________________
સમુદ્રમાંથી અમૃતની જેમ, મલયાચલ પર્વત પરથી ચંદનની જેમ, દહીંમાંથી માખણની જેમ, રોહણાચલ પર્વત પરથી વજરત્નની જેમ, આગમમાંથી ઉદ્ધરેલા, સર્વશ્રુતના સારભૂત અને કલ્યાણના નિધિ સમાન આ પંચપરમેષ્ઠિ નમસ્કાર મંત્રને ધન્ય પુરુષો જ સેવે છે.
જેમ ધરમાં આગ લાગે ત્યારે બુદ્ધિમાન પુરુષ દારિદ્રનો નાશ કરનાર મહારત્ન ગ્રહણ કરી લે છે તેમ જીવ, મરણ સમયે પ્રાયે સર્વશ્રુતસ્કંધનું (સર્વ શાસ્ત્રોનું) ચિંતવન કરી શકતો નથી ત્યારે ધીર બુદ્ધિવાળો, દેદીપ્યમાન શુદ્ધ લેશ્યાવાળો જીવ તંદશાંગીના સારભૂત પંચ પરમેષ્ઠિ મંત્રનો એકાગ્ર ચિત્તે ધ્યાન ધરે છે જે તેને મંગળની પરંપરારૂપે થાયછે. | નવ સ્મરણોમાં પ્રથમ સ્થાન શ્રી નવકારને આપવામાં આવ્યું છે કારણ કે આ મંત્ર જૈન શાસનના સારભૂત ચૌદ પૂર્વમાંથી ઉદ્ધત કરેલો છે અને તેથી જ તે ચિંતામણી અને કામકુંભથી પણ અધિક ફળને આપનારો છે. વળી આ નવકારમંત્રના નવ પદમાં અષ્ટસિદ્ધિ સમાયેલી છે જે વ્યાકરણ ન્યાયે સાબિત કરી બતાવી છે ને શ્રદ્ધા અને વિધિપૂર્વક ગણવામાં આવે દરેક પદનું ધ્યાન ધરવામાં આવે તો સાધકને તે સિદ્ધિ અવશ્ય પ્રાપ્ત થાય છે.
પ્રકૃતમાં “ન'નો ‘’ થાય છે તેથી નવકારમંત્રમાં ‘નમો’ને બદલે ‘ણમો બોલાય છે. આ ‘ણમાં માં અણિમા • સિદ્ધ પ્રાપ્ત થાય છે. “T', “Hi' ‘’ આ અક્ષરોના સંયોગથી ‘નમો’ શબ્દ બને છે તેથી આ અર્થ થાય છે કે ધ્યાન કરનાર મનુષ્ય “ણકાર' સ્થાન બ્રહ્માંડમાં “મા” અર્થાત લક્ષ્મી ભગવતીથી “ઉ” અર્થાત્ અનુકંપાનું ધ્યાન ધરે છે તથા લક્ષ્મી ભગવતીનું રૂપ સૂક્ષ્મ છે તેથી ઉક્ત ક્રિયા કરવાથી જે પ્રકારે તેને અણિમા સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ થાય છે તેવી જ રીતે ણમો પદના ધ્યાનથી અણિમા સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેનો ‘મ' પદમાં અણિમા સિદ્ધિ સમન્વિષ્ટ છે. (અણિમા સિદ્ધિ એટલે શરીર સોયના નાકામાંથી પણ પસાર થઈ શકે તેટલું સૂક્ષ્મ બનાવી શકવાની સિદ્ધિ)
અરિહંતાણ'પદમાં મહિમા સિદ્ધિ સમાયેલી છે. અરિહંતાણં એ પ્રાકૃત પદનો સંસ્કૃત પર્યાય (એકાર્થ વાચક શબ્દ) “અહંતા છે. ‘મ પૂગાયામ્' અથવા “બઈ શંકાયામ્' એ ધાતુથી મહંત શબ્દ બને છે તેથી જેઓ પૂજા – પ્રશંસાને યોગ્ય છે તેઓને અતિ કહે છે. પૂજા ને પ્રશંસાનો હેતુ મહત્ત્વ અર્થાત્ મહિમા છે. તાત્પર્ય એ છે મહિમાથી યુક્ત અરિહંતોનું ધ્યાન ધરવાથી “મહિમા સિદ્ધિ ની પ્રાપ્તિ થાય છે. “રિહંતાણ' પદમાં યોગીજનોની ક્રિયાની અનુસાર મહિમા સિદ્ધિ માટે આ ક્રિયાનો પ્રતિભાસ થાય છે. યોગીજન “ગ' અર્થાકંઠસ્થાનમાં સ્થિત ઉદાન વાયુ રે ‘ર' અર્થાત્ બ્રાહ્માંડસ્થાનમાં લઈ જાય છે. પછી હું અર્થાત્ તાલુ- પ્રદેશમાં તેનો સંયમ કરે છે સાથે ‘’ અર્થાત્ અનુયનનો પ્રકાશ કરે છે અને “તા' અર્થાત દાંતોના મંડળ તથા ઓષ્ઠોને વિસ્તૃત રાખે છે. આ પ્રકારનો અભ્યાસ કરવાથી યોગીજનોને મહિમા સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. (મહિમા સિદ્ધિ એટલે પોતાનું રૂપ પર્વત કરતા પણ મોટું કરવાની સિદ્ધિ)
સિદ્ધાણં પદમાં ગરિમા સિદ્ધિ સમન્વિષ્ટ છે. “સિદ્ધાળ' આખું પદ ગુરુમાત્રાઓથી બનેલું છે અને પોતાના સ્વભાવથી જ ગુરુભાવ એટલે ગરિમાનું સૂચક છે તેથી તેના ધ્યાનથી ગરિમા સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે. (ગરિમા સિદ્ધિ એટલે ઈન્દ્ર મહારાજ પણ સહન ન કરી શકે તેવી ગુરુત્વકરણની સિદ્ધિ)
માયરિયાળ' પદમાં લધિમાસિદ્ધિ સમાયેલી છે. આચાર્યે લોકમાં રહેલા જીવ સમુહ તરફ લાઘવસ્વભાવથી જોનારા છે તેથી તેમના ધ્યાનથી વઘિમાસિદ્ધિ પ્રપ્ત થાય છે. શિષ્યો આચાર્ય પાસેથી તેઓની સઘળી વિદ્યા જાણી લઈને પણ તેમની બરાબરી કરી શકતો નથી. પોતાને લઘુ માનવાથીજ તે આચાર્યના આશ્રમરૂપ પોતાના કર્તવ્યનું પાલન કરી શકે છે. આચાર્ય સમસ્ત જગતના ગુરુ છે. સમસ્ત જગત લઘુ એટલે કે શિક્ષા લેવા યોગ્ય છે. આચાર્યનું
