________________
છે જ નહીં. પુરુષસમ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવાનો પુરુષાર્થ સ્ત્રીઓ કરી શકે છે. મોક્ષ આત્માને જ પ્રાપ્ત થાય છે કોઈ સ્ત્રી કે પુરુષ જોઈને નહીં. સ્ત્રી પણ એક આત્મા છે. તેથી તેને સંપૂર્ણ અધિકાર છે કે તે મોક્ષપ્રાપ્તિ કરી શકે. રૂઢિચુસ્ત વૈદિક દર્શનોમાં સામાન્ય માન્યતા એવી છે કે સ્ત્રીઓને વેદપઠન અને અધ્યાત્મજ્ઞાનનો અધિકાર ન હોવાથી તેઓ પરામુક્તિ મળવી શકતી નથી. જો કે ગીતામાં લખ્યું છે કે : ‘સ્ત્રિયો વૈસ્યાસ્તથા શૂદ્રાસ્તેઽપિ યાન્તિ પમાં ગતિમ્ ‘ અર્થાત્. યોગ્ય રીતે સાધના કરીને સ્ત્રીઓ પણ મોક્ષ મેળવી શકે છે. બુદ્ધે પણ પ્રથમ તો સ્ત્રીઓને ધર્મસંઘમાં લેવાની ના પાડી હતી તે પાછળથી હા પાડી દીધી હતી.
આમ, જૈનદર્શનની મોક્ષત્વ અંગેની પોતાની સ્વતંત્ર અને આગવી વિચારણા છે, જે જગતના સર્વ જીવોને સમાનકક્ષ ગણાતી ને સમાન હકો આપતી જાણે લોકશાહી ધરાવતી મહાસત્તા ન હોય તેવું લાગે છે. (૩) ત્રીજા પરમેષ્ઠિ શ્રી આચાર્ય મહારાજ :
ત્રીજા પરમેષ્ઠિ સ્થાને બિરાજમાન આચાર્ય મહારાજનું સ્વરૂપ પ્રસ્તુત મુદ્દાઓ આપી વર્ણવ્યું છે.
(૧) આચાર્ય મહારાજનું સ્વરૂપ
(૨) ગીતાર્થ ગ્રંથકારોને દર્શાવેલ આચાર્યપદની વ્યાખ્યા - પરિભાષા
(૩) આચાર્ય મહારાજના ગુણો
(૪) આચાર્ય મહારાજનો અપરિશ્રાવી ગુણ
(૫) આચાર્ય મહારાજના પાંચ અતિશય
(૬) આચાર્ય પદ માટેની યોગ્યતી
(૭) આચાર્ય મહારાજની વૈયાવચ્ચ
(૧) આચાર્ય મહારાજનું સ્વરૂપ ઃ
સિદ્ધ એટલે આત્માના શુદ્ધતમ સ્વરૂપનો આર્વિભાવ. એમને સત્યનો સાક્ષાત્કાર થયો છે પણ સત્યનો ઉપદેશ કરવા તે આ જગતમાં પ્રવૃત થયા નથી. અરિહંતો દેહધારી છે તેથી તે તત્વોનો ઉપદેશ કરે છે અને મોક્ષમાર્ગ જવાનો રસ્તો બતાવે છે. પરંતુ અર્હતના નિર્વાણ પછી તેમના ઉપદેશને જાળવી રાખવાનું, તેનો સાચો અર્થ કરી સમજાવવાનું કાર્ય ત્રીજા ચોથા ને પાંચમાં પરમેષ્ઠિ ક્રમશ : આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ કરે છે. ઉપદેશને આચારમાં મૂર્તિમંત કરે છે. આવા પાંચ આચાર જે પાળે છે, તેને આચાર્ય કહેવાય છે. આચાર્ય ચાર પ્રકારના હોય છે - નામાચાર્ય – સ્થાપનાચાર્ય - દ્રવ્યાચાર્ય ને ભાવાચાર્ય. અહીં બતાવેલું સ્વરૂપ ભાવાચાર્યનું છે, તે જે ઉપાદેય છે, બાકીના અનુપાદેય છે. ભાવાચાર્ય જ્ઞાનાદિ આચારના ઉપદેશક હોવાથી ઉપકારી છે, નમસ્કરણીય છે, પૂજનીય છે. આચાર્ય પ્રથમ તો દીક્ષા લઈને સાધુ બને છે. અમુક વર્ષો દીક્ષાપર્યાય પછી જો તેમનામાં પાત્રતા હોય તો ગુરુ તેમને આચાર્ય પદવી માટેની તૈયારી કરાવેછે. સાધુમાંથી આચાર્ય થનાર શાસ્ત્રીય પદ્ધતિ મુજબ યોગદ્ધહનાદિપૂર્વક બાર વર્ષ સૂત્ર (આગમ) નું તથા બાર વર્ષ અર્થનું અધ્યયન અને બાર વર્ષ દેશાઘટન કરી, મંત્રપીઠાદિ પંચસ્થાને સૂરિમંત્ર આરાધી ગુરુદત્ત આચાર્ય પદવીને વરેછે. આચાર્ય પોતે ઉપાધ્યાય અને સાધુ તો છે જ પરંતુ આચાર્ય તરીકે તેમની વિશેષતામાં શ્રી અરિહંતપ્રભુની ગેરહાજરી શ્રી જિનશાસનનું સુકાન સંભાળી શકે એવા ગુણો અને એવું સામર્થ્ય હોય છે. આચાર્ય શિષ્યોને ગ્રહણ – આસવેન શિક્ષા આપવા – અપાવવામાં તેમ જ જનતામાં ધર્મબોધ દ્વારા શાસનપ્રભાવના કરવામાં કુશળ હોયછે તેઓ ગચ્છને સાધનામાં ઉઘુક્ત રાખેછે, ધર્મશાસનનું સામ્રાજ્ય ચલાવનાર તેઓ સમ્રાટ - રાજા છે, ઉપાધ્યાય તેમના દિવાન છે અને સાધુ સુભટ છે. ગૃહસ્થ શ્રાવક – શ્રાવિકા પ્રજાજન છે. આચાર્ય પાસે દ્વાદશાંગી અથવા તે કાળે વિદ્યમાન શ્રુત એ ખજાનો છે. એના વડે તેઓ સૌને આબાદ રાખે છે.
૫૬
