Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 560

श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासन [अ०७ पा० 3 सू० 121-165 म० वृ०-एतेऽप्रत्ययान्ता निपात्यन्ते / पुरु- | त्रिंशः खड्गः, निस्त्रिंशानि वर्षाणि, उनिस्त्रिंशान्यषस्यायुः] पुरुषायुषम् , 'द्विस्तावा, त्रिस्तावा वेदिः; | हानि, 'निःपश्चाशानि / नमव्ययादिति किम् ? वेद्यामनयोः प्रयोगः // 120 / / गोत्रिंशत् / [अव्ययद्वारेण सिद्धेऽपि ] नवग्रहणं [पूर्वोक्तेन सूत्रेण] 'नन्तत्पुरुषात्' (7 / 3 / 71) इति प्रवo-द्वौ वारौ द्विः, 'द्वित्रिचतुरः सुच्' प्रतिषेधे प्राप्ते प्रतिप्रसवार्थम् / / 123 / / (72 / 110), द्विस् , तावती, द्विस्तावती इति वाक्ये द्विस्तावा, एवं २त्रिस्तावती त्रिस्तावा ; निपातनात् प्रव-निर्गतस्त्रिंशतोऽङगुलिभ्यो निस्त्रिंशः अती इति लुप्यते / प्रकृतिविकृती इति नाम्ना | खड्गः, निस्त्रिंश इव क्रूरकर्मा निविंशः खलः / यागविशेषौ, ततः प्रकृतौ यज्ञविशेषे यावती वेदिः २त्रिंशतो निर्गतानि निखिशानि वर्षाणि / एवं तावती द्विगुणा विकृतिनामयज्ञविशेषे / (एवं प्रकृतौ) निस्त्रिंशान्यहानि, निःपञ्चाशानि / तत्पुरुषायावती वेदिः तावती त्रिगुणा भवति (विकृतौ) यज्ञे। दिति किम् ? न विद्यन्ते त्रयो यस्य सोऽत्रिः, . अन्यत्रापि दृश्यते,- द्विस्तावोऽग्निः, त्रिस्तावो- शोभनास्त्रयोऽस्य सुत्रिः, निर्गतास्त्रिंशदस्य=निस्त्रिऽग्निः // 20 // शत् / अत्र तत्पुरुषाधिकाराभावे पूजास्वतः०' श्वसोऽवसीयसः // 7 / 3 / 121 // (7372) इत्यनेन प्रतिषेधे सत्यपि विशेषविधिम. वृ०-श्वस् इति शब्दात्परो यो वसीयस्. त्वादेष्वपि उदाहरणेषु डः प्रत्ययः स्यात् / / 123 // शब्दस्तदन्तात्तत्पुरुषाद् ‘अत्' स्यात् / 'श्वोवसीयसं सङ्ख्या-ऽव्ययादगुलेः / / 7 / 3 / 124 // कल्याणम् // 12 // म० वृ०-सङ्ख्याया अव्ययाञ्च परो योऽगु लिस्तदन्तात्तत्पुरुषाद् 'डः' स्यात् / द्वयङ्गुलम् , अव०- 'वसुमत् शब्दः, अयमेषां प्रकृष्टः द्वयङ्गुलप्रियः / अव्यय, निरगुलम् , अत्यङ्गुलम् / (वसुमान् ), 'गुणाङ्गा०' (7 / 3 / 9) इति ईयस्प्रत्ययः, तत्पुरुषादित्येव- उपाङ्गुलिः, पञ्चाङ्गुलिहस्तः / कथ'विन्मतोर्णीष्ठेयसौ लुप्' (7 / 4 / 32 ) इत्यनेनान्त्यस्वरादेमतोश्च लोपे वसीयस् इति शब्दः, शोभनं मात्माङ्गलम् , प्रमाणाङ्गलम् ; उत्सेधागुलम् ; ? अगुलशब्दः प्रमाणवाची प्रकृत्यन्तरम् / यथा स्वेवसीयः=श्वोवसीयसम् // 121 / / नाङ्गुलप्रमाणेनागुलानां शतं पुमान् // 124 // निसश्च श्रेयसः // 7 / 3 / 122 // म0 वृo-निस्शब्दात् श्वस्शब्दाच परो यः अव०-'द्वयोरङ्गल्योः समाहारो द्वयगुलम् / श्रेयसशब्दस्तदन्तात्तत्पुरुषाद'अत्' स्यात् / निश्चित एवं व्यङ्गुलम् , 'सङ्ख्याव्यया०' इसि डः ; अथवा द्वे अङ्गली प्रमाणमस्य इति वाक्ये 'प्रमाणाम्मात्रट' श्रेयो=निःश्रेयसं निर्वाणम् , [शोभनं श्रेयः=] श्वःश्रेयसम् / / 122 // (7140 ) इत्यनेन मात्रट् , 'द्विगोः संशये च' (712144 ) इत्यनेन मात्रट लुप्यते, ततः समानअव्ययात्सङ्ख्याया डः // 7 / 3 / 123 // सान्तो डः, एवमपि द्वयङ्गुलम् व्यङगुलं प्रयोगः / म० वृ०-नबोऽव्ययाच परो यः सङ्ख्या- निर्गतमङ्गुलेः / अङ्गुलमतिक्रान्तम् / “हस्तोशब्दस्तदन्तात्तत्पुरुषात् 'ड' समासान्तः स्यात् / ऽङ्गुलचतुर्विंशत्या इत्यपि पुराणप्रयोगः // 124 // . [न दश इति वाक्ये] अदशाः, [न नव= अनवाः, न्यूना दश न्यूना नव इत्यर्थः / नपूर्वः सङ्ख्या बहुव्रीहेः काष्ठे टः / / 7 / 3 / 125 / / शब्दः स्वभावात् हीनतायां दृश्यते / अव्यय,-'नि / म० वृ०-अगुल्यन्ताद् बहुव्रीहेः काष्ठे वर्त्त