________________
બાર ઉપાંગ :
ઉપરના અંગ ઉપરાંત બારમું અંગ દૃષ્ટિવાદ નામે છે, જે લુપ્ત થયું છે. આ બાર અંગ (એટલે શરીર) કહેવાયછે અને તેના ઉપાંગ એટલે તે અંગના હાથ, પગ, આંગળી આધિ બાર છે.
૧.
૨.
૩.
૪.
૫.
-
ઔપપાતિક (ઉવવાઈ) – કેટલાક મહાન પુરૂષોના ચરિત્ર, કેવલસમુદ્દાત અને મોક્ષના સુખ વગેરે બાબતોનું વર્ણન છે. આ આચારાંગનું ઉપાંગ છે.
રાજપ્રશ્ચિય – (રાયપસેણી) આ સૂત્રકૃતાંગનું ઉપાંગ ગણાય છે. આમાં કેશીસ્વામીનો પરદેશી રાજાની સાથે થયેલા સંવાદ છે.
૯.
જીવાભિગમ - - આ ઠાણાંગનું ઉપાંગ છે. આમાં અઢી દ્વીપ, ચોવીસ દંડક આદિનું વર્ણન છે. પ્રજ્ઞાપના - (પક્ષવણા) આ સમવાયાંગનું ઉપાંગ છે. તેમાં સર્વ લોકનું સ્વરૂપ છે.
જંબુદ્વિપ પ્રજ્ઞપ્તિ – (પન્નતિ) આ સમવાયાંગનું ઉપાંગ છે. તેમાં જંબુદ્વિપનું ક્ષેત્ર, પર્વત વગેરે વિસ્તારથી વર્ણન છે.
૬.
ચંદ્રપ્રજ્ઞપિ – જ્ઞાતાધર્મકથાનું પહેલું ઉપાંગ છે. તેમાં ચંદ્રમાના વિમાન, ગતિ વગેરે અધિકાર છે. ૭. સૂર્ય પ્રજ્ઞપ્તિ – જ્ઞાતાજીનું બીજુ ઉપાંગ છે. તેમાં સૂર્યના વિમાન વગેરેનું વર્ણન છે.
૮.
કલ્પિકા - (કપ્પિયા) નિરિયાવલિકા શ્રુતસ્કંધ – ઉપાસક દશાંગનું ઉપાંગ કહેવાય છે. તેમાં કોણિક પુત્રથી શ્રેણિકરાજાનું મૃત્યુ વગેરે બાબત છે.
કલ્પાવતંસિકા (કપ્પડંસિયા) અંતકૃતદશાનું ઉપાંગ છે. તેમા શ્રેણિક રાજાના દશ પુત્રો દીક્ષા લઈ દેવલોકમાં ગયા તેનો અધિકાર છે.
૧૦. પુષ્પિકા (પુલ્ફિયા) અનુત્તરોપપાતિકનું ઉપાંગ કહેવાય છે. આમાં ચંદ્રસૂર્ય વગેરેની પૂર્વ કરણીનો, સોમલ બ્રાહ્મણ અને શ્રી પાર્શ્વનાથ સ્વામીનો સંવાદ છે.
૧૧. પૂષ્પચૂલિકા (પુરુલિયા) પ્રશ્ન વ્યાકરણનું ઉપાંગ કહેવાય છે. આમાં શ્રી વગેરેની પૂર્વ કરણીના અધિકાર છે.
૧૨. વૃષ્ણિ (વન્હિ) દશાંગ - આ વિપાસકૂંત્રનું ઉપાંગ કહેવાય છે. આમાં બલભદ્રજીના પુત્ર વગેરે અધિકાર છે. ૧૧ અંગ ને ૧૨ ઉપાંગ મળી ૨૩ ગુણ થયા. હવે ૨૪મો ગુણ ચરણસિત્તરી.
ચરણસિત્તરી :
જે નિત્ય કરવું તે ચરણ - ચારિત્ર.
વણસમણધમ્મસંસંજમ, વૈયાવચ્ચ ચ બંભર્ગુત્તિઓ, નાણાઇતિયં તવ કોહ, નિગૃહો ઈઈ ચરણમેયં
અર્થ - - વ્રત (૫ મહાવ્રત) શ્રવણધર્મ (૧૦ યતિધર્મ) શાંતિ આદિ સંયમ (૧૭ પ્રકારે) વૈયવૃત્ય (૧૦ પ્રકારે) બ્રહ્મ ગુપ્તિ (નવ પ્રકારે) જ્ઞાનાદિક ચિત્ર (૧૨ પ્રકારે) ક્રોધ નિગ્રહ આદિ (૪ કપાયનો નિગ્રહ) આ રીતે ચરણના ૭૦ ભેદ થયા, તે નીચે પ્રમાણે છે :
પ મહાવ્રત ૧. પ્રાણાતિપાત વિરમણ વ્રત ૨. મૃષાવાદ વિરમણ ૩. અદત્તાદાન વિરમણ ૪. મૈથુન વિરમણ ૫. પરિગ્રહવિરમણ.
હૃદ
