Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 576

श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासनं [अ०७ पा० 4 सू० 15-18 म० वृक्ष-अंशवाचिनः शब्दात्परस्य ऋतुवा प्राग्ग्रामाणाम् / / 7 / 4 / 17 // चिन उत्तरपदस्यादिस्वरस्य स्थाने पिति ‘वृद्धिः' म० वृ०-१प्राग्देशग्रामवाचिनां योऽवयवो स्यात् / 'पूर्ववार्षिकः, अपरवार्षिकः / एवं पूर्व दिगवाची ततः परस्यावयवस्य दिशः परेषां च प्रानैदाघ इत्यादि // 14 // ग्ग्रामवाचिशब्दानामादिस्वरस्य 'वृद्धिः' स्यात णिअव०-१पूर्वा चासौ वर्षा च-पूर्ववर्षा, पूर्व ति / पूर्वेषुकामशमः, अपरेषुकामशमः / बहुवचनाद् वर्षासु भवः पूर्ववार्षिकः, 'वर्षाकालेभ्यः' (6 / 3 / 79) ग्रामग्रहणेन नगरमपि गृह्यते,- पूर्वकान्यकुब्जः, इतीकण् / एवमपरवार्षिकः, पूर्वशारदः, अपर- | पूर्वपाटलिपुत्रकः / प्राग्ग्रहणं किम् ? पौर्वदेवशारदः ; पूर्वनैदाघः, अपरनैदाघः ; पूर्व हैमनः / पू. दत्तः // 17 // भागान्तरं........। पूर्व निदाघस्य, 'पूर्वापराधर0' अव०-'प्राग्ग्रामाणामिति सूत्रस्य सूत्रार्थाक्षरव्या-. (3 / 1 / 52) इत्यादिनांऽशिसमासः // 14 // ख्यानं द्विखण्डशः कृत्वा कर्त्तव्यं ज्ञातव्यम् / प्राग्देसुसर्वा'द्राष्ट्रस्य / / 7 / 4 / 15 // शग्रामवाचिनामित्याद्यारभ्य परस्यावयवस्य इत्यन्तं म० वृ०-सु-सर्वा-ऽद्धेभ्यः परस्य राष्ट्रवाचिन प्रथमं व्याख्यानम् / दिशः परेषामित्याद्यारभ्य च उत्तरपदस्यादिस्वरस्य णिति 'वृद्धिः' स्यात् / वृद्धिः स्यादित्यन्तं द्वितीयं व्याख्यानं ज्ञातव्यम् / 'सुपाश्चालकः , सर्वपाञ्चालकः , अर्द्धपाश्चालकः , प्रथमव्याख्यानापेक्षया पूर्वकार्णमृत्तिकः, अपरकासुमागधकः, सर्वमागधकः, अर्द्धमागधकः // 15 // र्णमृत्तिकः, पूर्वेषुकामशमः,अपरेषुकामशमः इत्युदा हरणचतुष्टयं ज्ञातव्यम् / यतः पूर्वकृष्णमृत्तिकादीनि अब०-१शोभनाः पश्चालाः सुपश्चालाः, सुप- अखण्डानि प्राग्देशग्रामनामानि / अत्रोदाहरणञ्चालेषु भव =सुपाञ्चालकः, 'बहुविषयेभ्यः' ( 6 / 3 / चतुष्ये 'कोपान्त्याच्चाण' (633.56 इंति) भवे वाऽण् / 45) इति अकब / एवं सर्वपाचालकः. अर्द्धपाश्चा- द्वितीयव्याख्याने तु पूर्वकान्यकुब्जः, पूर्वपालि. लकः समागधक इत्यादीनां वाक्यप्रत्ययाः कर्त्तव्याः / पुत्रकः, अपरपाटलिपुत्रकः इत्युदाहरणत्रयम / 'भवे' २अर्ध पञ्चालानाम , अर्द्धपश्चालेषु भवः अर्धपाञ्चा (6 / 3 / 123) अण, अगन्ताच स्वार्थे कः / [संज्ञा लकः // 15 // दुर्वा' (6 / 1 / 6 इत्यनेन] दुसंज्ञायां तु 'रोपान्त्याअमद्रस्य दिशः // 7 / 4 / 16 / / न' ( 6 / 3 / 42 इत्यकञ् / पूर्वकृष्णमृत्तिका नाम प्राक्षु ग्रामः, पूर्वा चासौ कृष्णमृत्तिका च, तत्र भवः= म० वृ०-दिग्वाचिशब्दात्परस्य मद्रवर्जितस्य पूर्वकाष्र्णमृत्तिकः / पूर्वेपुकामशमी नाम प्राग्ग्रामः, राष्ट्रवाचिशब्दस्यादिस्वरस्य णिति 'वृद्धिः' स्यात् / पूर्वा चासाविषुकामशमी च , तत्र भव:'पवेपाञ्चालकः,दक्षिणपाञ्चालकः, उत्तरपाञ्चालकः / पूर्वेषुकामशमः / पूर्वस्मिन कन्यकुब्जे भवः / एवं अमद्रस्येति किम ? २पौर्वमद्रः / दिश इति किम् ? पर्वपाटलिपुत्रकः / देवदत्त इति नाम बाहीकग्रामः,पूर्व उपौर्वपञ्चालकः // 16 // स्मिन् देवदत्ते भवः पौर्व देवदत्तः / (एवम् ) आपर___ अव०-१पूर्वेषु पञ्चालेषु भवः, 'बहुविषयेभ्यः' देवदत्तः // 17 // ( 6 / 3 / 45) इत्यकञ् , 'दिगधिकं संज्ञातद्धित०' (3 / सङ्ख्याधिकाभ्यां वर्षस्याभाविनि // 7 / 4 / 18 / / 198) इति समासः / एवं दक्षिणपाञ्चालका- म. वृ०-सङ्ख्यावाचिशब्दादधिकशब्दाच्च परदिषु / 'मद्राद' (6 / 3 / 24) / पूर्वे पञ्चालानां= स्य वर्षशब्दस्यादिस्वरस्य वृद्धिणिति स्याच्चेत् स पूर्वपञ्चाला इत्यंशिसमासः, पूर्वपञ्चालेषुः भवः= णित् तद्धितो भावि इत्यर्थे विहितो न भवति / पौर्वपञ्चालकः,'बहुविषयेभ्यः' अकञ् // 16 // | द्विवार्षिकः, २त्रिवार्षिकः, अधिकवार्षिकः / अभा