________________
પરિપૂર્ણપાલક હોય છે અને દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ -ભાવ અનુસાર પોતાના શિષ્ય પરિવારને, ચતુર્વિધસંવને આરાધના શાસ્ત્રોક્ત રીતે કરાવે છે.
શાસ્ત્રોમાં આચાર્યને “ગણધર સમ ગુણધરા', તીર્થકર અવતાર માન્યા છે. જિનશાસનમાં આચાર ગુણયુક્ત
ચાર્યને ગણધર ભગવંતસમય ગુણયુક્ત ને ગુણ ધારણ કરનારા હોવાથી ગણધર પદથી વિભૂષિત કર્યા છે. તીર્થીયર સમો સૂરિ' તીર્થકર ભગવંત સમાન આચાર્ય ભગવંત હોય છે કારણ કે તીર્થંકર ભગવાન અર્થની દેશના આપે છે, ગૌચરી નથી જતા, શાસ્ત્રોક્ત અતિશયવસંત હોય છે. સંધના નાયક છે. આવા જીનેશ્વર ભગવાનના વચનની પ્રરૂપણા શાસ્ત્રોક્ત કરે છે. એવા ભાવાચાર્યોને તીર્થકર સમાન ગણવામાં આવ્યા છે.
આચાર્ય ભગવંતના આચારની ગંધ – શીલની સુગંધ, સર્વ લૌકિક સુગંધી પદાર્થોની સુગંધના આયોગ્ય આકર્ષણને ટાળી દે છે. જીવને શબ્દ વગેરે વિષયોની વાસના અનાદિકાળની છે તે વાસનાને નષ્ટ કરવા માટે એક બાજુ વિષયોની સુંદરતાનું પ્રણિધાન અતિઆવશ્યક છે. ગંધની વાચનાને નિર્મળ કરવા માટે ભાવાચાર્યોના પંચાચારમાંથી ઉત્પન્ન થતી શીલરૂપી સુગંધનું પ્રણિધાન ઉત્તમ પ્રણિધાનની ગરજ સારે છે.
આચાર્ય ભગવંત એ ભાવવૈદ છે. જગતના જીવો કર્મ રોગથી પીડાય છે ને તેમાં પાછા રાગ-દ્વેષરૂપી કુપથ્યને સેવી સેવા કર્મ - રોગ વધારે છે. આની સામે આચાર્ય ભગવંત ધર્મઔષધ આપી, વૈરાગ્ય અને ઉપશમનું પથ્ય સેવરાવી કર્મ - રોગ નાબૂદ કરે છે. અનાદિકાળથી ભવાટવીમાં ભમતા રખડતા જીવોને આચાર્ય ભગવાન માનજીવનના મૂલ્યો અને કર્તવ્યપંથ સૂજાડી ઉન્નતિના માર્ગે ચઢાવે છે. હૃદયની ક્ષુદ્રતા, સંકુચિત મતિ, ભૌતિક દષ્ટિ, વાસના - વિકાર, ઇર્ષા અને કલેશ, ગર્વ અને સ્વાર્થ, મમતા નો માયા, ભય - હાયવોય વગેરે અનેક દર્દોને શાંત કરી, આચાર્ય સુંદર સમાધિનું આરોગ્ય આપે છે. આચાર્યોના ઉપકારથી લોકનું વ્યવહારિક જીવન શાંતિભર્યું, સંસારિક જીવન તૃત્પિભર્યું, નૈતિક જીવન ઊંચું, કૌટુંબિક જીવન વિવેક - વાત્સલ્યભર્યું અને ધાર્મિક જીવન તત્વપરિણિત ઉલ્લાસ અને સંવેગભર્યુ બને છે.
આચાર્ય જે ઉપદેશે છે તેનું અક્ષરશ: પાલન પોતાના જીવનમાં કરે છે તેથી તેમનો ઉપદેશ હૃદયસ્પર્શી બની જાય છે.
ગીતાર્થ ગ્રંથકારોએ વિવિધ વ્યાખ્યાઓ દ્વારા આવા ભાવાચાર્યનું સ્પષ્ટ સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે કે, જે અહીં પ્રસ્તુત કર્યું છે. (૨) ગીતાર્થ ગ્રંથકારોએ દર્શાવેલ આચાર્ય - પદની પરિભાષા
નમસ્કાર સ્વાધ્યાય પ્રા.વિ.પૃ. ૪ માં લખ્યું કેઃ अ -- पंचदिया तद्विषयविनयरुपया चर्यनेसेव्यन्ते जिनशासनार्थापदेशकतया तदाकाड्रिक्कमिरित्याचार्या ।।
અર્થાત. - જનશાસનના અર્થના અર્થના ઉપદેશક હોવાથી તેના અભિલાષી મનુષ્યો વિનરૂપી મર્યાદાથી જેમની સેવા કરે તે આચાર્ય. આવશ્યક નિર્યુક્તિમાં લખ્યું છે કે :
પંચવિહ આયાર, આયારણમાણા તથા પભાસંતા
આયારે દસંતા, આયરિયા તેણ વઐતિ . અર્થાત્. - પંચવિધ આચારના આચરનાર તથા પ્રરૂપનારા છે. (સાધુ - પ્રમુખને તેમનો વિશિષ્ટ) આચાર દર્શાવનારા છે તે કારણથી તેઓ આચાર્ય કહેવાય છે.
૫૮]
