________________
પુરુષાર્થ દ્વારા પરમેષ્ટિપદ પ્રાપ્ત કરવાની પાત્રતા વાળા માને છે. નમસ્કાર મહામંત્રમાં આત્માનું ખરું સ્વતંત્ર પ્રદર્શિત થયેલું જોવા મળે છે. તે માત્ર મનુષ્યને માટે નહીં પણ દરેકે દરેક આત્મા માટે બિનસાંપ્રદાયિક છે.
વળી, આ મંત્રની આરાધના કરવાથી જેમને સિદ્ધિપદ પ્રાપ્ત કર્યાં છે તે અરિહંતો. વર્તમાનના ઉત્કૃષ્ટ ૧૭૦ તથા જઘન્ય ૨૦ તથા ભવિષ્યમાં થનાર શ્રી અરિહંતોને નમસ્કાર થાય છે. વળી, અતીતકાળના અનેક સિદ્ધ ભગવાન, વર્તમાનકાળમાં એક સમયમાં થનાર ઉત્કૃષ્ટ ૧૦૮ સિદ્ધભગવત તથા ભવિષ્યમાં થનાર અનંત સિદ્ધોને નમસ્કાર થાયછે. વળી, દરેક ક્ષેત્રોમાં રહેલ કેવળજ્ઞાની તથા છદ્મસ્થ મુનિ ભગવંતો તથા ભવિષ્યમાં થનાર અનંત આચાર્યો, ઉપાધ્યાયો અને સાધુભગવંતોને નમસ્કાર થાય છે. આ નમસ્કાર અનેક કર્મોની નિર્જરા કરી શુદ્ધ દૃષ્ટિ આપનાર બને છે.
સાધુ, ઉપાધ્યાયજી, આચાર્યમહારાજ અને સિદ્ધ ભગવંતને કરેલો નમસ્કાર અનુક્રમે ક્રોધ, માન, માયા, ને લોભ આ ચાર કષાય પર વિજય પ્રાપ્ત કરાવે છે. નમો તોય્ સવ્વસાહૂણં આ પદથી ક્રોધ જીતવાનું બળ પ્રાપ્ત થાય છે. ભાવ સાધુતાને અપનાવાવાળા મુનિ નિરંતર ક્ષમાનો આશ્રય લઈ ક્રોધને જીતવામાં કટીબદ્ધ રહેછે. આવા ક્ષમાશીલ સાધુનું અંતરંગ સામર્થ્ય પ્રભાવકારી બને છે. એમના સાન્નિધ્યમાં જાતિગત વેર રાખવાવાળા પ્રાણીઓ પણ વેરને ભૂલી જાય છે. આવા સાધુને ભાવપૂર્વક જે નમસ્કાર કરે છે તેનામાં પણ ક્ષમાનો ગુણ પ્રાદુર્ભાવ થાય છે અને ક્રોધ પર વિજય પ્રાપ્ત કરે છે.
‘નમો વાાયાળ’ એ પદથી માન નામનો બીજા કષાય જીતી શકાય છે. ઉપાધ્યાય સ્વયં વિનયગુણથી યુક્ત હોય છે. વિનયશીલ ઉપાધ્યાય ભગવંતને નમસ્કાર કરનારમાં માન યા અભિમાન ટકતુ નથી. તે અધિકાધિક નમ્ર બની માન પર વિજય પ્રાપ્ત કરે છે.
‘નમો આયરિયાળ’ પદથી માયાચાર દૂર થાયછે. પ્રાપ્ત શક્તિનેછૂપાવવી, ગુપ્ત રાખવી અર્થાત્ તેનો ઉદ્ઉપયોગ ન કરવો તેને માયાચાર કહેવાય છે. સદાચારની ક્રિયા ઓમ સંલગ્ય/ તલ્લીન રહેવાવાળા આચાર્ય પોતાનું બળ જરા પણ ગોપવતા નથી. આવા આચાર્યાાનનો નમસ્કાર કરવાથી સંભવનીય ક્રિયામાં પરાકારામની સુગંધ ફેલાવવાનું બળ મળે છે. માયાચારનો દોષ ટળતા સરળતા નામનો ગુણ પ્રગટે છે.
‘નમો સિદ્ધગં’ એ પદ સાંસારિક લોભને દૂર કરવાવાળો છે. સિદ્ધ ભગવાનની અનંત ઋદ્ધિના દર્શન કર્યાં પછી સાંસારિક ઋદ્ધિનો લોભ રહેતો નથી. સાંસારિક લોભ ટળવાથી સંતોષવૃત્તિ પ્રગટ થાય છે. આમ સિદ્ધપદ પણ મહા ઉપકારીછે.
સાચે જ આ મહામંત્રનો પ્રભાવ વચનાતીત છે, અતિત્ય છે. ગુણ પ્રાપ્તિનું લક્ષ રાખી એની ઉપાસના કરવાથી આ મહામંત્ર ભવ્યાત્માઓને આ જ જીવનમાં કષાય પર વિજય અપાવે છે અને જીવનમુક્ત દશા પ્રાપ્ત કરાવી મુક્તિસુખનો અનુભવ કરાવે છે.
જૈન શાસનમાં નમસ્કાર મહામંત્રને વિશિષ્ટ સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. એનું મહાત્મ્ય બતાવતા શ્રી નવકાર બૃહદ ફળ પ્રકરણમાં લખ્યું છે :
सुचिरपि तवो तवियं, चंत्र तरणं सुधं बहु पढिए ।
जइ ता न नमुक्कारो रइ, तओ ते गयं विरल ॥
અર્થાત્ - લાંબા કાળ સુધી તપને તપ્યા, ચારિત્રને પાળ્યું તથા ઘણા પણ શાસ્ત્રોને ભણ્યા, પણ જો નવકારને વિશે રતિ ન થઈ તો સઘળું નિષ્ફળ ગયુ જાણવું.
૯૨
