Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 575

वृद्धिविधानम् ] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंवलितम् / [515 म. वृ०-वादेरिञ्प्रत्ययान्तस्य णिति त- | इत्युक्तम् / प्रोष्ठो गौस्तस्येव पादावस्य-प्रोष्ठद्विते वात् (? वकारात्) प्रागौन भवति / 'श्वाभस्त्रम् पदः, 'सुप्रातसुश्वसुदिव०' (73 / 129) इत्या॥११॥ दिना डप्रत्ययः, पदभावश्च, आप , प्रोष्ठपदाभिश्च न्द्रयुक्ताभियुक्तः 'चन्द्रयुक्तात्काले लुप्त्व०' (6 / 2 / 6) प्रव०-१श्वेष भत्राऽस्य, श्वाभस्त्रस्यापत्यम् ,'अत इत्यादिना अण् लुप च, त्यादेगौणस्य०' (2 / 4 / 95) इब्' (6 / 1 / 31), श्वाभत्र रिदं श्वाभस्त्रम् / इका इत्यनेन आप्निवृत्तिः,पुनराप् ,प्रोष्ठपदासु जात:-प्रोष्ठरादा निमित्ते उच्यमानः पूर्वेण प्रतिषेधः इत्र पादः। एवं भद्रौ पादावस्य भद्रपदः, सुप्रात०' (7 / 3 / न्तस्य प्रत्ययान्तरैः ( ? प्रत्ययान्तरे) न प्राप्नोतीति १२९)इति डः, वापादः' (२।४।६)आप ,भद्रपदाभिश्चन्द्र'इत्र' इति सूत्रं कृतम् // 11 // युक्ताभिर्युक्तः काल इति वाक्ये चन्द्रयुक्तात्' (6 / 2 / पदस्यानिति वा / / 7 / 4 / 12 // 6) इत्यण लोपश्च, 'ह्यादे.' ( 2 / 4 / 95 ) आग्निम० वृ०-पदशब्दान्तस्य श्वादेर्वकारात्प्राग | वृत्तिः, पुनराप ,भद्रपदासु जातोभद्रपादः, ‘भर्त' 'औः' स्यात् वा, इकारादिवर्जिते णिति परे / ( 6 / 3 / 89 ) अण् , ततो वृद्धिः / पूर्वभद्रपदा 'श्वापदम् , शौवापदम् // 12 // उत्तरभद्रपदा' इति नक्षत्रद्वयम् / 'प्रोष्ठपदासु भवः,-'भत्तु' (6 / 3 / 89) अण् / ननु ऊर्ध्वमौअव०-इवनशब्दस्य द्वारादिषु पाठात् हूर्तिकेत्याधुदाहरणत्रये सूत्राभावे उत्तरपदतत्र तदादिविधेओपितत्वान्नित्यमौकारागमे प्राप्ते वृद्धिः कथमिति पराशयः / सूरिराह,-निपातनादी'पदस्यानिति वा' इति विकल्पोऽयं कृतः इत्यर्थः / त्यादि, 'सप्तमी चोर्ध्वमौहूर्त्तिके' ( 5 / 3 / 12 ) इति अनितीति किम ? श्वापदेन चरतिः-श्वापदिकः, ज्ञापकान्निपातनाद्वा उत्तरपदस्यैव वृद्धिः; गुरोर्लाघअत्र 'वादे०' (7 / 4 / 10) इत्यनेन इति औकारनि- वमथवा गुरुश्च गुरुत्वं लाघवं चेति, पाठबलात् षेधः / 'शुन इव पदमस्य-श्वापदम् , 'शुनः' 3 / उत्तरपदवृद्धिः; संहते पारायं संहतपारार्थ्यमिति 2 / 90 ) इत्यनेन दीर्घः, बाहुलकात् पुनपुंसकः, प्रमाणग्रन्थवचनबलादुत्तरपदवृद्धिः सिद्धा ; इति उत्तश्वापदस्य विकार. श्वापदम् , शौवापदम् // 12 // रपदवृद्धिकारणे सूत्रान्तरं न कृतमिति तत्त्वम् / प्रोष्ठ-भद्राजाते / / 7 / 4 / 13 / / ऊर्ध्व मुहूर्त्तादूर्ध्वमुहूर्त्तमिति 'नाम नाम्नैकार्ये' (3 / 1 / 18) इत्यनेन समासः, ऊर्ध्व मुहूर्ताद् भवम्= म० वृ०-'वृद्धिरत्रानुवर्त्तते / प्रोष्ठभद्रशब्दा ऊर्ध्वमौहूर्तिकम् , अध्यात्मादिभ्य इकण'(६।३।७८)। भ्यां परस्य पदशब्दस्य स्वरेष्वादेः स्वरस्य स्थाने लघोर्भावः कर्म वा,-'प्वाल्लघ्वादेः' (7 / 1 / 69) जातेऽर्थे विहिते किणति 'वृद्धिः' स्यात् / २प्रोष्ठ इत्यण / संहतश्चासौ परश्च, संहतपरस्मै इमानि पादः, भद्रपादो माणवकः / जाते इति किम् ? इन्द्रियाणि, संहतपरार्थस्य भावः, ट्यण , संहतप्रौष्ठपदो मेघः। कथमूर्ध्वमौहूर्तिकः,गुरुलाघवम् , पारार्थ्यम् , आत्मसिद्धिवादिनामिदं वचनम् / संहतपारार्थ्यमिति ? निपातनादिबलात् सिद्धम् , अत्र संहते पारार्थ्य संहतपारार्थ्यमिति वाक्यम् / 6 अतो नार्थ उत्तरपदवृद्धिविधानेन // 13 / / परस्मै इदं परार्थम् , तस्य भावः पारार्थ्यम् , प___ अव०-'नात्र देविकाशिंशपा'० (7 / 4 / 3) इत्यत | श्चात् संहते पारायं संहतपारार्थ्यमित्यपिसिद्धिः / आकारोऽनुवर्तते, नापि 'वहीनरस्यैत्' (74 / 4) इति कारणात् उत्तर(पद)वृद्धयर्थे विधानेन नवीन' इत्यत ऐकारोऽनुवर्तते, ऐदौद्भ्यां बाधात् ; नाप्यै- सूत्रेण, कोऽथेः ? किं प्रयोजनम् ? किं फलमित्यर्थः। दौतौ , यवोरत्रासम्भवेन तत्सम्बन्धयोस्तयो // 13 // रपि निवृत्तेः , इति कारणात् वृद्धिरत्रानुवर्तते अंशाहतोः // 74 / 14 //