________________
પ્રકરણ - ૩
શ્રી નવકારમંત્રનો અક્ષરદેહ
(૧) મંત્રના અક્ષરોની સંખ્યા : શ્રી નવકારમંત્રના પહેલા પાંચ પદના પાંત્રીસ અક્ષરો તથા ચૂલિકાના તેત્રીસ અક્ષરો એ પ્રમાણે મળીને આ નવકારમંત્ર અડસઠ અક્ષરોમાં સ્કૂટ રીતે સમાઈ જાય છે.
તે વિશે ચૈત્યનંદન મહાભાષ્યમાં નીચે પ્રમાણે લખ્યું છેઃ
उक्तं च नस्कारपंजिका - सिद्धचक्रादो पंचपया पणसीस वण्य चूलाइ वण्य तित्तिसे । एवं इमो समप्पइ ડHવર મદુ સુઠ્ઠ. (ન. સ્વા. પ્રા. વિ. પૃ૬૪)
વ્યાકરણશાસ્ત્રમાં સર્વ મળીને બાવન અક્ષરો પ્રસિદ્ધ છે. નવકારના આ અડસઠ અક્ષરો પણ એ બાવન અક્ષરોની બહાર નથી. માત્ર અક્ષરસંયોગરૂપ તેની રચના બીજા તમામ શાસ્ત્રોથી જુદી પડી જાય છે અને તે જ કારણે તેને મહામંત્ર તરીકે સ્થાન મળ્યું છે.
અક્ષરોની ગણનામાં જોડાક્ષરને એક જ ગણવાનો હોય છે, દોઢ નહીં આ રીતે નવકારમંત્રના ૬૮ અક્ષરો થાય છે. શ્રી મહાનિશિથસૂત્રમાં પણ નવકારને ૬૮ અક્ષરોનો બતાવ્યો છે.
નવકારમંત્રના અધ્યયન સ્વરૂપ પ્રથમ પાંચ પદના ૩૫ અક્ષર છે. પ્રથમ પદના સાત અક્ષર છે. ત્રીજા અને ચોથા પ્રત્યેક પદના પણ સાત અક્ષર છે. બીજા પદના પાંચ અને પાંચમાં પદના નવ અક્ષર છે. એ રીતે બીજાને પાંચમાં પદના મળી ચૌદ અક્ષર થાય છે. એટલે કે બે પદના સરેરાશ સાત અક્ષર થાય. પ્રત્યેક પદના સરેરાશ સાત અક્ષર આવે ને સાતનો અંક વાર સ્વરૂપ અને અખંડિત મનાય છે. એવો સવાલ ઊભો થાય કે બીજા પદમાં પાંચ અને પાંચમાં પદમાં નવ અક્ષર કેમ રાખ્યા હશે? તોપ અને સબ બંન્ને શબ્દો પાંચમાં પદમાં અર્થ આપોઆપ આવી જાય છે, એમ સ્વાભાવિક તર્કથી સમજી શકાય છે. વળી, પદોના અક્ષરોની દૃષ્ટિએ પણ સાતના સંખ્યાંકની સાથે પાંચ અને નવના સંખ્યાત પણ એટલા જ પવિત્ર ગણાય છે. વળી, લયબદ્ધ આલાપકની દૃષ્ટિએ પણ તે સુસંવાદી અને વૈવિધ્યમય બન્યા છે.
શ્રી નવકારમંત્રના ૬૮ અક્ષરોમાં લઘુ અને ગુરુ અક્ષરોની સંખ્યા:
- પ્રથમ પદ “નમો ચિંતા' માં અક્ષરો સાત છે. તે સાતેય લધું છે. - બીજા પદ “નમો સિદ્ધા “ માં અક્ષરો પાંચ છે. તેમાં ચાર લઘુ છે અને એક ગુરૂ છે. “લિદાળ માં દા'
અક્ષર ગુરૂ છે. - ત્રીજ પદ ‘નો મારિયા' માં અક્ષરો સાત છે. તે સાતેય લઘુ છે. - ચોથા પદ “ ૩વજ્ઞાયા' માં અક્ષરો સાત છે. તેમાં છ લઘુ છે અને એક ગુરુ છે. ૩વજ્ઞાળ માં જ્ઞા'
અક્ષર ગુરુ છે. - પાંચમાં પદ નમો નો સવ્વસાહૂણ' માં અક્ષરો નવ છે. તેમાં આઠ લઘુ અને એક ગુરુ છે
સવ્વસાહૂ નો વ ગુરુ છે.
