ્લાંડ અને અમેરિકા પહોંચાડ્યા. પરંતુ આંતર સામર્થ્ય ઘટાડયું, એમ હજી પણ કઈ અનુભવી ડેસા ડગરાને પૂછતાં જઈ આવશે. પરંતુ આંતર સામર્થ પર અવલંબન રાખવા તરફ સુધારો ચાલે, તે કંઈબાહ્ય આલંબન તેની પાસે ટકી શકે તેમ નથી.
હાલ કોલેજમાં મોટાં મોટાં પુસ્તકોના અભ્યાસ કરાવનારા મોટા મોટા પ્રેફેસરો, અને મોટાં મોટાં પૂછડાંવાળા એમ એ, બીએ વગેરે લોકોના મગજને કેળવી જ્ઞાન આપતા હોય, એ ડોળ ઘાલે છે, અને કાચું વાંચેલું વિદ્યાર્થીઓને ન પચે, માટે રયાની પેઠે છેફેસરે તેને પકાવી આપી મગજરૂપી હાજરીને સહેલ કરી આપે છે. ને એમાં જીવતા ફોગ્રાફ જેવા વિદ્યાર્થીઓ, કે જીવતી લાઈબ્રેરી જેવા વિદ્વાને સભામાં ફેનેગ્રાફની માફક બેલી જાય છે કે, પુસ્તકના કેથ"નામાં ભરતા જાવે છે. હજારો તે શું પ્રણ લાખોમાં પણ વિરલ પુરૂષોજ– વિરલ પંડિત જનજ મૂળ ગ્ર—Original works બનાવે છે, શેકસ્પીયર કવિ કઈ કેલેજમાં શીખે હતે? પરંતુ જે કોલેજમાં શેકસ્પીઅર શીખે, તે કેલેજનો વિસ્તાર તે કુદરતી આ જગત હતું. અને તેણે પિતાના માનસિક સામ
વડે બવા રથે લખ્યા કે, કેલેજમાં તેના ગ્રંથ વંચાય છે, ભણાય છે, અને જાણે પોતામાં તેવાં કાવ્ય લખવાનાં સામર્થ્ય હોયજ નહિ, તેમ તેનાં કાવ્ય જોઈ પ્રોફેસર-વિદ્યાર્થીઓ સાનંદાશ્ચર્ય પામે છે.
આત્મા–નિરાલંબન આત્મા ખરે કોઈ પણ સામને માટે સ્વાવલંબન સિવાય બાહ્ય સાધનની અપેક્ષા રાખતા નથી અને તેને રાખવી પણ ન જોઈએ.
સારાંશ—આ બાહ્ય સાધન ગાડી ઘોડા, મટર, આગબોટ, દુર્બિન, ટેલીફેન વગેરે પણ જો આત્મા ન હોય, તે શું કામના ! એ બધાને આત્માવલંબન તે જોઈએ. અને આત્માને બીજા કે અવલંબનની જરૂર નથી.
વળી જેમ સ્વર વ્યંજનને આધાર આપી વ્યંજનમાં પણ પોતાને સ્પષ્ટ ઉચ્ચાર કરે છે, પણ વ્યંજન સ્વર વિના કરી શકતું નથી, જાણે લૂલે હૈય, ખેડે હોય, હાલી ચાલી ન શકતો હોય, બલી ચાલી ન શકતો હોય, એ નિસ્તેજ એકલે વ્યંજન માલૂમ પડે છે, પણ સ્વરના આલબન વડે જાણે પગવાળેય, હાથવાળ હોય, જાણે મુખવાળો હોય, અને સતેજ હોય, તે દેખાય છે. વળી વરને વ્યંજનને આધાર ન હોય, તોપણ કાયમ છે, તેમ આત્માને શરીર, ઈદ્રિ ય, મન ઈત્યાદિને આધાર ન હોય, તો પણ તે કાયમ છે, અને હોય તે પણ તે કાય
