Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 569

समासान्तविधानम् ] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंपलितम् / [ 509 - - वार्थोऽयम् , तथाहि- अन् इन् अस् मन् इति स्व- | पुमनडुन्नौपयोलक्ष्म्या एकत्वे / / 7 / 3 / 173 // रूपेण सार्थका मुख्याः। कनप्रत्ययेऽन् निरर्थको गीणः। | विग्मिन्प्रत्यये (प्रत्यययोः?) इन् अनर्थको गौणः / | म००-एकत्वविषये पुम्स् अनडुह नौ पयस् लक्ष्मी एवं नसाधादेशेऽस् अनर्थको गौणः / इति यत्राऽना (इति) शब्दास्तदन्ताद् बहुव्रीहेः 'कच्' स्यात् ।'प्रियदिप्रत्ययानाश्रित्य कार्य सूत्रे उक्तमपि तत्र अनादि पुस्कः, प्रियानडुत्कः, प्रियनौकः, प्रियपयस्कः, प्रिय(प्रत्ययाः ) सार्थका अपि निरर्थका गौणा अपि लक्ष्मीकः / एकत्वे इति किम् ? द्विपुमान् , द्विपुस्कः; ग्राह्याः / अनादिप्रत्ययेषु केवलेषु तदन्तेष्वपि प्रत्य एवं बह्वनड्वान् , बह्वनडुत्कः , बहुनौः, बहुनौकः ; याश्रितं सर्व कार्य प्रवर्तते इत्यक्षरबलात् बहु बहुपयाः, बहुपयस्कः ; बहुलक्ष्मीः , बहुलक्ष्मीकः ; स्वामिका, बहुवाग्मिका ; अत्र गौणेनन्तादपि कच् 'शेषाद्वा' (73 / 175) इति विकल्पः॥१७३॥ सिद्धः // 17 // अव०-१प्रियः पुमानस्य=प्रियपुस्कः, अत्र ऋन्नित्यदितः // 7 / 3 / 171 / / 'पदस्य' (2 / 1189) इति सूत्रेण पुम्सशब्दस्य स् म० वृ०-ऋकारान्तान्नित्यं दिदादेशो यस्मा- लुप्यते ; ततः पुम् इति शब्दः, 'पुमोऽशिट्यघोषे०' त्तदन्ताच्च 'कच्' समासान्तो बहुव्रीहौ स्यात् / ऋत ,- (1 / 3 / 9) इति सूत्रेण अनुस्वारपूर्वो रकारो म् इत्यबहुकर्तृकः / नित्यं दित्,-बहुकुमारीकः' / नित्य- स्य स्थाने, 'पुसः' (2 / 3 / 3 / ) इति सूत्रेण रकारस्य ग्रहणं किम् ? पृथुश्रीः, पृथुश्रीकः ; लम्बभ्र: / सकारः / सर्वेषु उदाहरणेषु / केचिल्लक्ष्मीशब्दाद् पूर्वसूत्र स्त्रियां विधिरिति योगविभागः // 171 / / द्वित्वबहुत्वयोपि नित्यं कचमिच्छन्ति / अपरे तु तुल्ययोगेऽपि, यथा सलक्ष्मीको विनाशितः / स्वअव०-१एवं बहुब्रह्मबन्धूको ग्रामः। शेषाद्वा' मते तु 'सहात्तुल्ययोगे' (7 / 3 / 178) इति निषेधात् (7 / 3 / 175) इति कः-लम्बभ्र कः / केचिन्नित्यदितां कच् न भवति // 173 / / यदन्तानामेव कचमिच्छन्ति / तन्मते बहतन्त्रीः _ नमोऽर्थात् // 73 / 174 // बहुतन्त्रीकः इति शेषाद्वा' (7 / 3 / 175) इति विक ___ म०वृo-नपरो योऽर्थशब्दस्तदन्ताद् बहुव्रीहे: ल्पः // 171 / / 'कच्' स्यात् / न विद्यतेऽर्थोऽस्य अनर्थकं वचः / दध्युरःसर्पिमधूपानच्छालेः' // 7 / 3 / 172 // नब इति किम् ? [ अपगतोऽर्थो यस्मात् तत् म० वृ०-दधि उरस् सर्पिस् मधु उपानह् अपार्थम् , 'शेषाद्वा' (7 / 3 / 175] अपार्थम् , अपार्थशालि इत्यन्ताच्छब्दाद् बहुव्रीहेः 'कच् 'स्यात् / प्रिय कम् // 174 // दधिकः, प्रियोरस्कः, उप्रियसर्पिष्कः, प्रियमधुकः, शेषाद्वा // 7 / 3 / 175 // प्रियोपानत्कम् , [ 'नहाहोर्धतौ' (2 / 1 / 85) ] प्रिय. ___ म०वृ०-यस्माद् बहुव्रीहेः समासान्तः प्रत्यय शालिकः // 172 / / आदेशो वा न विहितः तस्माच्छेषात् 'कच्' वा स्यात् / 'बहुखट्वकः , बहुखट्वः ; बहुमालकः, बहु. अवo-'उपानच्छालेरित्यत्र 'नहाहोर्धतौ' मालः ; बहुवीणकः, बहुवीणः / शेषादिति किम् ? इति हस्य त् , 'प्रथमादधुटि०' (1 / 3 / 4) इति शस्य प्रियपथः, व्याघ्रपात् / असति शेषग्रहणे पक्षे छः, 'तवर्गस्यः' (1 / 3 / 60) इति तस्य च / प्रिय परत्वात् कच् स्यात् // 175 // मुररस्य=प्रियोरस्कः, 'प्रत्यये' (2 / 3 / 6) इति सूत्रेण रस्य सकारः। बहूनि (? प्रियाणि) सपीषि अस्य, प्रव०-'बयः खट्वा अस्मिन्बहुखट्वकः, 'सो सः' (2 / 172) सस्य रुः, 'नामिनस्तयोः षः' 'परतः स्त्री पुंवत्'(३।२।४९) इत्यत्र पंव(२।३।८) इत्यने रकारस्य षः // 172 / / | द्भावः-बहु, 'नवापः' (2 / 4 / 106) इति सूत्रेण