Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 471

भावकर्मार्थाधिकारः] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंवलितम् / [411 - अव० 'उत्तमस्य समीपे उपोत्तमम् , उपोत्तमं / म०वृ०- द्वन्द्वसमासाद् भावे कर्मणि 'अकम्' गुरुर्यस्य स गुरूपोत्तमः, विशेषणसर्वादिसंख्यं स्यात् , स च लित् , [लित्करणं स्त्रीत्वार्थम् ] स्वतलौ बहुव्रीही (3 / 1 / 150) इत्यनेन गुरुशब्दस्य पूर्वनि- च / गोपालपशुपालिका,शैष्योपाध्यायिका,भारपानः / अक्षराणां पङती तृतीयमक्षरमारभ्य उत्तम तबाहुबलिका / / 74 / / इति संज्ञा। शब्दात् परतोऽका स्यात् , कीदृशात् अव०-गोपालाश्च पशुपालाश्च-गोपालपशुशब्दान् ? योपान्त्यात् प्रान्तयकारात् (?) , पुनः पालाः,गोपालपशुपालानां भावः गोपालपशुपालिका, कीदृशान् ? गरूपोत्तमात् , कोऽर्थः ? यकारात् पूर्व 'अस्यायत्तत्' (2 / 4 / 111) इत्यनेन इकारः / एवं गर्वक्षरात् , एवंविधात् शब्दात् अग्रेऽकञ् भवती रशैष्योपाध्यायका / भरतश्च बाहुबलिश्च, (बाहुत्यर्थः / गुरुग्रहणं हि दीर्घपरिग्रहार्थं संयोगपरपरिण बलिः) इकारान्तो ग्राह्यः, भरतबाहुबल्योर्भावः हार्थ च / तेन आचार्यकमित्याद्यनेकव्यञ्जनव्यवधाने // 74 // ऽपि सिद्धम् / प्रथमे क्षत्रियत्वमित्युदाहरणे गुरु - गोत्र-चरणाच्छलाघा-'ऽत्याकार - प्राप्त्यवगमे स्ति / द्वितीये कायत्वमित्युदाहरणे तु उपोत्तमत्वं नास्ति / गुणाङ्गत्वात ट्यणपि, सौप्रख्यम् / सुप्रचष्टे // 71 / 75 // इति सुप्रख्यः, 'उपसर्गादातो डोऽश्यः' (5 / 1 / 56) म००-गोत्रवाधिनः चरणवाचिनश्च शब्दाद् इति डः / / 72 / / भावे कर्मणि श्लाघादी विषयभूते-'sकम' स्यात् , स च लित्, त्वतलो च। गार्गिका, काठिका; ताभ्यां चौरादेः / / 7 / 1 / 73 // श्लाघते विकत्थते अत्याकुरुते पराभवति वा, 'गाम० वृ०-चौरादिभ्यो भावकर्मण्यकम् त्वतली र्गिकां काठिकां प्राप्तवान् =अधिगतवान् ] अवग(च) भवन्ति [ चोरस्य भावः कर्म वा ] चौरिका, तवान वा इत्यर्थः / गार्यत्वेन कठतया वा श्लाघते / चौरकम् , मनोज्ञकम् // 73 // श्लाघादीति किम् ? गार्गम् , काठम् [प्राणिजाति वयोऽर्था० (7.1 / 66) इत्यम् ] ||75|| अव०-चौर, धूर्त, युवन , ग्रामपुत्र, ग्राम प्रव०-गोत्रमपत्यं प्रवराध्यायपठितं च / सण्ड, प्रामसाण्ड, ग्रामकुमार, ग्रामकुल, प्राम प्रवरा गोत्रादिषु भवाः, तत्र पठितमपि गोत्रमभिधीकुलाल, अमुष्यपत्र, अमुध्यकुल, शरपत्र, मनोज्ञ, यते। प्रवराध्यायो गोत्रप्रतिपादकं शास्त्रम्। इदं प्रियरूप, अदोरूप, अभिरूप, बहुल, मेधाविन , चानपत्यप्रत्ययान्तमपि प्रत्ययं प्रयोजयति. यथा कल्याण, आध्य, सुकुमार, छन्दस, छात्र, श्रोत्रिय, मित्रयोर्भावः मैत्रेयिकया श्लाघते इति / रचरणं विश्वदेव, प्रामिक, कुलपुत्र, सारपुत्र, वृद्ध, अवश्यम् शाखानिमित्तं कठादि / इलाघा प्रशंसा / अत्याइति चौरादिगणः / मनाज्ञादिशब्दानामकघन्तानां कारः परपराभवः / प्रापिर्लाभः / अवगमो ज्ञानम् / 'आत्वात्वादिः' इति लिङ्गपाठान्नपंसकत्वमेव / गार्गिकया श्लाघते, काठिकया श्लाघते इत्यर्थः / पूर्वेषां तु चौरादिशब्दाना “चौराद्यमनोशाधकम्" गार्ग्य इति शब्दः, गाय॑स्य भावः कर्म वा गार्गिका, इति लिङ्गपाठात् * स्त्रीनपुंसकता / अत एव वृत्तौ गोत्रद्वारेण 'गोत्रचरणा'०(७११७५) इत्यनेनाकम् , 'चौरिका चौरकम्' इति प्रयोगद्वयं दर्शितम् / एवं 'तद्धितयस्वर'० (2 / 4 / 92) इत्यनेन यकारलोपः, धौर्तिका धौर्तकम् इत्यपि / तथा चौर्यम् धौर्त्यम् 'अस्यायत्तत०' (2 / 4 / 111) इति इः। कठस्य भावः ग्रामिक्यमित्यत्र राजादित्वात् ट्यणपि // 7 // कर्म वा काठिका. / गार्णिकया इलाघते. काठिकया द्वन्द्वाल्लित् // 71 / 74 // श्लाघते, गार्गिकया अत्याकुरुते, काठिकया भत्याजश्रीहैमलिङ्गा० नपुंसकलिङ्गप्रकरणे नवमश्नोके / * श्रीहेमलिङ्गा० नोनपुसकलिङ्गप्रकरणे तृतीयश्लोके /