________________
છે. ગોત્ર કર્મ ક્ષય થવાથી અગુરુ - લઘુત્વનો ગુણ પ્રગટ થાય છે. અર્થાત. - ઊંચા - નીચાપણું રહેતું નથી.
તેથી આત્મા ઉપર કે નીચે જતો નથી. જ. વેદનીય કર્મ ક્ષય થવાથી અવ્યાબાધ સુખ (અ = નહીં + વ્યાબાધ = પીડા) પ્રગટ થાય છે. અનંત
અસાંયોગિક આનંદ પ્રગટે છે. ઝ. આયુષ્ય કર્મ ક્ષય થવાથી અક્ષય સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય છે. હવે જન્મ લેવાનો નથી તેથી મૃત્યુ પણ નથી.
તેથી અનંતકાળ સુધી પોતાની શુદ્ધ સ્થિતિમાં કાયમ રહે છે. આ આઠ ગુણોને વર્ણવતી ગાથા :
“નાણાં ચ દસણંચિય, અવ્વબાઈ તહેવ સમ્મતા
આખયઠિઈ અરૂવી, અગુરુલહુ વીરિયં હવઈ | " અનાદિ કાળથી આ આઠ કર્મો આત્માની સાથે ક્ષીર -નીરની જેમ ચોંટેલા હોય છે. આ કર્મો આત્માના ઉપર બતાવેલા મૂળ ગુણોને આવરે છે અને તેને સંસારી બનાવી જન્મ અને મૃત્યુના ફેરામાં ફેરવ્યા કરે છે. જે જીવો તીર્થકરોના ઉપદેશથી પ્રતિબોધ પામી અથવા સ્વયં પ્રતિબોધ થઈ સાધના દ્વારા આત્મા પર રહેલા આ કર્મોને બાળી નાખે છે, કર્મયુક્ત બને છે તેનામાં ઉપર બતાવેલા આત્માના મૂળ આઠ ગુણો પ્રગટ થાય છે. જૈનદર્શન પ્રમાણે દરેક યોગ્ય આત્મા સમ્યગ સાધના દ્વારા આ ભગીરથ કાર્ય (કર્મયુક્ત થવાનું) કરી શકે છે. ને એ રીતે દરેક આત્મા સિદ્ધ બની આત્માના આ આઠ મૂળ ગુણો પ્રાપ્ત કરી શકે છે. જૈનદર્શન કેટલી ઉદાર, તટસ્થ અને તંદુરસ્ત વિચારધારા ધરાવે છે તે આ રીતે સમજાય છે. (૭) સિદ્ધ ભગવંતોના બે મુખ્ય ગુણ:
(ક) અવિનાશીપણું
(ખ) અનંત અવ્યાબાધ સુખ (ક) અવિનાશીપણું (અક્ષયસ્થિતિ) :
સિદ્ધ ભગવંતના આઠ ગુણો મહત્વના છે પરંતુ એક અપેક્ષાએ આ ગુણ મહત્વનો છે. આ ગુણ સિવાય બીજા જે સાત ગુણ સિદ્ધાત્માના છે તે જો મેળવ્યા પછી વિનાશ પામવાના હોય તો હેતું સિદ્ધ થતો નથી. આ અવિનાશીપણાના ગુણને લીધે જ બીજા સાત ગુણ શાશ્વત બને છે તેથી જ તે મેળવવાની સાર્થકતા છે.
સિદ્ધ ભગવાનનો મુખ્ય ગુણ અવિનાશીપણું છે. કારણના આસેવન વિના કાર્યસિદ્ધિ થતી નથી એ દષ્ટિએ સિદ્ધ પરમાત્માઓએ આ અવિનાશી પણ પ્રાપ્ત કર્યું છે. તે કોઈ આકસ્મિક ઘટના નથી પણ શ્રી જીનેશ્વરને ભગવાનના સનાતન માર્ગને અનુસરી સમ્યગ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રરૂપ રત્નનત્રયનું યથાર્થ આરાધન કરી આત્માની અનંત શક્તિ - અનંત - સુખ - સમૃદ્ધિને આવનારા સકલ કર્મબંધનોને તોડી નાખી શિવસંપદાઓને વર્યા છે. આ રીતે આત્માની સહજ અવસ્થા પરમ પદની પ્રાપ્તિ થવાથી હવે તેમને જન્મ- જરા-મરણાદિ કોઈ દુઃખ રહ્યું નથી અને કદી પણ નાશ ન પામે તેવું અનુપમ તથા સંપૂર્ણ સુખ તેઓમાં પ્રગટ થયું છે. આ અવસ્થા પ્રાપ્ત કર્યા પછી જીવ પોતાના સ્વરૂપને કદી છોડતો નથી. માટે જ સિદ્ધપદ અવિનાશી કહેવાય છે. સિદ્ધ પરમાત્માનો આ અવિનાશીપણાનો ગુણ સમગ્ર મુમુક્ષ આત્માઓનું લક્ષ્યબિદું છે. શ્રી અરિહંત પરમાત્માઓ પણ દીક્ષા અંગીકાર કરતી વખતે સિદ્ધપદને
[૫૧]
