________________
ઉત્સર્પિણીકાળમાં તૃતીય - ચતુર્થ આરામાં જ મોક્ષ થાય છે. પછીના ૪ આરાઓમાં મોક્ષમાર્ગ બંધ થઈ
જાય છે.
ઘ. ભાવથી - ભાવથી ચૌદ ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત આત્માનો જ મોક્ષ થાય છે.
ઉત્કૃષ્ટથી ક્યારેક છ મહિના સુધી એક પણ આત્માનો મોક્ષ થતો નથી જ્યારે જધન્યથી દરેક સમયે માનવ મુક્તિ પામે છે. આ જધન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ વચ્ચેનું અંતર છે.
સિદ્ધપદને લાયક આત્મમાં સામાન્ય રીતે પાંચ મુખ્ય લક્ષણ હોય ૧. પહેલુ સંઘપણ – વ્રજ ઋષભનારાચ સંઘયણ (હાડકાનો બાંધો). ૨. છ સંસ્થાન (શરીરની આકૃતિ) ૩. ઓછામાં ઓછું ૮ વર્ષને વધુમાં વધુ ક્રોડ પૂર્વ વર્ષ પ.ચરમ શરીરી હોય. સિદ્ધના જીવો દશ માર્ગણા યુક્ત હોય ૧. મનુષ્યગતિ ૨. પંચેન્દ્રિય જાતિ ૩. સકાય ૪. ભવિસિદ્ધિક ૫. સંજ્ઞી ૬, ક્ષાયિક સમક્તિ
૭. યથાખ્યાત ચારિત્ર ૮. અનાયક ૯. કેવળજ્ઞાન ૧૦. કેવળદર્શન (૫) સિદ્ધાત્માઓના પર્યાયવાચી નામો:
સિદ્ધત્માઓ સર્વ કર્મથી નિર્મુહ્ન થયા હોવાથી સિદ્ધ છે. અજ્ઞાન નિદ્રાથી પ્રસુપ્ત જગતને વિશે પારકાના ઉપદેશ વિના જીવાદિ ત્તત્વોને જાણનારા હોવાથી બુદ્ધ છે. સંસારના અથવા સર્વ પ્રયોજનના સમૂહને પાર પામેલા હોવાથી પારંગત હોવાથી પારંગત કહેવાય છે. અનુક્રમે ચતુર્દશ ગુણસ્થાનક ઉપર આરૂઢ થઈને અથવા રત્નત્રયીનું ક્રમપૂર્વક આસેવન કરી મુક્તિશાસનને પામેલા હોવાથી પરંપરાગત છે. કર્મકવચ નથી તેથી ઉન્મુક્ત કહેવાય છે. સિદ્ધ ભગવાનના, મુક્ત, અકલંક, અમર, અજ, અનંગ પરમજ્યોતિ, સદાશીવ, અરૂપી, અવિનાશી, અનાયુ, અનામી, અકર્મી, અવેદી, અબંધક,અયોગી, અભોગી, અખેદી, અસહાર્દ, અદાગ, અચલ, અવ્યય, શાશ્વત, જ્ઞાનાનંદી, પરમાત્મા, અજર, અમર, અસંગ, બુદ્ધ, મુક્ત વગેરે પર્યાયવાચી નામો છે. (૬) સિદ્ધાત્માઓના આઠ ગુણો :
સિદ્ધ ભગવાને ઘાતી અને અઘાતી કર્મોનો ક્ષય કર્યો હોવાથી આ જ્ઞાનવરણાદિ આઠ કર્મમાંથી એક એક ક્ષય થવાથી એક એક સિદ્ધનો ગુણ પ્રગટ થાય છે. આઠ કર્મ (૪ ઘાતી ને ૪ અઘાતી) ખપવાથી સિદ્ધ ભગવાનાં આઠ ગુણ પ્રગટે છે. ક. જ્ઞાનાવરણીય કર્મ ખપવાથી (જવાથી) સિદ્ધ ભગવંતમાં અનંતજ્ઞાન નામનો ગુણ પ્રગટ થાય છે (આથી
લોકા - લોકના સ્વરૂપને સમસ્યા પ્રકારે જાણી શકાય છે. ખ. દર્શનાવરણયી કર્મ નષ્ટ થવાથી અનંતદર્શનનો ગુણ પ્રગટ થાય છે (આથી લોકાલોકના ભાવ સમસ્ત
પ્રકારે દેખી શકાય છે. ગ. દાનાંતરાય, ભોગાંતરાય, ઉપભોગાંતરાય, લાભાંતરાય, વિયંતરાય આદિ અંતરાય કર્મ જવાથી અનંત
વીર્ય - બળ પ્રાપ્ત થાય છે. જેને અનંતવીર્યાદિ ક્ષાયિક લબ્ધિઓ કહેવાય છે. ઘ. મોહનીય કર્મ ક્ષય થવાથી અનંત ચારિત્ર ઉત્પન્ન થાય છે. (યથાખ્યાત ચારિત્ર) આ ચાર કર્મો ઘનઘાતી
- આત્માના સત્ય સ્વરૂપના સંહારક છે. ચ. નામ કર્મ ક્ષય થવાથી અરૂપીરપણું ઉત્પન્ન થાય છે. શરીર નથી તેથી ત્યાં રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ, વર્ણ
આદિ નથી. આત્મા સ્થૂલ રૂપમાંથી મુક્ત બની અરૂપીપણાને પ્રાપ્ત કરે છે. જે અતીન્દ્રિય છે.
