________________
(ખ) મહામૃત્યુંજયઃ અદ્વિતીય ગ્રંથસર્જક આચાર્ય હરિભદ્રસુરિએ યોગબિંદુમાં નવકારમંત્રને “મહામૃત્યુંજય' તરીકે ઓળખાવ્યો છે. જૈનેતરોમાં પણ આ જાપ કરવાનો ઘણો પ્રચાર છે. જૈનોમાં જ્યારે આ મહામૃત્યુંજય જાપ કરવાની જરૂર પડે છે ત્યારે શ્રી નવકારમંત્રનો જાપ કરાય છે. (ગ) પંચમંગલ સૂત્રઃ મહાનિશિથમાં આ મંત્રને પંચમંગલ (જેમાં પાંચ મંગલ પરમેષ્ઠિરૂપે છે) નામે ઓળખાવ્યો છે. (૫) પામોલાર - મુવાર મંત્ર: સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન (૮, ૧, ૬૨) ના નિયમથી પાકૃત ભાષામાં આદિ “ન'નો વિકલ્પ “' થાય છે. આથી મોર - ખમુાર તેના વૈકલ્પિક નામો ગણાય છે. એવું રૂપ પણ મળે છે. (ચ) માલામંત્ર: ૧ થી ૯ અક્ષરોના મંત્રો બીજમંત્રો કહેવાયા છે. ૧૦ થી ૨૦ અક્ષરો સુધીના મંત્રો “મંત્રા' કહેવાય છે અને વીસ અક્ષરોથી વધુ અક્ષરો ધરાવતા મંત્રો “માલામંત્ર' કહેવાય છે. શ્રી નવકારમંત્રમાં વીસથી વધુ અક્ષરો હોવાથી તે માલામંત્ર કહેવાય છે. (છ) નવકારમંત્ર: આ મંત્રનું શાસ્ત્રોક્ત નામ નમોર છે. સૂત્ર હોવાથી તેની આગળ સુત્ત જોડતા નY (મો) રસુd એવું નામ પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યું - એ વખતે “નખ્ખોદ્ધાર સૂત્ર' તરીકે ઓળખાતો હતો. પાછળથી “નમસ્કાર' અર્થમાં તેનું પાકૃત રૂપ ‘નવકાર' થયું. તેના ઉચ્ચારણની સરળતાને લીધે આ રૂપ આબાલવૃદ્ધ પર્યત સર્વત્ર પ્રસિદ્ધ અને પ્રચારને પામ્યું. એ વખતે “નવકાર' ની સાથે પણ “સુત્ત' નું જોડાણ હતું, પરંતુ કાળાંતરે “સુત્ત'નું સ્થાન “મંત્ર' શબ્દ લીધું. એટલે પાકૃતના બધા રૂપો સાથે મંત્ર' શબ્દનો વૈકલ્પિક વ્યવહાર યોજાયો. જનતાએ (નવકારમંત્ર) આ શબ્દોના “નવકાર' નું પઠનરૂપ એમને એમ અકબંધ રાખ્યું, પણ “મન” પાકૃતની જગ્યાએ તેનું ગુજરાતી રૂપાંતર “મંત્ર' ગોઠવી દ્વિભાષિ “નવકારમંત્ર' આવો શબ્દ ગાજતો કર્યો. આજે પ્રસ્તુતસૂત્રને નમસ્કાર અર્થના વાચક “નવકાર' શબ્દથી જો સૌ કોઈ જાણે છે, ઓળખાવે છે અને વાણીના વ્યવહારમાં સર્વત્ર વપરાય છે. (જ) સોડાક્ષરી વિદ્યાઃ નવકારમાં રિહંત સિદ્ધ - આયરિય - વિઝાય - સાહૂએ સોળ અરિહંત સિદ્ધ અક્ષરો છે. એ સોળ અક્ષરના જાપને મંત્રશાસ્ત્રોમાં “સોડાક્ષરી વિદ્યા' કહેવાય છે. (૪) શ્રી નવકારને પરમેષ્ઠિ વિદ્યા પણ કહેવાય છે. આ ઉપરાંત જૈન પરંપરામાં નવકારમંત્ર માટે અનેક નામનો ઉપયોગ થયો છે. જેવાં કે, પંચનમસ્કાર, પંચમંગલ, પંચપરમેષ્ઠિ નમસ્કાર, પંચગુરુ નમસ્કૃતિ, ધ્યાનમંત્ર. શ્રી નવકારમંત્રના નામ આ રીતે પણ અપાય છે.
(૧) આગમિક - શ્રી પંચમંગલ મહાશ્રુતસ્કંધ (સચૂલિક) (૨) સૈદ્ધાંતિક - શ્રી પરંપરમેષ્ઠિ નમસ્કાર મહામંત્ર
વ્યવહારિક – શ્રી નમસ્કાર મહામંત્ર રૂઢ - શ્રી નવકાર
