Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 553

समासान्तविधानम ] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंवलितम् / [413 गिरि-नदी-पूर्णमास्याग्रहायण्यपञ्चमवाद्वा' / / कियन् ,हिरुक् हिमवन् ,उपसद्, सदस् , अदस् , // 7 / 3 / 90 // अतस्, मनस् , विपाश , दृश् , विश ,उपानह, अनडुङ्, चतुर् , दिव् इति शरदादिगणः / / 12 / / . अव०-गिरि, नदी, पौर्णमासी, आग्रहायणी जराया जरस् च / / 7 / 3 / 93 / / इत्येतच्छब्दान्तान् पञ्चमरहिता ये वास्तदन्ताचाव्ययीभावाद् अन् ' स्यात् वा / अन्तगिरि, अन्त म००-जराशब्दादव्ययीभावाद् अत् 'स्यात् तद्योगे गिरम ; उपगिरि, उपगिरम् ; उपनदम् ,4 उपनदि ; जराशब्दस्य 'जरस्'इत्यादेशश्च। 'उपजरसम् / / 13 / / उपपूर्णमासम् , उपपूर्णमासि ; उपाग्राहायणम् , उपा अब०-'जराया उप समीपम् / प्रतिजरसमित्यपि // ग्राहायणि / 'अपञ्चमवर्य,- उपनु चम् , उपस्र क् // 9 // सरजसोपशनानुगवम् / / 7 / 3 / 94 / / म. वृ०-सरजस उपशुन अनुगव इत्यदन्ता अव०–पञ्चमवर्य, वर्गेभवाः-'दिगादिदेहाशाद्यः' [अव्ययीभावसमासाः] निपात्यन्ते / 'सरजसमभ्य(६।३।१२४) इति यः प्रत्ययः, पञ्चमाश्च ते वाश्च वहरति२, उपशुनं तिष्ठति, अनुगवम् ; दैादपञ्चमवाः / रगिरेरन्तः अन्तर्गिरम् , पारेमध्ये न्यत्र नात् ,- 'अनुगु यानम् / / 14 / / ग्रेऽन्तः षष्ठया वा' (3 / 1 / 30) / गिरेः समीपम् / नद्याः समीपम् , 'क्लीबे' (2 / 4 / 97) ह्रस्व / ५उप- अव०-'सह रजसा सरजसम् , साकल्येऽ चम् , उपस क् ; अधिस्रजम् , अधिस्रक् ; मरुतं व्ययीभावः। अभ्यवहरति',भुक्ते इत्यर्थः। शुनः प्रति प्रतिमरुतम् , प्रतिमरुत् ; उपहषदम् ,उपदृशत्; . समीपम् उपशुनम् , अत् , निपातनाद् वकारस्य उपसमिधम् , उपसमिद् ,उपककुभम् ,उपककुब् :एता उत्वम् / तथा गामन्वायतम् अनुगवम् , 'देयेऽनः' न्युदाहरणानि अपश्चमवर्ग्यविषये ज्ञातव्यानि // 90 / (3 / 1 / 34) इत्यव्ययीभावः / “गवां पश्चात् अनुगु / 94 / सङ्ख्याया नदी-गोदावरीभ्याम् / / 7 / 3 / 91 // जातमहवृद्धादुक्ष्णः कर्मधारयात् / / 7 / 3 / 95 / / ... म0 वृ०–सङ्ख्यावाचिशब्दात्परौ यौ नदीगोदा- ___म० वृ०-जात-महद्- वृद्धभ्यः परो य उक्षन् तदवरीशब्दौ तदन्तादव्ययीभावाद्'अत्' स्यात् / (पञ्च न्तात् कर्मधारयाद्'अत्' स्यात् / जातोक्षः,महोक्षः, नद्यः समाहृताः] 'पश्चनदम् ; द्विगोदावरम् [द्वयो- | वृद्धोक्षः // 15 // र्गोदावर्योः समाहारः, 'सङ्ख्या समाहारे' (3 / 1 / 28) इति समासः / इह नदीग्रहणं नित्यार्थम् / / 91 / / / .. प्रव०-उक्षन् , पञ्चमीडसिः, 'अनोऽस्य' (2 / 9 / 108) इति अकारलोपः। रजातश्वासावुक्षा प्रव०-'पञ्चानां नदीनां समाहारः इति वाक्ये | च-जातोक्षः। एवमग्रेऽपि / कर्मधारयादिति किम् ? पञ्चनदम् / / 9 / / जातस्योक्षा-जातोक्षा, एवं महोक्षा, वृद्धोक्षा // 15 // शरदादेः // 7 / 3 / 92 // स्त्रियाः पुंसो द्वन्द्वाच्च / / 7 / 3 / 96 // म. वृ०-शरदाद्यन्तादव्ययीभावाद् अत्' स्यात् / म० वृ०-स्त्रीशब्दात्परो यः पुम्सशब्दस्तद'उपशरदम् , 'उपत्यदम् / अत्रापश्चमधान्तपाठो न्ताद् द्वन्द्वात्कर्मधारयाच 'अत् 'स्यात् / स्त्रीपुंसम् , नित्यार्थः / / 12 / / स्त्रीपुसौ ; कर्मधारयात् ,- २स्त्रीपुसः शिखण्डी, स्त्रीपुसं विद्धि राक्षसम् // 96 // अव०-शरदः समीपम् / (एवम् ) प्रतित्यदम् / त्यस्य समीपम् उपत्यदम् / शरद्,त्यद्, तद्, यद् , , प्रव०-'स्त्री च पुमांश्चेति द्वन्द्वसमासः ।(एवम्)