________________
થવા માંડે છે. સત્કાર્યો, પુણ્યકાર્યો કરવાની તક સામે ચાલીને આવે છે. ચારેબાજુનું વાતવરણ શુદ્ધ થતું જતું હોય તેવું લાગે છે. એવા નિમિત્તો ઊભા થાય છે કે જે દિવ્ય અનુભવો કરાવે છે. મનમાં શંકા કે સવાલો ઊભા થાય તેનું નિરાકરણ આપોઆપ અલ્પ સમયમાં મળી જાય છે. વળી વિચારોમાં ફરક પડી જાય છે. શુદ્ર વિચારોમાં મન ફરતુ થાય તો તરત જ એને જાગૃતિ આવી જાય છે ને સાત્વિક વિચારોમાં રમણ કરવું ગમે છે. પંચ પરમેષ્ઠિને નમસ્કાર કરતા મન ભાવવિભોર થઈ જાય છે. કોઈ ગુણોના પુંજને નમસ્કાર કરતા કરતા આપણે પોતે કૃત્ય કૃત્ય થઈ ગયા તેવો અનુભવ થાય છે. સામે ચાલીને અનુકુળતાઓ પાસે આવે છે. આરાધના શરૂ કર્યા પછી ટૂંક સમયમાં જ આ બધા અનુભવો થવા માંડે છે. તેથી શ્રદ્ધા દઢ બને છે ને વધુ ને વધુ તેમાં ઊંડા ઉતરવાનું મન થાય છે. વળી જ્યારે આચાર્યજી ઉપાધ્યાયજી એ સાધૂ ભગવંતને જ્યારે પ્રત્યક્ષ નમસ્કાર કરવાનો આવે ત્યારે નજર સમક્ષ તેના ગુણોના દર્શન થતા એ નમસ્કાર ભાવપૂર્ણ નમસ્કાર બની જાય છે. એ ગુણોના પુંજને નમસ્કાર કરતા હૃદય ભાવવિભોર બની જાય છે. જેમ જેમ એકાગ્રતા વધતી જાય છે તેમ તેમ તેના ઊંડાણના અનુભવો થાય છે.
આમ, નવકારમંત્રનું ધ્યાન કરવા અલગ અલગ વિધિઓ બતાવી. દરેક વિધિને જોડતી એક કડી એ છે કે મનની એકાગ્રતા. આ અત્યંત દુષ્કર કાર્ય છે. મનને ચિરકાલની વિષયોના વિકાસમાં પરિણમવાની ટેવ પડી છે. તેને એક જ ધ્યેયકારે સ્થિર કરવાનું કામ અતિ કઠિન છે. અશુદ્ધ મનને શુદ્ધ બનાવવાનું ને ચંચળ મનને સ્થિર કરવાનું કાર્ય દુષ્કર છે. આથી શાસ્ત્રોમાં મનને વશ કરવા માટે છ પ્રકારના પ્રયત્નો બતાવ્યા છે :
उत्साहान्निज्वपाद धैर्यात, संतोषात तत्त्वदर्शनात्।
मुनर्जनपदत्यागात, षडमिर्यागः प्रसिध्यति ॥ (૧) ઉત્સાહાત - વર્ષોલ્લાસ વધારવાથી (૨) નિશ્ચિયાત – આ મારુ પરમ કર્તવ્ય છે એવો એકાગ્ર પરિણામ રાખવાથી (૩) ધૈર્યાત - કષ્ટ વખતે સ્થિર રહેવાથી (૪) સંતોષાતુ - આત્મ રમણતા ધારણ કરવાથી (૫) તત્ત્વદર્શનાત - યોગ એ જ તત્ત્વ છે, પરમાર્થે છે એવો વિચાર કરવાથી (૬) જનપદત્યાગાત - ગતાનુગતિક લોકના વ્યવહારનો પરિત્યાગ કરવાથી
આ રીતે પ્રયત્નપૂર્વક પંચપરમેષ્ઠિ ધ્યેયનું ધ્યાન કરવામાં આવે તો તો મન સ્થિર કરવાનું કાર્ય સુલભ બને છે અને ધ્યાન વડે મનુષ્ય પોતાના બહિર્મુખ મનને જેમ જેમ પરમતત્ત્વની અભિમુખ કરી સમીપ આવતો જાય છે તેમ તેમ અંતઃકરણમાં અપૂર્વ શાંતિ, સમતા, તૃપ્તિ અને નિર્ભયતાનો આનંદ અનુભવતો જાય છે.' | શ્રી નવકાર મંત્રનું આંતરિક સ્વરૂપ દર્શન કર્યા પછી આગમપુરુષોએ, તત્ત્વચિંતકોએ, ગીતાર્થ ગ્રંથકારોએ સ્વાનુભવ દ્વારા મંત્રના પ્રભાવનું જે વર્ણન કર્યું છે તેનો વિચાર પછીના પ્રકરણમાં કરેલ છે..
[૮૫]
