________________
ઋજુસૂત્રનયના મતે સમુત્થાન સિવાય માત્ર વાચના અને લબ્ધિથી જ નમસ્કાર ઉત્પન્ન થાય છે કારણ કે વાચના અને લબ્ધિરૂપ કારણની બિનહયાતીમાં શરીરરૂપ કારણના સભાવમાત્રથી નવકાર ઉત્પત્તિ થતી નથી.
શબ્દાદિ ત્રણ નો એક લબ્ધિને જ કારણ માને છે કે કારણ કે લરિહિત તદાવરણિય કર્મના ક્ષયોપશમરહિત અભવ્ય જીવને વાચન - દેહ ઉભય કારણોની હયાતી હોવા છતાં નવકારની ઉત્પત્તી થતી નથી અને લબ્ધિયુક્ત પ્રત્યેકબુદ્ધાદિ મહાપુરુષોને વાચનાના અભાવે પણ નમસ્કારની ઉત્પત્તિ થઈ શકે છે. નવકાર મંત્રની શાશ્વતતા અંગે આનુશ્રુતિક દૃષ્ટાંતો - પુરાવાઓ :
(ક) ભરૂચમાં “સમડી વિહાર'નામે જૈન મંદિર છે, તેની પાછળ એવું અનુશ્રુતિક કથાનકછે રાજકુમારીને પોતાનો પૂર્વભવ યાદ આવ્યો કે પોતે સમડી હતી અને મૃત્યુ સમયે નિગ્રંથ મુનિએ ‘નવકારમંત્ર' સંભળાવ્યો હતો, જેના પ્રતાપે આ ભવમાં રાજકુમારી થઈ. આ ઘટના જૈનોના ૨૦માં તીથકર મુનિસુવ્રતસ્વામીના સમયની છે, જે કરોડો વર્ષ પહેલાની છે, જે બતાવે છે કે નવકારમંત્ર અત્યંત પ્રાચીન છે. ત્રિષષ્ઠિસલાકાપુરૂષચરિત્રમાં રામ ચરિત્રમાં મુનિસુવ્રતસ્વામીનો ઉલ્લેખ છે.
(ખ) વળી, ૨૩માં તીર્થકર પાશ્વનાથપ્રભુના ચરિત્રમાં પણ પાશ્વનાથપ્રભુએ સર્પને નવકારમંત્ર સંભળાવ્યો હતો, તેવો ઉલ્લેખ આવે છે.
આવા અનેક અત્યંત પ્રાચીન, અરે પ્રા.ઐતિહાસિક દાંતો મળે છે,
આમ, શ્રુતપ્રમાણ, તાર્કિક, સૈદ્ધાંતિક અને આનુશ્રુતિક પુરાવાઓ સિદ્ધ કરે છે કે શ્રી નવકારમંત્ર ક્યારેક ન હતો, ક્યારેક નથી અને ક્યારેક નહીં હોય તેવું નથી. તે હતો, છે અને હશે. તે ધ્રુવ છે, નિયત છે, શાશ્વત છે, અક્ષય છે, અવ્યય છે, અવસ્થિત છે અને નિત્ય છે.
નવકારદેહના ૩ મુખ્ય મુદ્દાઓમાં અહીં આપણે પહેલાં નવકારદેહના અભ્યદયની શાશ્વતતા વિશે જુદા જુદા પાસાઓ દર્શાવી ચર્ચા કરી. હવે બીજો મુદો નવકારદેહને મળેલાં વિવિધ નામો વિશે વિચારણા કરીશું.
(૨) શ્રી નવકારદેહના વિવિધ નામો: શાસ્ત્રોમાં નવકારમંત્રના વિવિધ નામો પ્રાપ્ત થાય છે, તે નીચે પ્રમાણે છે. (ક) મહાશ્રુતસ્કંધ:
મહાનિશીથ નામના આગમસૂત્રમાં આ નવકારમંત્રને “પંચમંત મહાશ્રુતસ્કંધ' એવા લાક્ષણિક નામથી ઓળખાવ્યું છે. આ એક આગમશાસ્ત્રોક્ત, આદ્ય, મહત્વપૂર્ણ અને સાર્થક નામકરણ છે.
સામાન્ય રીતે જિનાગમોને શ્રુત શબ્દથી ઓળખવામાં આવે છે કારણ કે તેમાં જે જ્ઞાન સમાયેલું છે તે કર્ણપથ દ્વારા શ્રવણ કરીને સંચિત કરેલું છે.
જે શ્રુતનો સમુદાય તે “શ્રુતસ્કંધ' આ રીતે તમામ આગમોને ચાર શ્રુતસ્કંધ - સુવિઘંબ થી ઓળખવામાં આવે છે, જ્યારે આ સાવ નાનકડા સૂત્ર કે મંત્રપાઠને “મહા' વિશેષણથી જોડી મહાશ્રુતસ્કંધ તરીકે ઓળખાવ્યું છે. તે પરથી શાસ્ત્ર અને સંઘમાં તેનું કેટલું અસાધારણ સ્થાન છે, તેનો ખ્યાલ મળી રહે છે.
આ સૂત્રને મહાશ્રુતસ્કંધ કહેવાનું બીજું કારણ એ છે કે “તલમાં તેલ, કમલમાં મકરંદ, દૂધમાં ઘી, પુષ્પમાં સુવાસ અને કાષ્ટ્રમાં અગ્નિ જે રીતે સદાય વ્યાપીને રહેલા છે તે જ રીતે આ નમસ્કારસૂત્ર અને તેનો ભાવ, શાસ્ત્રની આદિમાં તેનું ઉચ્ચારણ કર્યું હોય કે ના કર્યું હોય, તો પણ તેમાં સર્વત્ર વ્યાપીને રહેલો છે.
[૧૦]
