________________
(૫)
સર્વ પરિગ્રહ વિરમણવ્રત - પરિગ્રહથી મનોવૃત્તિ કલુષિત થાય છે. આસક્તિ અશાંતિ ને અશુભ ભાવનાઓ વધતી જાય છે. સાધુ ભગવંત આથી સર્વ પરિગ્રહનો ત્યાગ કરે છે ને તેથી જે તેઓ નિગ્રંથ કહેવાય છે. આચારાગંના બીજા સ્કંદમાં ત્રીજા ચૂલામાં સાધુને તેના આ પાંચ મહાવ્રતમાં સ્થિર રહી શકે તેવી પાંચ ભાવના બતાવી છે.
(૬)
રાત્રિભોજન વિરમણવ્રત- મૂલાચારગ્રંથમાં લખ્યું છે કે શ્રમણ એક ભક્ત-ગુણ હોવો અનિવાર્ય છે. સૂર્યોદય ને સૂર્યાસ્ત વચ્ચે માત્ર એક વાર ભોજન કરે. દશવૈકાલિક ત્રીજા અધ્યયનમાં ક્ષુલ્લીકાચાર્યે કથામાં રાત્રિભોજનનો ત્યાગ કરવાનો કહ્યો છે. ષડજીવનિકાયના ચોથા અધ્યાયમાં રાત્રિભોજન વિરમણવ્રતનો ઉપદેશ છઠ્ઠા મહાવ્રત તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. આ વ્રતના પાલનથી અહિંસાવ્રત પાલનમાં સહાય થાય છે.
સાધુ ભગવંત આ બધા વ્રતોનું પાલન પ્રાણાંતે પણ કરે છે તેને પ્રત્યાખ્યાન પણ કહેવાયછે. આ વ્રતો સાધુ ભગવંત માટે જીવનભરના હોય છે તેથી તેને મહાવ્રત કહેવાય છે.
(૭ થી ૧૨) છ કાયના જીવની રક્ષા પૃથ્વીકાય – (ધરતી, પર્વત - માટી ઇંટ) અપકાય (પાણીના જીવો) તે ઉકાય (અગ્નિના જીવો) વાયુકાય (પવનજીવો) વનસ્પતિકાય ત્રસકાય (એકેન્દ્રિયછી પંચેન્દ્રિય) આ છ કાયના જીવોની હિંસા ન થાય એવું જીવન જીવવું.
(૧૩-૧૭) પાંચ ઈન્દ્રિયોનો નિગ્રહ
સ્પર્શેન્દ્રિય, રસેન્દ્રિય, ઘ્રાણેન્દ્રિય, ચક્ષુ અને સ્તોત્રેન્દ્રિય આ પાંચે ઈન્દ્રિયોને વશમાં રાખવી. (૧૮) લોભ નિગ્રહ - લોભને વશમાં રાખવો.
(૧૯) ક્ષાંતિ – ક્ષમા – સાધુને ‘સમતા રસના દરિયા' કહ્યા છે. તેમનું અહિત ચિંતવનારને પણ તેઓ ક્ષમા કરે છે.
(૨૦) ભાવની વિશુદ્ધ એટલે ચિત્તની નિર્મળતા.
(૨૧) વસ્ત્ર વગેરેનું પડિલેહણ કરવામાં વિશુદ્ધિ.
(૨૨) સંયમના યોગમાં યુક્ત રહેવું - એટલે પાંચ સમિતિ ન ત્રણ ગુપ્તિ આદરવા અને વિકથા, અવિવેક અને અનિંદ્રાનો ત્યાાગ કરવો.
(૨૩) અકુશલ મનનો સં૨ોધ એટલે અશુભ માર્ગે જતા મનને રોકવુ ૨૪) અકુશલ વચનનો સંરોધ એટલે અશુભ માર્ગે વચન પ્રવર્તતું હોય તેને રોકવું.
(૨૫) આ કુશલ કાયાનો સંરોધ અશુભ માર્ગે કાયા પ્રવર્તતી હોય તેને રોકવી.
(૨૬) શીતાદિ પીડા પરિષહોનું સહન
(૨૭) મરણાંત ઉપસર્ગ પણ પ્રત્યાખ્યાનના રક્ષણ માટે સહન કરવો.
આવા ૨૭ ગુણોથી યુક્ત હોય તેને જ સાધુ કહેવાય છે, તે જ વંદનીય છે. આવા ગુણોનું પાલન કરતા વધુ યોગ્યતા પ્રાપ્ત કરતા તે ક્રમશઃ ઉપાધ્યાય આચાર્યનું પદ પામે છે.
ઉપરના ગુણો ઉપરાંત સાધુ ૪૨ દોષોથી રહિત એવી ગોચરી (ભીક્ષા) ગ્રહણ કરે અને ષટ્આવશ્યકનું નિત્ય પાલન કરે.
૭૪
