________________
(૪) અરિહંત ભગવાનના ૩૪ અતિશય (૫) શ્રી અરિહંતે ટાળેલા અઢાર દોષો (૬) શ્રી અરિહંતોનો વિશિષ્ટ ઉપદેશ (૭) શ્રી અરિહંતોનો ઉપકાર
(૮) અરિહંત પરમાત્મા, પણ પરમાત્મા અંગે જૈન જૈનેતરની દષ્ટિનો ભેદ. (૧) ‘રિહંત' શબ્દની પરિભાષા - વ્યાખ્યાઃ
‘રિહંતાણ' માં રહેલા ‘રિ’ અને દંતા શબ્દોની વ્યાખ્યા થાય છે. રિ- શત્રુ દંતાળ - હણનારા. અહીં શત્રુ એટલે અંતરની શત્રુતાનો નાશ કરનારા. રાગદ્વેષ આદિ વિકારો આંતરિક શત્રુઓ છે. આ આંતરરિપુ અને તેના કારણભૂત જ્ઞાનવરણવાદિ ધાતકર્મોનો સર્વથા નાશ કરનારા, અરિહંત રાગાદિ ભાવશત્રુઓનો નાશ કરનારા ઉપરાંત વીતરાગ અને સર્વજ્ઞ પણ છે. તેઓ શ્રી તીર્થકર નામકર્મ નામની ઉત્કૃષ્ટ પુણ્ય - પ્રકૃતિને વિપાકોદયથી ભોગવનારા છે. વળી અરિહંતોનું તથા ભવ્યત્વ સાથે મોક્ષે જનાર બીજા ભવ્ય જીવોથી વિશિષ્ટ હોય છે.
અરિહંત ત્રણ પાઠે લખાય છે. ૧. અરહંત ૨. અરિહંત ૩. અરૂણંત
(૧) અરહંતના અર્થ નીચે પ્રમાણે થાય છે:
(અ) અરહંત (મહંત - જે યોગ્ય છે. મર્દ = યોગ્ય થવુ તે ધાતુ પરથી) એટલે જે પૂજાને - આઠ મહાપ્રાતિહાર્યરૂપ પૂજાને યોગ્ય છે. શ્રી ભદ્રબાહુ આચાર્યની નિયુક્તિમાં કહ્યું છે કે
| (ચેય વંદણ મહાભાસ ગાથા ૨૭૯) અરહંત વંદણનમ સણાગિ, અરહંતિ પૂર્યાસક્કાર
સિદ્ધ ગમણે ચ અરિહા, અરહંતા તેણ વર્ચ્યુતિ અર્થાત્. - જે વંદન નમસ્કારાદિને યોગ્ય છે, જે પૂજા – સત્કાર કરવા યોગ્ય છે અને જે સિદ્ધ પામવા યોગ્ય છે તેને અરહંત કહેવાય છે. ઉત્તમ ગુણથી સંપન્ન એવા અહિં એટલે યોગ્ય તેમાં અંતરૂપ એટલે જેનાથી ત્રિભુવનમાં કોઈ ઉત્તમ નથી એવા (બ) અરહંત (અરજ - રજો હનનાત્. - રજ હણવાથી રજ વગરના) એટલે ચાર આત્મગુણઘાતી
કર્મરૂપી રજને હણનારા અરહસ્ય - (જેને રહસ્ય નથી તે) એટલે પોતાને કેવળજ્ઞાન - દર્શન પ્રાપ્ત થયેલ હોવાથી જેને કંઈપણ છાનું નથી તે (અ = નથી + રહ = એકાંત પ્રદેશ + અંત = મધ્યભાગ. જેને એકાંત પ્રદેશ કે મધ્ય ભાગ નથી) એટલે કે જેને કંઈપણ વસ્તુ છાની નથી. અ = નથી + રહ= રથરૂપી પરિગ્રહ + અંત = વિનાશ - વિનાશ કરનાર એવા જરા - ધડપણ
આદિ એટલે જેને પરિગ્રહ કે જરા આદિ નથી તે (ઘ) અરહ્યત - ર. =છોડવું - જેણે છોડ્યો નથી. જેણે સ્વભાવ છોડ્યો નથી તે.
