________________
વળી જૈન મતે અરિહંતનો ઉપકાર એક વિશિષ્ટ કોટીનો છે જ્યારે ઇતર મતે ઈશ્વરનો ઉપકાર બીજી કોટીનો છે. દષ્ટાંતરૂપે ગીતાજીના હિસાબે કુરુક્ષેત્રમાં જ્યારે અર્જુને પોતાના અત્યંત નીકટ અને વડિલજનો સાથે લડવાની ના પાડી ત્યારે શ્રી કૃષ્ણ અર્જુનને લડવા માટે પ્રેરણા આપી જેના પરિણામે થયેલા ખૂનખાર યુદ્ધમાં અનેક નરરત્નો નાશ પામ્યા ને પાંડવોને રાજ્ય મળ્યું. બીજી બાજુ જૈન મતમાં ભરત ચક્રવર્તી સામે ન્યાયપુરસર લડી લેવા માટે અઠ્ઠાણુભાઈઓ પિતા ઋષભદેવ અરિહંત પાસે ગયા ત્યારે શ્રી અરિહંતદેવે એવો તત્વોપદેશ કર્યો કે જેના પરિણામે અઠ્ઠાણુ ભાઈઓ રાજ્ય ત્યજી મહર્ષિ બની ગયા, સર્વજ્ઞ બની ગયા ને જન્મ - જરાથી મુક્ત બન્યા, યુદ્ધ અટક્યું, આમ અરિહંતના ઉપકાર તરીકે તેમનો વિશિષ્ટ ઉપદેશ છે.
સંક્ષિપ્તમાં અરિહંતને એ રીતે જૈનદર્શન પરમાત્મા માને છે કે એમનું આલંબન લઈ એમના જેવા પૂર્ણ થવાનો પુરુષાર્થ કરવાનો છે. (૨) બીજા પરમેષ્ઠિ શ્રી સિદ્ધ ભગવાન
બીજા પરમેષ્ઠિ શ્રી સિદ્ધ ભગવાનનું સ્વરૂપ નિમ્નલિખિત મુદ્દાઓ દ્વારા વિચાર્યું છે: (૧) ગીતાર્થ ગ્રંથકારોએ કરેલ “સિદ્ધ' શબ્દની પરિભાષા (૨) જીવાત્મામાંથી સિદ્ધાત્મા થવાની પ્રક્રિયા (૩) સિદ્ધશીલાનું વર્ણન (૪) સિદ્ધાત્માઓની દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી પાત્રતા (૫) સિદ્ધાત્માઓના પર્યાયવાચી નામો (૬) સિદ્ધાત્માઓના આઠ ગુણ (૭) સિદ્ધ ભગવાનના બે મુખ્ય ગુણ
૧. અવિનાશીપણુ ૨. અનંત આવ્યાબાધ સુખ (૮) સિદ્ધ ભગવાનના પંદર પ્રકાર (૯) સિદ્ધભગવંતનો ઉપકાર
(૧૦) સિદ્ધત્વ અને મોક્ષત્વ અંગે જૈનદર્શન અને અન્ય દર્શનો. (૧) ગીતાર્થ ગ્રંથકારોએ કરેલ “સિદ્ધ’ શબ્દની પરિભાષા ક. શ્રી અભયદેવસૂરિ ભગવતીજીની ટીકામાં આધાર ટાંકતા જણાવે છે :
आह च ध्यात सितं येन पुराणकार्म यो वा गतो निवृत्तिसौधरमूमि। ख्यातोडनुशास्ता परिनिष्ठितार्था
: રોતુ સિદ્ધઃ વૃતમં: તો મે II અર્થાતું.
જેમણે પ્રાચીન સમયથી બંધાયેલ કર્મને બાળી નાખ્યું છે, જે મોક્ષના મહેલની ટોચે પહોંચેલ છે, જેનું શાસન પ્રવર્તી રહ્યું છે, જે સંપૂર્ણપણે કૃત્ય કૃત્ય થયેલા છે તે સિદ્ધ ભગવંત મને મંગલના કરનારા થાઓ.
[૪૪]
