________________
છે. એમ નહિ પણ અનેકવાર મરણ આણે છે.
હવે સ્વગુણદષ્ટિ એ અમૃતને વર્ષાવનારી કેમ થાય છે તે આપણે જોઈએ? હું કોણ છું?
લાલન,
નહિ લાલન તું દેખે છે અને જે દેખાય છે તેથી દેખનાર જુદો છે. ત્યાર રે હું દેહ (લાલન) નહીં પણ લાલનને દેખનાર કેઈ છું. પરંતુ હું તે લાલનને તેમજ આ છેડે બાપુલાલભાઈને પણ દેખું છું, તે દેખનાર હું છું તે હું લાલન છું એમ નહીં, બાપુલાલ છું એ વગેરે નહિ પરંતુ લાલનને અને બાપુલાલને દેખનાર કેઈ છું એમ હું કહું છું. તેમજ બાપુલાલ ઘડીલપર મનન કરી પિતાને લાગુ પાડવાનું કામ કરે છે અને લાલન આ પર વિવેચન લખે છે–
- હું તે એ ઉભયને જાણું છું..ત્યારે હું તે જાણનાર છું. બાપુલાલની કિયાને, તેમજ લાલનની ક્રિયાનો આમ જાણનાર–દેખનાર જ્ઞાતા–દષ્ટારૂપે છું અને જ્ઞાતા-દષ્ટા તે જ્ઞાન-દર્શનથી ભિન્ન નથી. જે વિંટીરૂપ છું તે સુવર્ણરૂપથી જુદો નથી, ત્યારે આમ વાત્મ ગુણ દૃષ્ટિ કરતાં હું જ્ઞાન, હું દર્શન, હું સઘ ળા પદાર્થોને જ્ઞાતા-દષ્ટા જ્યાં જ્યાં જ્ઞાન ત્યાં ત્યાં હું, એમ હોવાથી સર્વત્ર વિણું–વ્યાપક એવો હું, તે અમર નથી ? અર્થાત જ્ઞાનરૂપ હું, દર્શનરૂપ હું, તે અમર નથી ? હવે મને અમર કરનાર કાણું થયું ? મારી સ્વગુણુ દષ્ટિ અમૃત વર્ષાવનારી–અમર કરનારી-અમિ દષ્ટિ તેજ
જેમ જ્ઞાન, દર્શન, હું છું, તેમ આનંદ પણ હું છું. જ્ઞાન દર્શનમાં રચના ૨ પણ હું છું. અર્થાત ચારિત્રારૂપ પણ હું છું હવે જ્ઞાન શાશ્વત છે માટે આદિ. અનંત અમર છું. જ્ઞાન અરૂપ છે માટે હું અરૂપ છું જ્ઞાન ભારે હલકું નથી માટે હું અગુરૂ લધુ છું. તેમજ વીર્ય પણ હુંજ છું. આવા અસંખ્ય અનંતા ગુણરૂપ હું છું. આ અમૃત વર્ષાવનારી અમિ દૃષ્ટિનું-સ્વાત્મગુણ દ્રષ્ટિનું રૂપ તે
પૂર્વના એક શ્લોકમાં આવી ગયું છે કે બહિર્ભાવમાં સૂઇ રહી આત્મભાવમાં જાગૃત થઈ, પરંતવ્યભાવમાં ઉદાસીન રહે તે સ્વગુણનું આલિંગન થાય.
એ આ સ્થળમાં સ્વગુણનું ફળ કહ્યું પરભાવ દષ્ટિને ઝેરી દષ્ટિ ગણી અને સ્વભાવને અમૃત દષ્ટિ ગણપહેલીને ઝેર વર્ષાવનારી અને બીજીને અમૃત વર્ષાવનારી ગણી.
