________________
અર્થાત.
શ્રી જિનેશ્વરો એ મર્દત (અરિહંત) અ પી (સિદ્ધ), આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને મુનિ એ પાંચ પરમેષ્ઠિના પ્રથમ અક્ષરોને વ્યાકરણના સંધિનિયમો લગાડીને સિદ્ધ થયેલા (+ મા, મા = ગા, મ + ૩ = મો, મો + મૂ= )" કાર કહેલ છે, તેનું અનુકરણ કરવું કારણ કે તેમાં પંચપરમેષ્ઠિ આવી જાય છે.
શ્રમણ સૂત્રના બારમાં શ્લોકમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે કેનવકારમંત્રના સારરૂપ છે. નવકાર દ્વારા અરિહંત, સિદ્ધ, (અશરીરી) આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને મુનિના પ્રથમ અક્ષર (અ + અ + આ + ઉ+મ) મળીને ‘ૐ’ થાય છે. ‘ૐ’ બધાજ ઉચ્ચારો -વર્ણોની માતા છે અને જ્યારે આપણે “ૐ કાર બોલીએ છીએ ત્યારે એ રીતે નવકારમંત્ર જ બોલાઈ જતો હોય છે. 3ૐકાર વિદ્યાસ્તવનમાં લખ્યું છે કે:
प्रणवसत्वं? परमब्रह्म ? लोकनाथ ? जिनेश्वर ?
कामदस्य मोक्षदसत्वं ॐकाराय नमोनम: । અર્થાતું. હે પરબ્રહ્મ, લોકનાથ, જિનેશ્વર (અરિંહત) તમે પ્રણવ (3ૐકાર) છો, હે 3ૐ કાર ! તું સર્વ શુભ ઇચ્છાઓને પૂર્ણ કરનાર છે અને મોક્ષ આપનાર પણ તું જ છે. હું તને પુનઃ પુન: નમસ્કાર કરું છું.
શ્રી નવકારમંત્રના “નમો પદ સાથે ૐકારનો સંબંધ, 3ૐ કારમા નમો અને નમોમાં ૩ૐકાર સમાઈ જાય છે. નમો અને ૐ બંને સંજ્ઞા અને વ્યંજનોના ઉભયથી સમાન છે. “મો અક્ષરને ઉલટાવવાથી “ૐ ધ્વનિ પેદા થાય છે. 3ૐ ધ્વનિને ઉલટાવવાથી “3% ધ્વનિ પેદા થાય છે. ૐ ધ્વનિને આલેખવાથી “નમો’પદ પ્રગટે છે કેમ કે ન + ઓ મળીને ૩ૐ કાર આકૃતિ થાય છે. તેથી ૩ૐ અને નમો બે પદાર્થ એક જ છે.
ૐ એ પંચપરમેષ્ઠિવાચક પદ છે. ૐ કારને એકાક્ષરી નવકારમંત્ર કહેવામાં આવે છે. શ્રી નવકારમંત્રમાં સમાયેલા આ બીજમંત્ર ઉૐ કાર વિષે મંત્રવ્યાકરણમાં લખ્યું છે કે :
तेनो भक्तिर्विनिय : प्रणवब्रहादीपवामाश्व ।
वेदोडब्जहनध्रुवमाधिधुमिरोमित स्यात् ॥ અર્થાતુ.
ૐ બીજ તેજસ, ભક્તિ, વિનય, પ્રણવ, બ્રહ્મ, પ્રદીપ, વાચ, વેદ, કમલ, અગ્નિ, ધ્રુવ આદિ અને આકાશ સંજ્ઞાથી પ્રસિદ્ધ છે. અન્ય તંત્રગ્રંથોમાં તેની અન્ય સંજ્ઞાઓ નીચે મુજબ છે આપવામાં આવી છે :
વર્તુળ, તાર, હંસકારણ મન્નાધ, સત્ય, બિન્દુશક્તિ, ત્રિદૈવત, સર્વનીજોત્પાદક, પંચદેવત્રિક, સાવિત્ર ત્રિશીલ, ત્રિગુણ, ગુણજીવક, વેદસાર, વેદબીજ, પંચરશ્મિ, ત્રિકુટ, ત્રિભુવ, ભવશાસન, ગાયત્રીબીજ, પંચાશ, મંત્રવિદ્યા પ્રશ્નાપ્રભુ, અક્ષર, માતૃકાસ્, અનાદિ, અદ્વૈત, મોક્ષદ આદિ.
3ૐના ત્રણ વિભાગ (મુખ્ય) અ, ઉ, મ પ્રકૃતિની ત્રણ સત્તાઓના પ્રતિક છે. “અ” વિશ્વની ઉત્પત્તિનું. “ઉ” સ્થિતિ ને સંચાલનનું તો “મવિલયનું પ્રતીક છે.
ૐ કાર ઍબીજમંત્ર છે. બીજમાંથી જેમ ફણગો, પત્ર-પુષ્પ અને ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેમ આ મંત્રબીજમાંથી અનેક સુખો પ્રાપ્ત થાય છે. જેમ દૂધનું વિશ્લેષણ કરતાં તેના સારરૂપ ઘીનું તત્વ કાઢવામાં આવે છે તેમ આ
[૨૧]
