Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 543

निर्यऽर्थे डतर-टतमप्रत्ययविधानम ] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंवलितम् [483 - वत्सोक्षावर्षभाद्धासे पित् / / 7 / 3 / 51 // निर्धार्य इति किम् ? एकोऽनयोमियोः स्वामी, म० वृ०-वत्स उक्षन् अश्व ऋषभ( इति )एभ्यः सम्बन्धेऽत्र षष्ठी, न तु निर्धारणे / / 52 / / शब्दप्रवृत्तिनिमित्तस्य स्वार्थस्यह्रासे गम्यमाने तरट्' यत्तकिमन्यात् // 73 // 53 // स्यात् , स च पित् / ह्रसितो वत्सो='वत्सतरः, ___म0 वृ०-यद् तद्-किमन्येभ्यो द्वयोरेकस्मि२ एवमुक्षतरः, अश्वतरः [ वेसरः ], "ऋषभतरः / निद्धार्येऽर्थे 'डतरः' स्यात् / यतरो भवतोः कठः पटुप्रत्यासत्तेः शब्दप्रवृत्तिनिमित्तस्य ह्रासे भवति / इह गन्ता वा ततर आगच्छतु, कतरोऽन्यतरो भवतोः मा भूत- कृशो वत्सो= वत्सतरः / पित्करणं पुंवद्भा- कठः पटुर्वा / महावाधिकारान्न भवत्यपि,- यो भववार्थम्-ह्रसिता वत्सा-वत्सतरी. अश्वतरी // 51 / / / तोः पटुः स आयातु, एवं कः [भवतोः पटुः], अन्यो भवतोः पटुः / / 53 / / प्रव०-'वत्सः प्रथमवयस्को गौः , तस्य हासो द्वितीयवयःप्राप्तिः। तथा रउला द्वितीयवया प्रव०-द्वयोरित्येव- योऽत्र ग्राम प्रधानं स्तरुणः , तस्य हासस्तृतीयवयःप्राप्तिः / अश्वेन स आगच्छतु / / 53|| अश्वायां जातोऽश्वः जात्यतुरङ्गमः, तस्य ह्रासो बहूनां प्रश्न डतमश्च वा // 73 // 54 // गर्दभपितृकता / आशुगमनाद्वा अश्वः, तस्य हासो गमने मन्दता / सर्वथाऽपि प्रकारद्वयेऽपि अश्वतर म००-यद्-तद्-किमन्येभ्यो बहूनां मध्ये शब्दो जातिशब्दः, कोऽर्थः ? वेसर इत्यर्थः / तथा निीर्येऽर्थे वर्तमानेभ्यः] प्रश्नविषये 'डतमो वा' "ऋषभोऽनड्वान् बलीयान् , तस्य ह्रासो भारवहने स्यात् / चकाराद् इतरश्च / यतमो यतरो वा भवतां मन्दशक्तिता // 51 // कठः ततमस्ततरो वा आगच्छतु / कतमः कतरो वा भवतां कठः / 'प्रमाणान्तरात् प्रतिपत्तौ [ ज्ञाने वैकाद् द्वयोर्निर्ये डतरः // 7 // 3 // 52 // सति] बहूनामप्रयोगे (अपि) प्रत्ययो भवति, यथा- म० वृ०-एकशब्दाद् द्वयोर्मध्ये 'निर्भीर्ये वर्त बहुष्वासीनेषु कश्चित् कश्चित् पृच्छति कतमो मैवः, मानाद् 'डतरो वा' स्यात् / २एकतरो भवतोः कठः, कतरो मैत्रः; अन्यतमोऽन्यतरो वा भवतां कठः / पटुः, गन्ता, चैत्रो दण्डी वा / वावचनमगर्थम् / वावचनमगर्थम् ,-यको भवतां कठः सक आयातु, एकको भवतोः कठः पटुर्वा / महावाधिकारान्न भव- | __ अन्यक एषां कालापः / किमस्तु साकः उकादेश उक्तः त्यपि [डतरः],-एको भवतोः पटुः / द्वयोरिति किम् ? - इति किमः प्रयोगो न दर्शितः / महावाधिकारान्न एकोऽत्र ग्रामे प्रधानम् / / 52 // भवत्यपि,-यो भवतां कठः स आयातु / प्रश्न इति किम् ? क्षेपे मा भूत् ,-को भवतां कठः, कुत्सित प्रव०-समुदायादेकदेशो जातिगुणक्रिया इत्यर्थः / प्रश्नग्रहणं किमो विशेषणम् , नान्यस्यासंज्ञाद्रव्यैर्निष्कृष्य-वस्तुवृत्त्या निष्कास्य बुद्धया सम्भवात् // 54 // पृथक् क्रियमाण एकदेशो निर्धर्य उच्यते, न तु सर्वथा समुदायादेकदेशस्य पृथक्करणम् / निर्धारण- प्रव०-'वाक्ये उपात्ताच्छब्दरूपात्प्रमाणादमिति अपरपर्यायः / अयमनयोर्मध्ये एक एकतरः / न्यत् प्रकरणप्र....."(त्यक्षा)दिकं प्रमाणं प्रमाणा एकतरो भवतोः कठः / अत्र हि कठो जात्या कठः न्तरम् , तस्मात् / अन्यतरो वा भवतां कठः इत्यतदितररूपात् समुदायाद्वस्तुवृत्त्या निष्कास्य बुद्धय व स्याने "शुचिवल्कवीतवपुरन्यतमस्तिमिरच्छिदामिव पृथक्कृतोऽस्ति, न तु सर्वथा ,साक्षात् ; समुदायस्य गिरौ भवतः" (किराते) / वृद्धस्तु व्याधितो वा राजा भङ्गप्रसङ्गत् / 'सप्तमी चाविभागे' / 2 / 2 / 109) | मातृबन्धुकुल्यगुणवत्सामन्तानामन्यतमेन क्षेत्रे बीजइति सप्तमी। अगर्थम अककारणम् / पक्षेऽकोऽपि। | मुत्पादयेत् / 'किमः कस्तादौ च' (2 / 1 / 40) इति सूत्रे।।