________________
પ્રમાણભૂત કરે છે. આ સર્વ ગણધરોની દ્વાદશાંગીની આદિમાં શ્રી નમસ્કાર મહામંત્ર હોય અને તે નવકારમંત્ર શબ્દ અને અર્થથી પણ એક જ હોય છે. એના ૬૮ અક્ષરમાં કોઈપણ ફેરફાર હોતો નથી.
દરેક તીર્થકકરના શાસનમાં ગણધરોની દ્વાદશાંગીની આદિમાં આ જ મહામંત્ર - નવકાર હોય છે. આથી નવકારમંત્ર શાશ્વત છે. એની કોઈ આદિ નથી.
| (ખ) આ જ વાતને જુદી રીતે સમજવી હોય તો આ રીતે સમજાવાય છે કે જેમ વેદ વિદ્યાને સનાતન માની છે તેમ આ આગમો (દ્વાદશાંગી) પણ અનાદિ છે. વેદવિદ્યાની જેમ અપૌરૂષય છે. માત્ર સનાતન સત્યની દષ્ટિએ વિચાર કરવામાં આવે અને આર્વિભાવના પ્રકારોની ઉપેક્ષા કરવામાં આવે તો એમ કરી શકાય કે રાગદ્વેષ જીતી જિન બનીને જે ઉપદેશ આપે તે સનાતન સત્ય નો જ ઉપદેશ આપે. એવો કોઈ કાળ નથી કે જ્યારે સનાતન સત્યોનો અભાવ હોય. તેથી જૈનદર્શનનની દૃષ્ટિએ તીર્થકરોની પરંપરા અનાદિ છે. તેથી દરેક તીર્થકર દ્વાદશાંગીની પ્રરૂપણા કરે છે તે પણ અનાદિ છે અને તેથી દ્વાદશાંગીની આદિમાં આવતો આ નવકાર મંત્ર પણ અનાદિ છે, શાશ્વત છે. ભૂતકાળમાં થઈ ગયેલા તીર્થકરો આ અનાદિ મંત્રને ભાવપૂર્વક ઉચ્ચારે છે. આમ, આ મંત્ર શાશ્વત છે. શ્રી નવકારમંક્ષના અભ્યદય અંગે સૈદ્ધાંતિક (fundamental) દલીલો :
(ક) દ્રવ્ય પર્યાય દષ્ટિએ સમજાવતા શાસ્ત્રકારો કહે છે કે, શ્રી નવકારમંત્ર શબ્દાત્મક છે અને શબ્દો દ્વવ્યતયા નિત્ય હોવાછતાં પર્યાયતયા અનિત્ય છે. તેથી દ્રવ્યતયા નિત્ય અને પર્યાય તયા અનિત્ય માનવો જોઈએ. દ્વવ્યભાષા પુદ્ગલાત્મક છે અને પુદ્ગલના પર્યાયો અનિત્ય હોવાથી ભાષાનાં દ્રવ્યો પણ અનિત્ય જ છે, કિન્તુ ભાવભાષા જે આત્માના ક્ષયોપશમરૂપ છે તે આત્મદ્વવ્યની જેમ નિત્ય છે. આમ શ્રી, નવકારમંત્ર દ્વવ્ય – ભાવ ઉભયરૂપે શાશ્વત છે અથવા શબ્દ અને અર્થથી તે નિત્ય છે. એમ જે કહેવાય છે તેની પાછળ અપેક્ષાઓ રહેલી છે. જૈન શાસ્ત્રકારો નવકારમંત્રને શાશ્વત યાને અનુત્પન્ન માને છે, તે સર્વસંગ્રાહી નૈગમ નયની અપેક્ષાઓ છે. વિશેષગ્રાહી નૈગમ, ઋજુસૂદ કે શબ્દાદિ નયોની અપેક્ષાએ નવકારમંત્ર ઉત્પન્ન પણ છે.
(ખ) નયોથી નવકારની ઉત્પત્તિનું નિરૂપણ : જૈનદર્શન નયાવાદની વ્યાખ્યા એમ આપે છે કે, વિરોધી દેખાતા વિચારોના વાસ્તવિક અવિરોધનું મૂળ તપાસનાર અને તેમ કરી તેવા વિચારોનો સમન્વય કરી આપનાર શાસ્ત્ર તે નયવાદ. એક વસ્તુને જુદા જુદા દૃષ્ટિબિંદુથી જોવાય તે જ નય. બધા જ નયો ભેગા કરવાથી વસ્તુનું પૂર્ણ સમય. સ્વરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે. આવા સાત નય છે – નૌગમનય, સંગ્રહનય, વ્યવહારનય, ઋજુસૂત્રનય, શબ્દનય, સમભિદૃઢનય અને એવંભૂત નય, આ સાતે નય નવકારમંત્રની ઉત્પત્તિ અંગે પોતપોતાના દષ્ટિબિંદુમાંથી વાત કરે છે. | સર્વગ્રાહી નૈગમનય નમસ્કારને અનુત્પન્ન માને છે કારણ કે તે સામાન્યમાત્રનુ જ અવલંબન કરતો હોવાથી તેના અભિપ્રાયે સર્વ કોઇ ઉત્પાદ - વ્યયરહિત છે શેષ નયો વિશેષગ્રાહી હોવાથી વસ્તુને ઉત્પાદત્રય સહિત માને છે.
નમસ્કારમંત્રને “ઉત્પન્ન માનનાર “નયો નવકારમંત્રની ઉત્પત્તિના ત્રણ કારણો માને છે - સમુત્થાન, વાચના, અને લબ્ધિ
સમુત્થાન એટલે આધાર, જેનાથી સમ્યગુ ઉત્પત્તિ થાય છે. નમસ્કારના આધારરૂપ દેહ, શરીર, વાચના એટલે ગુરુ સમીપે શ્રવણાદિ, લબ્ધિ એટલે તદાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ.
