________________
પ્રકરણ - ૪ શ્રી નવકારમંત્રનો અર્થદેહ
(૧) શ્રી નવકારમંત્રનો શબ્દાર્થ : પ્રથમ નવકાર (નવાર) એ શબ્દનો અર્થ કરીએ તો સંસ્કૃત “નમસ્વર' શબ્દના પાકૃતમાં બે રૂપ થાય છે. એક “નમુર' ને બીજો ‘નમોક્ષાર' પાકૃત વ્યાકરણના નિયમ મુજબ આદિમાં રહેલા ' નો વિકલ્પ “' થાય છે. એટલે અમુવાર અને મોક્ષ એવા રૂપો પણ નવકારના બની શકે છે. પરંતુ આ રૂપોમાંથી આપણે સંબંધ નમુIR પદ્દ સાથે છે. નમુક્કારમાંથી ‘' નો લોપ થતા નવા શબ્દ પણ બને છે અને તેમાંથી નાનો છેવટે નવકાર શબ્દ બને છે.
મહામંત્રના જુદા જુદા પદોનો અર્થ ક્રમશ : આ પ્રમાણે છે: नमो अरिहंताणं (મારો) નમસ્કાર હો અરિહંતોને नमो सिद्धाणं (મારો) નમસ્કાર હો સિદ્ધોને नमो आयरियाणं (મારો) નમસ્કાર હો આચાર્યોને नमो उवज्झायाणं (મારો) નમસ્કાર હો ઉપાધ્યાયોને नमो लोए सव्वसाहुणं (મારો નમસ્કાર હો લોકમાં રહેલા સર્વ સાધુઓને) एसो पंच - नमुक्कारो આ પાંચને કરેલો નમસ્કાર सव्वपावप्पणासणो સર્વ પાપનો પ્રણાશક છે. मंगलाणं च सव्वेचि અને સર્વ મંગલોમાં पढमं हवइ मंगलं પ્રથમ મંગળરૂપ થાય છે.
શ્રી નવકારમાં રિહંતા, સિદ્ધા, મારિયા, ૩વગ્લાયા પદો બહુવચનમાં છે. પાંચમાં પદમાં રહેલા તો અને સત્ર પદ આ ચારેયમાં જોડાતા સકલ લોકમાં રહેવા સર્વ અરિહંતો, સિદ્ધો, આચાર્યોને ઉપાધ્યાયોને મારો નમસ્કાર થાઓ તેવો અર્થ થાય છે. અહીં સર્વ શબ્દોનો અર્થ સર્વકાલીન કરીએ તો આ નમસ્કાર ત્રણેય કાળના અરિહંતોને, સિદ્ધોને, આચાર્યોને, ઉપાધ્યાયોને થાય છે. સાધુ ભગવંત માટે વિશિષ્ટ અર્થ પછી વિચારીશું.
૨ ૫]
