Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 548

488 ] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासनं [भ०७ पा० 3 सू०६९-७१ (1) / ''श्रीमत्यस्य संघादि श्रीम योऽनन्तरं श्रीमत्यस्यापत्यं युवा=ौमत्यायनः, बहुव्रीहिसमासग्रहणेन ग्रहणात् 'ताभ्यां वाप डित्' 'यवियः' (631154) इति सूत्रेण आफ्नण कार्यः।। इत्यनेन डापडीप्रत्ययविकल्पः सिद्धः, एवं च त्रैरूश्रीमत्यस्यायं श्रीमतकः, गोत्राददण्डमाणव०' (6 / प्यम्- सुजम्भे, अत्र डाप् ; सुजम्भ्यौ , अत्र ङी; पक्षे 3 / 169) इति अकर। सुजम्भानौ; सुजम्भे, सुजम्भ्यौ, सुजम्भानौ स्त्रियो (अभिजितस्यायमाभिजितकः) / 1deg श्रुमत इदम्- इति त्रैरूप्यम् / 'धुरः समीपमुपधुरम् , 'धुरोऽनक्ष'तस्येदम् ' . (इति श्रीमतम् ), श्रीम. स्य' ( 7 / 377 ) इति अत् समासान्तः / "शरदः (तानां समूहः) श्रीमतकम् , आभिजितकम् , 'गोत्रो- समीपम्-उपशरदम् , 'शरदादेः' (7 / 3 / 92) अत् , (उपक्षवत्स०' (6 / 2 / 12) इत्यनेन अकत्र / .............. शरदम् ) इत्यत्र प्रथमासिः, 'अमव्ययीभावस्यातो.' (3 / 2 / 2) इत्यनेन सिस्थाने अम् / 'योधुरोः समातम् , 'संघघोषाङ्क०' (6 / 3 / 172 ) इत्यनेन अण् , हारः-द्विधुरी, 'धुरोऽनक्षस्य' (7 / 3 / 77) इति अत् , 'शकादिभ्यो द्रेलेप्' (6 / 1 / 120) इत्यनेन यो 'द्विगोः समाहारात०' ( 2 / 4 / 22 ) इत्यनेम डी। . लोपः // 68 // "वाक् च दृषच्च- 'चवर्गदषह:0' (7 / 3 / 98) इति अत् , वाग्दृषदमस्यास्ति-'प्राणिस्थादस्वाङ्गा०' (72 / 60) समासान्तः // 73 // 69 // इति इन् / / / 69|| म. वृ०-अधिकारोऽयमापादपरिसमाप्तेः। न किमः क्षेपे / / 73 / 70 // अतः परं ये प्रत्ययास्ते समासस्यान्ता अवयवा भवन्ति (इति)तद्ग्रहणेन गृह्यन्ते / ' प्रयोजन बहुव्रीह्यव्ययी- म0 वृ०-क्षेपे निन्दायां यः किम्शब्दस्तस्मात् भावद्विगुद्वन्द्वसंज्ञाः / सुजम्भे सुजम्मानौ स्त्रियौ। परे ये ऋगादयः यानुपादाय समासान्तो विधास्यते *उपधुरम् , उपशरदम् ; द्विधुरी, वाग्दृषदिनी।६९। तदन्तात्समासाद्वक्ष्यमाणः 'समासान्तो न' भवति / पकिंधूः, या न तथा गुर्वी; किंराजा, यो न रक्षति; प्रव०-'प्रयोजनं बहुव्रीहीत्यादि यदुक्तम् तत्र ! किंसखा, योऽभिद्रह्मति [द्रोहं कुरुते]; किंधूः शकयथाक्रमं सुजम्भे इत्याद्युदाहरणानि / सुजम्भे टम् , किमक्षिर्विप्रः / किम इति किम् ? कुराजः इति बहुव्रीहिग्रहणेन ग्रहणमिति प्रयोजनम् / उप [कुत्सितो राजा-राजन्सखेः' ( 7:3:106 ] / क्षेप धुरम् , उपशरदम् ; अत्र अत्समासान्तस्याव्ययी इति किम् ? केषां राजा=किंराजः, किंसखः [ किंगभावग्रहणेन ग्रहणात् विभक्तीनाममभावः सिद्धः / वः] ||7|| द्विधुरी,अत्र अत्समासान्तस्य द्विगुग्रहणेन ग्रहणात् डी सिद्धः। वाग्हषदिनी, अत्रात्समासान्तस्य द्वन्द्वग्रहणेन अव०-'का कुत्सिता धूरस्य=किंधूः, किंधूरिग्रहणात् इन् सिद्धः / उपलक्षणं चेदम् ,तत्पुरुषकर्मधा त्यत्र 'धुरोऽनक्षस्य' (7 / 3 / 77) इत्यस्य प्राप्तिः / (एवं) रयादिसंज्ञा अपि प्रयोजनमित्यर्थः। जम्भशब्दोऽभ्य किंगोर्यो न वहति, अत्र 'गोस्तत्पुरुषाद्' (7 / 3 / 105) वहार्थवचनो दंष्ट्रावचनो वा, उभयत्रापि पुस्त्रीलिङ्गः, इत्यस्य विषयेऽट् न भवति / के-कुत्सिते अक्षिणी जम्भः, जम्भा वा / रचना इयम्-सु, जम्भः,जम्मा ; अस्य=किमक्षिः, अत्र 'सक्थ्यक्ष्णः स्वाङ्गे' (7 / 3 / शोभनो जम्भो जम्भा वा ययोः ते सुजम्भे, सुज 126) इत्यनेन प्राप्तोऽपि टो न भवति // 70|| म्भानौ; सुहरिततृणसोमाज्जम्भात्' (7 / 3 / 142) इति सूत्रेण अन् समासान्तः, ततः 'ताभ्यां वाप डित्'(२। 'नञ्तत्पुरुषात् / / 7 / 3 / 71 // 4 / 15) इति सूत्रेण (विकल्पेन) डाप कर्त्तव्यः, प्रथ- म. वृ०-नतत्पुरुषाद्वक्ष्यमाणः 'समासामाद्विवचनमौः, 'औरीः' (श४।५६ इति) औस्थाने | न्तो न' स्यात् / न ऋक् अनृक् , [ 'ऋक्तःपथ्यई, सुजम्भे, सुजम्मानौ ; अत्र अनः समासान्तस्य / पोऽत्' (7 / 3 / 76) इति प्राप्तिः] अराजा, अपन्थाः।