________________
આ મંત્રના પંચપરમેષ્ઠિ - નમસ્કારના અક્ષરોને સૂરિમંત્ર - વર્તમાનવિદ્યા વગેરે અનેક વિદ્યામંત્રોમાં પ્રથમ સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે.
નમસ્કાર મહામંત્રના પુષ્કળ કલ્યો છે, જેની સાધનાના વિવિધ અનેક ફળો એવાં બતાવ્યા છે કે સર્વ પ્રકારના ઇષ્ટ તથા ઇચ્છિતો માટે આ જ મહામંત્ર બસ છે એમ કહી શકાય.
આ મંત્રની શબ્દાયોજના જ એવી છે કે જે પરમ કલ્યાણ અને અભ્યદયને સાધે છે, બીજું તેના અર્થરૂપે વાચ્ય જે પંચરમેષ્ઠિઓ છે તે જગતના સૌથી શ્રેષ્ઠ આત્માઓ છે.
કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રસુરિશ્વરજીએ સ્વોપજ્ઞ શ્રી સિદ્ધહેમવ્યાકરણની બૃહદવૃતિમા કહ્યું છે કે, નવકારમંત્રની વિશિષ્ટતા એ છે કે તેનું પ્રણિધાન અભેદ – સંભેદ બંને રીતે વિહિત થાય છે. અભેદ-પ્રાણિધાન એટલે ગત પદથી વાચ્ય અરિહંત પરમેષ્ઠિ, એમની સાથે ધ્યાતા આત્માને ચિંતન દ્વારા એકાકી ભાવ અને સંભેદ પ્રણિધાન એટલે અહંકાર સાથે આત્માનો અત્યંત નિકટ સંબંધ.
શ્રી નવકારમંત્રની વિશિષ્ટતાને ખૂબ સંક્ષિપ્ત રૂપે વર્ણવતાં શાસ્ત્રોમાં લખ્યું છે. ‘નમસ્કાર સમો મંત્ર ન ભૂતો ન ભવિષ્યતિ'.
શ્રી નવકારમંત્રની આ વિશિષ્ટતાઓને ધ્યાનમાં રાખી જૈન તથા જૈનેતર સિદ્ધાંતવિદોએ નવકારમંત્રને મહામંત્ર, શ્રેષ્ઠ મંત્ર, રત્નચિંતામણીમંત્ર, મંત્રાધિરાજ, સિદ્ધમંત્ર, સર્વમંત્ર સંગ્રાહકસ્વરૂપ, લોકોત્તર મંત્ર, શાશ્વતમંત્ર, મંત્રાધિરાજ, અનાદિ સિદ્ધમંત્ર ઇત્યાદિ ઉપમાઓ નિર્વિવાદ પણ આપી છે.
આમ, આ પ્રકરણમાં એક “મંત્ર' તરીકે શ્રી નવકારમંત્રના સામાન્ય સ્વરૂપ વિષે અને એક વિશિષ્ટમંત્ર' તરીકે તેના વિશિષ્ટ સ્વરૂપ વિષે બાહ્ય ભૂમિકા રૂપે ચર્ચા કરી, પરંતુ આ શ્રી નવકારમંત્રનું બાહ્ય સ્વરૂપ છે. હવે પછી નવકારના અંત સ્વરૂપનું, એનાં ઊંડાણનું, તેના આંતરિક સૌદર્યનું રસપાન કરીશું.
