________________
આ મહામંત્રના મનન, સ્મરણ ચિંતન અને ધ્યાનથી પૂર્વાજિત કાષાયિક ભાવોમાં અવશ્ય પરિવર્તન થાય છે. મંગલમય આત્માઓના સ્મરણથી મન પવિત્ર થાય છે. માનસિક ઉદ્વેગ, વાસના, માનસિક વિકાર, પાવિક પ્રવૃત્તિઓ દૂર થાય છે. મનોવિજ્ઞાન માને છે કે મનુષ્યમાં ભોજન, શોધવું, દોડવું, લડવું, ઉત્સુકતા, રચના, સંગ્રહ વિકર્ષણ, શરણાગત થવું, કામપ્રવૃત્તિ શિશુરક્ષા,બીજા પર પ્રેમ, આત્મપ્રકાશન, વિનીતતા અને હાસ્ય આ ચૌદ મૂલવૃત્તિઓ સહજ રીતે દેખાય છે (instincts) આ વૃત્તિઓનું અસ્તિત્વ સંસારના સર્વ પ્રાણીઓમાં દેખાય છે પરંતુ મૂળવૃત્તિઓમાં મનુષ્યની વિશેષતા એ છે કે એ આ મૂલવૃત્તિઓમાં સમુચિત પરિવર્તન કરી શકે છે. કેવળ મૂળવૃત્તિઓથી સંચાલિત જીવન અસભ્ય અને પાશવિક ગણાશે – કહેવાશે. માટે મનુષ્યની મૂલવૃત્તિઓમાં દમન (repression) Dacia (inhibition) HLOL25291 (redirection) 241 244 (sublimition) 2412 પરિવર્તનો મનુષ્ય કરી શકે છે. મૂલવૃત્તિઓના પ્રકાશન પર આ ચારથી નિયંત્રણ આવેછે જે, મનુષ્ય માટે લાભદાયી છે. નવકારમંત્રના આદર્શ વડે માનવની આ મૂલવૃત્તિઓનું દમન સરલ અને સ્વાભાવિક રીતે થાય છે. મહામંત્રના સ્મરણ, ચિંતન ને ધ્યાન વડે મન પર એવા સંસ્કારો પડે છે. જન્મજાત સ્વભાવમાં પરિવર્તન આવતું જાય છે. જ્ઞાનર્ણવમાં આચાર્ય શુભચંદ્ર બતાવ્યું છે કે મહામંગલ વાક્યોની વિદ્યુતશક્તિ આત્મામાં એવા પ્રકારનો શોક (કરંટ શક્તિ) આપે છે કે જેથી આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહજન્ય સંજ્ઞાનો સહેલાઈથી પરિષ્કૃત કરાય છે. વળી મૂળવૃત્તિઓનું પરિવર્તન વિલયનથી પણ બે પ્રકારે થાય છે નિરોધથી અને વિરોધથી. વિરોધથી મૂલવૃત્તિઓને ઉત્તેજીત થવાનો અવસર જ ન આપવો. ધાર્મિક આસ્થા વડે વ્યક્તિ વિકારી વૃત્તિઓને અવરૂદ્ધ કરી તેનો નાશ કરી શકે છે. વિરોધથી વિલયન એ રીતે થાય છે કે નવકારમંત્રના સ્મરણથી શુભવૃત્તિ એવી ઉત્પન્ન થાય છે કે જેનાથી વિરોધી એવી અશુભ વૃત્તિ (મૂલવૃત્તિ)નો નાશ કરે છે. માર્ગાન્તિકરણમાં શ્રી નવકારનું ધ્યાન માનવીને શુભધ્યાનમાં સ્થિર કરી નિરર્થક ક્રિયાઓથી દૂર રાખે છે. મૂળવૃત્તિઓના પરિવર્તનનો ચોથો ઉપાય “શોધ છે. જે વૃત્તિ પોતાના અપરિવર્તિતરૂપમાં નિંદનીય કર્મરૂપે પ્રકાશિત થાય છે તે શોપિતરૂપમાં પ્રકાશિત થાય તો શ્લાઘનિય બની જાય છે. કોઈપણ મંગળ વાક્યનું ચિંતન આત્માને આર્ત અને રૌદ્રધ્યાનથી ધ્યાનથી દૂર રાખી ધર્મધ્યાનમાં સ્થિર કરે છે તેથી ધર્મધ્યાનનું પ્રધાન કારણ એવા નમસ્કાર મહામંત્રનું સ્મરણ અને ચિંતન પરમ આવશ્યક બને છે.
ઉપર્યુક્ત મનોવૈજ્ઞાનિક વિશ્લેષણનો અભિપ્રાય એ છે કે નમસ્કાર મહામંત્ર વડે કોઈપણ વ્યક્તિ પોતાના મનને પ્રભાવિત કરી શકે છે. આ મંત્ર મનુષ્યના ચેતન, અવચેતન અને અચેતન એ ત્રણ પ્રકારના મનને પ્રભાવિત કરી અચેતન અવચેતન પર સુંદર સ્થાયીભાવો સંસ્કાર નાખે છે જેથી મૂલવૃત્તિઓનો પરિષ્કાર થાય છે. અને અચેતન મનમાં વાસનાઓને એકત્ર થવાનો અવસર રહેતો નથી. આ મંત્રની વિદ્યુત શક્તિ વી આરાધકનું આંતરિક ઠંદ શાંત બની જાય છે. નૈતિક ભાવનાઓનો ઉદય થાય છે, અનૈતિક વાસનાઓનું દમન થાય છે. વાસનાત્મક સંસ્કારો ભસ્મ થઇ જાય છે જેને આજની ભાષામાં વિદ્યુત કહી શકાય. તેથી જ તો આ મંત્રના સ્મરણથી આશ્ચર્યજનક કાર્યો પણ કરી શકાય છે.
શ્રી નવકારમંત્રમાં રહેલ સ્વરો અને વ્યંજનાના પ્રભાવનો વાસ્તવિક અનુભવ :
શ્રી નવકાર એક મંત્ર છે. મંત્ર એટલે અમુક પ્રકારના અક્ષરોની સંકલના. અક્ષરોમાં રહેલા સ્વરો અને વ્યંજનો સર્વે અચિંત્ય શક્તિવાળા છે. તેમનું પદસ્થ ધ્યાન ધરવાથી માનવી શ્રુતજ્ઞાનનો પારગામી થાય છે. તેનું પઠન, મનન, શ્રવણ કરવાથી એક જાતની અસર પેદા થાય છે. જેમ કે કોઈ આપણને સારા શબ્દોથી બોલાવે તો આપણે રાજી થઈને છીએ ને ખરાબ શબ્દોથી બોલાવે તો નારાજ થઈએ છીએ. આ પ્રમાણે અક્ષરોની શક્તિ
૯૮]
