________________
શ્રમણ સમુદ્રસમ છે – જેમ સમુદ્ર મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન નથી કરતો તે શ્રમણ અનાજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન નથી કરતા. રત્નો ભંડાર સમુહ – તેમ જ્ઞાનરૂપ રત્નોનો ભંડાર તે શ્રમણ. ભયંકર તોફાનોમાં અક્ષુબ્ધ સમુદ્ર તેમ અંતરંગ વિષય - કષાયના તોફાનોથી અક્ષુબ્ધ તે શ્રમણ.
શ્રમણ આકાશસમ હોયછે - નિરાલંબન આકાશ તેમ શ્રમણ નિરાલંબન. આકાશને શુભાશુભ પદાર્થોમાં સમભાવ તેમ શ્રમણને શુભાશુભ સંયોગોમાં સમભાવ.
શ્રમણ વૃક્ષશ્રમ હોય છે – પત્થર મારનારને પણ ફળદાતા વૃક્ષ તેમ નિંદકના પણ કલ્યામકર્તા શ્રમણ. શીતલ છાયા પ્રદાતા વૃક્ષ તેમ ક્રોધાદિ સંતપ્ત આત્માઓને શીતલ છાયા પ્રદાતા શ્રમણ. ફળની પ્રાપ્તિ પછી સુયોગ્ય વૃક્ષનું નમ્ર થવું તેમ શ્રમણ ગુણોના પ્રગટીકરણથી નમ્ર બને છે.
ભ્રમરસમ - પુષ્પોને કષ્ટ આપ્યા વિના આહારાદિ ગ્રહણકર્તા શ્રમણ. ભ્રમરની જેમ શ્રમણ આહારાદિનો સંગ્રહ નથી કરતા.
મૃગસમ-મૃગ જેમ સિહાદિથી સાવધાન રહે છે તેમ અંતરંગ શત્રુઓથી શ્રમણ સાવધાન રહે છે. મૃગનું કોઈ નિયત સ્થાન નથી હોતુ તેમ શ્રમણોનું કોઈ નિયત સ્થન હોતું નથી. ગીતાર્થ સાધુ મૃગની જેમ એકલ વિહાર કરે છે.
પૃથ્વીસમ - પૃથ્વી જેમ કષ્ટ સહન કરે છે તેમ શ્રમણ ઉપસર્ગાદિ સહન કરે છે. છેદન- દોહન કરનાર પર પૃથ્વી સમભાવી છે તેમ અપમાનાદિ પ્રસંગ પર સમભાવ ધારક શ્રમણ.
કમલસમ - કાદવમાં ઉત્પન્ન થવા છતાં કાદવથી અલિપ્ત કમલની જેમ શ્રમણ સંસારથી અલિપ્ત હોય છે. કમલ જેવા સુવાસિત હોય છે, આત્મરણતારૂપી સુગંધથી સુવાસિત હોય છે. કમળની જેમ હજારો ગુણોથી સુશોભિત શ્રમણ જિનશાસનની શોભામાં વૃદ્ધિકારક શ્રમણ હોય છે. - સૂર્યસમ-હજારો કિરણોથી સુશોભિત સૂર્ય તેમ હજાર શીલંગ રથથી સુશોભિત શ્રમણ. સ્વતેજથી દેદીપ્યમાન સૂર્ય તેમ તપ તેજથી દેદીપ્યમાન શ્રમણ. સૂર્યના પ્રખર તાપથી અશુચિ નાશ પામે તેમ શ્રમણ ભગવાનના સપના તેજથી કર્મરૂપ કીંચક, વિભાવરૂપ પાણી, વાસનારૂપ અશુચિ શુષ્ક થઈ જાય છે.
પવનરૂપ - પવનસમ અપ્રતિબદ્ધ વિહારો શ્રમણ સાધુને યતિ પણ કહેવાય છે. (પર્યાયવાચી) ‘યતિ’ શબ્દની વ્યાખ્યા કરતા કહ્યું છે તે યતિ (જતિ) ધર્મક્રિયાનું પૂર્ણ પ્રયત્ન કરે તે યતિ. શુદ્ધયોગથી ગૃહસ્થાશ્રમનો ત્યાગ કરી નિત્ય સંયમમાં રમણ કરવાવાળો તે યતિ. સંવાસાનુમતિથી વિસ્ત તે યતી.
સાધુ ભગવંતને ભિક્ષુ કહેવા પાછળનું પ્રયોજન એ કે આઠ પ્રકારના કર્મોપાજન રૂપ સુધાનું જ્ઞાન, દર્શન ને ચારિત્રથી ભેદન કરવાવાળો તે ભિક્ષુ. ધર્મકાર્યના પરિપાલન માટે આરંભ-સમારંભના ત્યાગ સહ ભિક્ષણશીલ તે ભિક્ષુ. પચન-પાચન આદિ સાવદ્ય અનુષ્ઠાનથી રહિત નિર્દેશ આહાર ભોજી તે ભિક્ષુ. તપ દ્વારા કર્મોનું ભેદન કરવાવાળો તે ભિક્ષુ.
સાધુ ભગવંત ગુરૂઆઆજ્ઞાપાલનમાં તત્પર હોય છે. પ્રાયશ્ચિત આદિ પાણીથી પાપમલને સાફ કરવાવાળા હોય છે. નિરંતર શુદ્ધ સ્વાધ્યાય કરવામાં તલ્લીન હોય છે. (ખ) ગીતાર્થ ગ્રંથકારોએ કરેલ “સાધુ ની પરિભાષાઃ ષટ્શાસ્ત્રવેત્તા પરમોપકારી ઉપાધ્યાયજી યશોવિજયજી મહારાજ “શ્રી પંચપરમેષ્ઠિગીતામાં કહે છે :
ક્લેશનાશીની દેશના, દેત ગણે ન પ્રયાસ, અસંદીન જિમ દીપ, તથા ભવિજન આશ્વાસ,
[૭૧]
