Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 582

522 ] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासनं 107 पा०४ सू० 33-38 त्वचीयान् / 'अत एव वचने'-त्यादि, विन्नन्ताच्च / 'नैकस्वरस्य' (आ४।४४ ) इति निषेधात् , इति ज्य मन्नन्ताच्च अगुणाङ्गत्वादिष्ठेयसू न प्राप्नुतः, सर- श्र (इति)आदेशौ सस्परावेव,ज्येष्ठः श्रेष्ठः एती सिध्यतः, व्यादयो हि सम्बन्धप्रवृत्तिनिमित्ता एव, न गुण- यतः श्रः ज्य इत्यादेशौ सस्वरावेव, तेन श्रेष्ठः, प्रवृत्तिनिमित्ता इति स्रग्व्यादिभ्योऽपि इष्ठेयसू श्रेयान् , ज्येष्ठः इति सिद्धम् ;एषु हि 'अवर्णेवर्णस्य' न प्राप्नुतः ( इत्याह-) अत एव वचनेति / निर्दि (7 / 4 / 68) 'त्रन्त्यस्वरादेः' (74 / 43 ) इति सूत्र. श्यमानत्वात् प्रत्ययमात्रस्य लुप् इत्यक्षराणि अत्र द्वयमपि न प्रवर्तते / नैकस्वरस्य' (74|44) इति ज्ञातव्यानि ||32| सूत्रे सर्व कारणं वक्ष्यते इति // 35 / / अल्पयूनोः कन्वा // 7 / 4 / 33 // ज्यापान् / / 7 / 4 / 36 / / म० वृO-अल्प युवनशब्दयोः 'कन्' इत्यादेशो म० वृ०-ज्यादेशात्परस्य ईयसोरीकारस्य आवा णि इष्ठ ईयसु (इत्येतेषु)परेषु स्यात् / कनयति, कारादेशो निपात्यते / १ज्यायान , ज्यायसी // 36 / / कनिष्ठः, कनीयान् ; पक्षे १अल्पयति २अल्पिष्ठः, अल्पीयान ; 'यवयति, “यविष्ठः, “यत्रीयान् // 33 / / प्रव०-१अयमनयोरतिशयेन प्रशस्यो वृद्धो वा-ज्यायान् // 36 / / अव०-'अल्पमाचष्टे, णिच् / अयमेषामतिशयेनाल्पः अल्पिष्ठः / युवन शब्दः, युवानमाचले, बाढा-ऽन्तिकयोः साध नेदौ / / 7 / 4 / 37|| णिच् , 'स्थूलदूर०'(७।४।४२) इति वक्ष्यमाणसूत्रेण म0 वृ०-बाढान्तिकशब्दयोर्णीष्ठेयसुषु परतो वन् इति लुप्यते, यु इत्यस्य गुणश्च ; यवयति / यथासङ्घय साध नेद इत्यादेशौ भवतः / 'साध४अयमेषामतिशयेन युवा-यविष्ठः / यविष्ठः 'यवी- यति, साधिष्ठः, साधीयान् ; नेदयति, नेदिष्ठः, यान इत्यत्र वचनसामर्थ्यात् अगुणाङ्गादपि इष्ठेयसू नेदीयान् ||37|| भवतः , अन्यथा 'स्थूलदूर०' (7 / 4 / 42) इत्यनेना अवा-१बाढमाचले, णिच / २साधिष्ठः, न्तस्थादेरवयवस्य लुबपि न स्यात् , इष्ठेयसोर इष्ठप्रत्ययः, साधीयान् ; उभयत्रापि 'त्र त्यस्वभावात् / एवमुत्तरत्रापि दृश्यम् // 33 // रादेः' ( 74|43 ) इति अकारलोपः / साध नेद प्रशस्यस्य श्रः // 7 / 4 / 34 // (इति)आदेशौ अकारान्तावेव,समानलोपित्वात् ऊपरे म० वृ०-प्रशस्य इति शब्दस्य णीष्ठेयसुषु णौ सन्यदादिकार्याभावफलार्थम् // 37 // परतः 'श्री' इत्यादेशः [सस्वरः श्रः आदेशः] स्यात् / प्रिय-स्थिर-स्फिरोरु-गुरु-बहुल-तृप्र-दीर्घ-वृद्धश्रयति, श्रेष्ठः, श्रेयान् // 34 // वृन्दारकस्येमनि च प्रा-स्था-स्फावृद्धस्य च ज्यः / / 7 / 4 / 35 / / म. वृ०-वृद्धशब्दस्य प्रशस्यशब्दस्य च णीष्ठे- वर-गर-बह-त्रप-द्राघ-वर्ष-वृन्दम् / / 7 / 4 / 38 // यसुषु परतो 'ज्यः' इत्यादेश: स्यात् / ज्ययति, __म० वृ०-प्रियादीनां यथासम्भवमिमनि ज्येष्ठः // 35 // णीष्ठेयसुषु च परेषु यथासङ्घय प्रा इत्यदयः अव0-सस्वर एव ज्य आदेशः, सस्वरत्वे ज्येष्ठ आदेशा भवन्ति / प्रियस्य प्रा,-'प्रेमा, प्रापयति, इत्यत्र फलम् / वृद्धशब्दः, प्रशस्यशब्दश्च ; उप्रेष्ठः, प्रेयान / स्थिरस्य स्था,स्थेमा, स्थापयति, वृद्धमाचष्टे , प्रशस्यमाचष्टे ; प्रशस्यं करोति वा; स्थेष्ठः, स्थेयान् / स्फिरस्य स्फा,- स्फापयति,स्फेष्ठः, णिच , वृद्धस्य ज्य आदेशः, प्रशस्यापि ज्यः, पश्चात् स्फेयान् / उरोवर् ,- वरिमा,वरयति, वरिष्ठः,.वरी'अवर्णेवर्णस्य'(७४।६८) इति सूत्रेण न अकारलोपः, / यान् / गुरोर्गर ,गरिमा,गरयति, गरिष्ठः, गरीयान् / 'त्रन्त्यस्वरादेः' (7 / 4 / 43) इति (अपि) न प्रवर्तते, / बहुलस्य बंड् , बंहिमा,बंहयति, बंहिष्ठः,बहीयान् /