Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 541

अनुकम्पायामुत्तरपदादीनां लुगविधानम्] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंबलितम् / [481 लुक् च / 'आतो नेन्द्रवरुणस्य' 7 / 4 / 29) इति ज्ञाप- [ [अकः ], उपियः [इय ], उपिकः [इकः ], उपिलः कादकृतसन्धेरेवोत्तरपदस्व लोपविधिः // 39 // [इलः], उपितृयः, वायुयः / / 41 / / षड्वजॅकवरपूर्वपदस खरे // 7 // 3 // 40 // प्रव०-१ऊर्ध्वग्रहणं सर्वलोपार्थम् / २उपड म० वृ०-षड्वर्जमेकस्वरं पूर्वपदं यस्य तत्स इत्यादिषु उप, इन्द्रदत्त ; अनुकम्पित उपेन्द्रदत्त इति म्बन्धिन उत्तरपदस्यानुकम्पायां विहिते स्वरादौ वाक्ये अडाकादिप्रत्ययेषु सर्वेषु अकृतसन्धेरेव इन्द्रप्रत्यये परे 'लुक्' स्यात् / २उत्तरसूत्रापवादः / दत्तस्य 'द्वितीयात्स्वरा०' इत्यनेन लुक् क्रियते, एवं हि कृते 'सन्ध्यक्षरात्तेन' (712 / 42) इत्यस्य अप्राप्तिः, अवाचियः, वाचिकः, वाचिलः / षड्वर्जेत्यादीति किम् ? ४उपडः, उपकः , उपलः; षडियः, षडिकः, 'अवर्णवर्णस्य' (74 / 68) इति अकारलोपः, 'स्वरस्य षडिलः // 40 // परे प्राग्विधौ' (7 / 4 / 110) इति न्यायादकारलोपस्थानिवद्भावात् पकारस्य न तृतीयत्वम् / उअनुक म्पितः पितृदत्तः, 'ऋत्रोवर्णा०' ( 7 / 3 / 37 / इति अव०-उत्तरपदं लुप्यते इत्यर्थः / 2 द्विती इयः) // 41 // . . यात स्वरा०' (7.3 / 41) इत्यस्य / वाच् , आशिस् ; अनुकम्पितो वागाशी: अथवा अनुकम्पितो वाग्दत्तो सन्ध्यक्षरात्तेन / / 7 / 3 // 42 // वाचियः, 'अजातेनु नाम्न०' (7 / 3 / 35 ) इयेकेलाः, म० वृ०-अनुकम्पायां कृते स्वरादौ प्रत्यये ततः 'षड्वर्जेक०' इत्यनेन आशिस्दत्तयोर्लोपः / प्रकृतेर्द्वितीयात् सन्ध्यक्षररूपात्स्वरादूर्ध्व शब्दरूपस्य 4 उपेन्द्रेण दत्तः उपेन्द्रदत्तः, उपेन्द्रदत्तोऽनुक- तेन द्वितीयेन सन्ध्यक्षरेण सह 'लुक्' स्यात् / अनुम्पितः उपडः, उपकः, उपलः : एषु द्वितीयात कम्पितः कुबेरदत्तः कुबियः, कुबिकः, कुबिलः ; स्वरा०' (7 / 3 / 41) इत्यनेन लुप् / 'षड् अङ्गलयो / एवममियः,' अमिकः, अमिलः / सन्ध्यक्षरादिति यस्य, अनुकम्पितः षडङ्गलिः / अत्राप्युत्तरेण लुप्। किम् ? गुरुयः, गुरुकः, गुरुलः // 42 / / (अथ विस्तरेण-) षडिय इत्यादौ षष् , अङगुलि; षडगुलयो यस्य स षडङ्गुलिः,'धुटस्तृतीयः' (2 / 1176) प्रव०-अमोघशब्दः, अथवा अमोघदत्तः, इति ड् ; अनुकम्पितः षडङ्गुलिः षडियः, अत्रोत्त यद्वा अमोघजिह्वः, अनुकम्पितोऽमोघः अमोघदत्तः रेण 'द्वितीयात्स्वरा०' ( 7 / 3 / 41) इत्यनेन सूत्रेण अमोघजिह्वः अमियः / / 42 // 'डगुलि' इत्यक्षरद्वयं लुप्यते, तथा च अवर्णेवर्णस्य' शेवलाद्यादेस्तृतीयात् // 7 // 3 // 43 // (74 / 68 ) इति षड् इति शब्दस्य अकारलोपस्य ____म० वृ०-[शेवलाद्या आदयो यस्य] शेवलादेः 'स्वरस्य परे प्राग्विधौ ( 7 / 4 / 110 ) इति न्यायात पूर्वपदस्य नाम्नोऽनुकम्पाविहिते स्वरादौ प्रत्यये स्थानिवद्भावात् पदत्वस्याऽनिवृत्तेस्तृतीयत्वं डकारो तृतीयात्स्वरादूर्ध्व 'लुक' स्यात् / शेवलियः, शेवन निवर्त्तते / तथा षडवर्जनादेव च पदत्वे सन्धि लिकः, शेवलिलः ; एवं 'सुपरियः, सुपरिकः, सुपविधावपि अकारलुकः स्थानित्वनिषेधो न भवती रिल:३; "वरुणियः, वणिकः / तथा' शेवलिक त्यर्थः / / 40 // इत्येव, शेवलयिक इति न भवति। सुपरिक इत्येव, द्वितीयात्स्वरादूर्ध्वम्' // 73 // 41 // न तु सुपर्यिकः / शेवल, सुपरि, विशाल, वरुण, अर्यमन् इति शेवलादिगणः॥४३॥ म० वृ०-अनुकम्पायां कृते स्वरादौ प्रत्यये परे प्रकृतेर्द्वितीयात्स्वरादूर्ध्व शब्दरूपस्य लुक् स्यात् / प्रव०-'अनुकम्पितः शेवलदत्तः शेवलियः / भनुकम्पित उपेन्द्रदत्तः परः [भड], उपकः / अनुकम्पितः सुपरिदत्तः सुपरियः / (एवम् ) अ