Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 570

510] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासन [अ०७ पा० 3 सू० 176-18 खट्वा इत्यत्र ह्रस्वः / एवं सर्वोदाहरणेषु / २'ऋक् / ____ अव०-सहात्तुल्य०' इति सूत्रे किश्चिपू पथ्यपोऽत् ' (7 / 3 / 76) / / 175 / / ल्लिख्यते- वर्तन्ते पूर्णोत्तरपदानि अस्मिन् समासे न नाम्नि / / 7 / 3 / 176 / / इति वर्त्तिः, 'विदिवृतेर्वा' ( उ०६१० ) इत्युणादि सूत्रेण इप्रत्ययः, वर्तिः समास उच्यते, तस्य पदानाम. वृ०-नाम्नि संज्ञाविषये 'कच् न' स्यात्। मर्थः पदार्थः, वर्तिपदार्थस्य पुत्रादेवृत्त्यर्थेन पित्रा'बहुदेवदत्तो नाम ग्रामः, विश्वदेवो नाम नरः, दिना सह क्रियागणजातिव्यैः साधारणसम्बपद्मश्री, एवंनामा स्त्री // 176 / / न्धस्तुल्ययोग उच्यते / यद्यपि 'विशेषणमन्तः' अव०-'बहवो देवदत्ता अस्मिन् ग्रामे / एवं (7 / 4 / 113) इति न्यायात् सहान्ताद् इति व्याख्यानामा स्त्री इन्यस्याने श्वेताश्वतरिः स्त्री पुरुषो वा नं युक्तम् , तथापि 'सहस्तेन' (3 / 1 / 24) इति सत्रे इत्युदाहरणं ज्ञेयम् / ह्रसिताऽश्वा अश्वतरी, 'वत्सो सहशब्दः प्रथमान्त , प्रथमान्तत्वात् 'प्रथमोक्त क्षाश्वर्षभाद्धासे पित्'(७३।५१) इति तरट ततोडी, प्राक् ' ( 3 / 1 / 148 ) इत्यनेन प्राग निपातभावात् सहान्तत्वं न सम्भवत्येव इति सामर्थ्यात्तदादेरिति 'क्यङ्मानि०' ( 32 / 50 ) इति पुंवद्भावः, श्वेताऽश्वतरी यस्य यस्या वा, गोश्वान्ते' (2 / 4 / 96) इति व्याख्यानं सूत्रार्थे कृतमिति भावः। सह पुत्रेण सपुत्रः, 'सहस्तेन' (3 / 1 / 24 ) इत्यनेन बहुव्रीहिह्रस्वः // 176 // समासः / सह विद्यमानानि लोमान्यस्य सलो. ईयसोः / / 7 / 3 / 177 // मकः / 'सह विद्यमानेन पक्षण वर्त्तते / सह म० वृत-ईयस्वन्तात समासात् 'कच् न' विद्यमानेन कर्मणा वर्तते / अत्र सहशब्दो विद्यस्यात् / 'बहुश्रेयान् / लिङ्गविशिष्ठस्यापि ग्रहणात् / मानार्थो न तु तुल्ययोगे। ‘शेषाद्वा' ( 7 / 3 / 175 ) बहुश्रेयसी, बहुप्रयसी पुरुषः / / 177|| इति कः // 18 // अव०१-प्रशस्य,अयं प्रशस्यः,अयं प्रशस्यः, अयमन- | भ्रातुः स्तुतौ / / 7 / 3 / 179 / / योर्मध्ये प्रकृष्टः प्रशस्यः श्रेयान् , 'गुणाङ्गाद्वेष्ठेयसू' म० वृ०-भ्रात्रन्तात्समासात कच न' स्यात् , (7 / 3 / 9) इति ईयस् ,'प्रशस्यस्य श्रः' (७।४।३४)इति श्र ! स्तुतौ प्रशंसायां गम्यमानायाम्' ।सुभ्राता / इत्यादेशः, बहूनि श्रेयांसि यस्य / एवं प्रेयान् , बहवो | (कल्याण भ्राता) प्रियभ्राता, बहुभ्राता // 179 / / प्रेयांसो यस्य स बहुप्रेयान् बहुमित्रः। बहुश्रेयसी इत्यत्र 'अधातूदितः' 12 / 4 / 2 ङी, बह्वयः श्रेयस्यो अब०-'भ्रातुः समासार्थस्य वा प्रशंसायां यस्य,एवं बह्वयः प्रेयस्यो यस्य,स बहुश्रेयसी पुरुषः, वाच्यायाम् / शोभनो भ्राता। कल्याण: प्रियो वा भ्राता अस्य / / 179|| वहुप्रयसी पुरुषः ; अत्र 'गोश्चान्ते' (2 / 4 / 96) इत्यनेन ह्रस्यो न प्राप्नोति, अंशिसमासान्तस्य ईयस्थ नाडीतन्त्रीभ्यां स्वाङ्गे // 7 / 3 / 180 / / न्तस्य बहुव्रीहौ ड्यन्तस्य ह्रस्वप्रतिषेधकरणात् , इति म०७०- स्वाङ्गे यौ नाडीतन्त्रीशब्दौ तदन्तात् 'गोश्चान्ते.' (2 / 4 / 96) इत्यत्र प्रोक्तम् / / 177 / / / समासात् 'कच् न' स्यात् / बहुनाडिः कायः, सहात्तल्ययोगे' // 73 / 178 // बहुतन्त्रीीवा। स्वाङ्ग इति किम् ? बहुनाडीकः ___ म० वृ०-तुल्ययोगे यः सहशब्दः रसामर्थ्या स्तम्बः, बहुतन्त्रीका वीणा // 18 // त्तदादेवहुव्रीहेः 'कच् न' स्यात् / सपुत्र आगम:, प्रव०-'नाडी नडि इति शब्दद्वयम्, तत्र सुपुत्रः स्थूलः, सपुत्रो गोमान् / सहादिति किम् ? नाडि इत्यत्र 'इतोऽक्त्यर्थात् ' (2 / 4 / 32) इति डी:, श्वेताश्वको मैत्र आगतः / तुल्ययोग इति किम् ? | बयो नाडयोऽस्मिन् काये स बहुनाडिः, 'गोश्चा४सलोमकः, "सपक्षकः, सकर्मकः // 178 // | न्ते' (2 / 4 / 96) ह्रस्वः / "तस्ततन्द्रितन्त्र्यविभ्य EE