________________
રચયિતા જેટલે અંશે સંયમ અને સત્યના પાલક હોય તેટલે અંશે વિશિષ્ટતા સંભવે. તેથી જ મંત્રની ભાષામાં પરિવર્તન કરવામાં આવે તો તે મંત્રની ગરજ સારી શકે નહીં.
મંત્ર' ની વિવિધ વ્યાખ્યાઓ દ્વારા મંત્રનું સ્વરૂપ જાણ્યું. “નવકાર” એક મંત્ર છે. નવકાર એક શબ્દારૂઢ મંત્ર છે. તેથી ઉપર બતાવેલા મંત્રનું સ્વરૂપ તેનામાં આરૂઢ થયેલું છે. મંત્ર' વર્ગમાં અવલંબિત એવા શ્રી નવકારમંત્રમાં મંત્રના સામાન્ય ગુણો તો સમાયેલા જ છે. મંત્રની વ્યાખ્યા દ્વારા શ્રી નવકારમંત્રના સામાન્ય સ્વરૂપને જાણ્યું પરંતુ આ સામાન્ય ગુણો ઉપરાંત એની પોતાની કેટલિક વિશિષ્ટતાઓ છે તેથી “નવકારમંત્ર' તરીકે એની વ્યક્તિગત પણ બહુ વિશાળ ઓળખાણ જૈનદર્શને બતાવી છે, જેને ઇતરદર્શનોએ પણ પૂર્ણ સમર્થન આપ્યું છે.
શ્રી નવકારમંત્રની વિશિષ્ટતાઓ આ મંત્રની વિશિષ્ટતા એ છે કે તેની દષ્ટિવિશાળ છે. તેમાં દેવ અને ગુરુ બંનેના વિશાળ લક્ષણો વ્યક્ત થયા છે અને આ લક્ષણો જેનામાં પણ હોય તે વંદનીય છે. દર્શન કરવા યોગ્ય છે. આ મંત્ર આવા ગુણધારક વ્યક્તિને પૂજે છે. તેમાં ક્યાંય વ્યક્તિવિશેષની વંદના નથી. આ, આ મંત્ર સંપ્રદાયોના બંધનથી પર છે અને એ દૃષ્ટિથી એ માત્ર જૈનોનો મંત્ર ન રહેતાં વિશ્વમંત્ર બની રહે છે.
કષ્ટમય કે દીર્ધ સાધના કર્યા વિના પણ નમસ્કાર મહામંત્રના પ્રભાવથી અતિ આશ્વર્યપ્રદ અને કલ્પનાતીત મહાન કાર્યસિદ્ધિઓ અનેક સામાન્ય તિર્યંચ કે મનુષ્યને પણ થઈ શકે છે.
આ મંત્ર એ રીતે વિશિષ્ટ છે કે યમાતમાં બ્રહ્મ | રત્નમતિ, અહં બ્રહ્મામિ, સર્વ વૂિડું બ્રહ્મા પ્રજ્ઞાનમાનંદ્ર બ્રહ્મ વગેરે મહાવાક્યો આ મંત્રના પહેલા પદ “નમો રિહંતાન' માં અંતભૂત થઈ જાય છે.
સામાન્ય રીતે અધ્યાત્મી આત્માઓએ મંત્ર - તંત્ર-વિદ્યાઓથી દૂર રહેવાનું હોય છે છતાં આ મહામંત્રની એ વિશિષ્ટતા છે કે તેને અધ્યયાત્મી આત્માએ તો ખાસ જીવનમાં ઓતપ્રોત કરવાનો છે.
આ મંત્રની રચના સરળ, સ્પષ્ટ અને સંક્ષિપ્ત હોવાથી આબાલ-વૃદ્ધ સર્વજન - ગ્રાહ્ય છે.
આ મંત્ર એ રીતે અલગ છે કે તેના દરેક અક્ષરમાં દિવ્ય શક્તિઓ અખૂટપણે પ્રવાહિત છે તેથી બીજા મંત્રોની જેમ મંત્રના અક્ષરોને દિવ્ય શક્તિથી પ્રવાહિત કરવા ૐ , હીં શ્રીં કર્લી જેવા બીજક્ષરો લગાવવાં નથી પડતાં.
બીજા મંત્રો પૂર્વસંચિત પુણ્યનો ઉદય ન હોય તો ફળતા નથી, જ્યારે શ્રી નવકાર તો પૂર્ણસંચિત પુણ્ય ન હોય તો ગુણાનુરાગપૂર્વક કરાતા જાપથી નવું પુણ્ય સર્જી આપે છે.
અન્ય મંત્ર અનુગ્રહ, નિગ્રહ, લાભહાનિ, ઉભય માટે પણ ઉપયોગમાં આવે છે, જ્યારે આ મંત્રથી સ્વ -. પરની હાનિ થતી જ નથી, લાભ જ થાય છે.
આ મંત્રની સૌથી અગત્યની વિશેષતા એ છે કે તે આરાધકને આરાધ્ય બનાવી શકે છે. મંત્રમાં અધિષ્ઠિત પંચપરમેષ્ઠિની શુદ્ધ આરાધના કરનાર ઉપાસક આ પાંચ પરમેષ્ઠિમાંથી કોઈપણ સ્થાન પ્રાપ્ત કરી પોતે બીજા આરાધક માટે આરાધ્ય દેવ કે ગુરુ બની શકે છે. ટૂંકમાં, આ મંત્ર દરેક યોગ્ય આત્માને સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા બક્ષી પરમ સ્થાન પ્રાપ્ત કરાવી આપવા સમર્થ છે.
- આ મંત્રના શબ્દો સરળ અને મંત્રનો અર્થ તદ્દન સ્પષ્ટ અસંદિગ્ધ છે. આ મંત્ર મહર્ષિઓની આર્ષ વાણીરૂપ વિશ્વહિતકર મંત્ર છે. સાર્વભૌમ અને સાર્વજનિક પ્રભુ- સ્તુતિરૂપ છે.
આ મંત્ર સર્વ મંત્ર - રત્નોનું ઉદ્ભવસ્થાન છે. સર્વસંગ્રાહક સ્વરૂપ છે. આ મંત્રની ચૂલિકામાં જ “પઢમં હવઈ મંગલ' કહ્યું છે અર્થાતુ. તે સર્વ મંગલોમાં પ્રથમ છે.'
