Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 565

समासान्तविधानम् ] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंवलितम् / आपणः, सुरभिगन्धि सुरभिगन्धो वा पवनः / 145 / / अव०-'कुम्भाविव पादावस्याः कुम्भपदी, वाऽल्पे // 7 / 3 / 146 // एवं जालपदी, एकपदी, शतपदो, सूत्रपदी, स्थूणा पदी, मुनिपदी, शितिपदी, आर्द्रपदी, गोधापदी, म. वृ०-अल्पेऽर्थे यो गन्धशब्दस्तदन्ताद् बहु कलसीपदी, दासीपदी, विष्णुपदी, कृष्णपदी, कुणिव्रीहेर्वा 'इत्' स्यात् / सूपस्य गन्धो मात्राऽस्मिन् पदी,गुणिपदी, द्रोणपदी,सकृत्पदी, सूकरपदी, शुचिसूपगन्धि, सूपगन्धं भोजनम् , अल्पसूपमित्यर्थः / पदी, सूचिपदी, विपदी, अपदी, निष्पदी, अष्टापदी, एवं दधिगन्धि, दधिगन्धं या भोजनम् // 146 / / अशीतिपदी इति कुम्भपद्यादिगणः / शतं पादा यस्याः प्रव०-दध्नो गन्धो मात्राऽस्मिन् भोजने सा शतपदी। सूत्रवत् पादौ यस्याः सा सूत्रपदी। करम्बलक्षणे ।(एवम् ) माल्यगन्धिः माल्यगन्धो वा स्थूणावत् पादौ यस्याः सा / एवं गोधावत् पादौ यस्याः। उत्सवः / 'वाल्पे' (7 / 3 / 146) इति सूत्रे सूपगन्धी कलसीवत् पादौ यस्याः। दासीवत् पादौ यस्याः। विष्णु वत् पादौ यस्याः / अष्टौ पादा यस्याः अष्टापदी। अत्र त्याधु दाहरणेषु सर्वेषु असामानाधिकरण्येऽपि उष्ट्र संज्ञायां गम्यमानायां'नाम्नि'(३।२।७५)सूत्रेण दीर्घः। मुखादित्वाद् बहुव्रीहिः // 146 // असंज्ञायां तु निपातनाद्दी| भवति / २विकल्पो न वोपमानात् // 7 / 3 / 147 // भवतीत्यस्याने कथमेकपादिति ? केचिदिहैकपदीमवृ०-उपमानात्परो यो गन्धस्तदन्ताद् 'इत्' शब्दं न पठन्ति, तत उत्तरसूत्रेण 'सुसङ्ख्यात्' (7/ स्याद्वा / 'उत्पलगन्धि, उत्पलगन्धं वा मुखम् / 147 31150) इत्यनेन भविष्यति // 149 / / अव०-'उत्पलस्येव गन्धोऽस्य / एवं करीष सुसङ्ख्यात् / / 7 / 3 / 150 // गन्धि करीषगन्ध वा शरीरम् / / 147| म० वृ०-सुपूर्वस्य सङ्ख्यापूर्वस्य ( च ) पादपात्पादस्याहस्त्यादेः // 7 / 3 / 148 // शब्दस्य बहुव्रीहौ 'पाद्' आदेशः स्यात् / 'सुपात् , म० वृ०-हस्त्यादिवर्जितादुपमानात्परस्य पाद- द्विपात्२ , चतुष्पात् / स्त्रियां तु 'वा पादः' (2 / 4 / 6) शब्दस्य बहुव्रीही 'पाद्' इत्यादेशः समासान्तः स्या इति पक्षे डी-सुपदी, सुपात् ; द्विपदी, द्विपात् ; त्। व्याघ्रस्येव पादावस्य-व्याघ्रपाद / अहस्त्यादे- त्रिपदी, त्रिपाद् / / 150 // रिति किम् ? हस्तिन इव पादावस्य-हस्तिपादः, अश्वपादः // 148 // अव०-'शोभनौ पादावस्य / 2 (एवम्) त्रि पात् / शोभनौ पादावस्याः / द्वौ पादावस्याः / अव०-हस्तिन , अश्व, कटोल, कटोलक, / "त्रयः पादा अस्याः / 'सुसङ्ख्यात्'(७।३।१५०) पाद कण्डोल, कण्डोलक, गण्डोल, गण्डोलक, गण्ड, / इत्यस्य पाद् आदेशः / ज्यां परे 'यस्वरे पादः पद०' महेला, दासी, गणिका, कुसूल, कपोत, जाल, जल (2 / 1 / 112) इत्यनेन पद् इत्यादेशः // 150 / / इति हस्त्यादिगणः / / 148 // - कुम्भपद्यादिः // 7 / 3 / 149 // ___ वयसि दन्तस्य दत् // 73 / 151 // म० वृ०-कुम्भपद्यादिशब्दाः कृतपात्समा- म००-सुपूर्वस्य संख्यापूर्वस्य च दन्तशब्दस्य * सान्ताः [ बहुव्रीहयः] ड्यन्ता एव निपात्यन्ते / बहुव्रीही वयसि गम्यमाने 'दत' इत्यादेशः समासा'कुम्भपदी, शतपदी / येऽत्रोपमानपूर्वास्तेषां पूर्वेण, | न्तः स्यात् / 'सुदन कुमारः,'मुदती कुमारी, द्विदन सङ्खयापूर्वाश्च ये तेषामुत्तरेण सिद्धे, यदिह वचनं | बालः, षोडन् / वयसीति किम् ? सुदन्तो 'दाक्षिणातेन वा पादः'(२।४।६) इति डीविकल्पो न भवतिर त्यः, द्विदन्तः कुञ्जरः / ऋकारो की-नोऽन्तार्थः // 149 / / // 15 //