Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 533

कल्पबादिप्रत्ययविधानम् ] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंवलितम् / -* पलाण्डुना-लसनेन सह सुरां पिबेत ,दस्युरू- / न्ते तदा कल्पवाद्यन्तेभ्यस्तमवादयो भवन्त्येव, पोऽयमपि अक्षणोरञ्जनं हरेत् / 'त्यादेश्व०' इत्यत्र यथा-पटुकल्पतरः, एवं पटुकल्परूपः // 11 // सूत्रे पचतिरूपमित्यादिषु त्याद्यन्तानां क्रियाप्रधानत्वात् तस्याश्च क्रियायाः साध्यत्वेन लिङ्गसङ्ख्या प्रव०-'कल्पप् देश्यप्' इत्यत्र पू पुत्रद्भाभ्यामयोगात् रूपप्प्रत्ययान्तस्य औत्सर्गिकमेकवचनं वार्थः, तेन-दर्शनीयकल्पा, दर्शनीयदेश्या। 2 समानपुसकलिङ्गं च भवति / नाम्नस्तु परतो रूपब- प्तिरुच्यते इत्यर्थः। 3 देशोयर' इत्यत्र रकारो 'रिति न्तस्य पुल्लिङ्गत्वं प्रायो भवति,कचित्तु क्लीबत्वमपि / (3 / 2 / 58) इत्यत्र विशेषणार्थः / ईषदसमाप्ता पञ्चपण्डितरूपः,एवं प्रशस्तो वैयाकरण: चैयाकरणरूपः, मी-पञ्चमदेशीया, भत्र तद्धितः स्वरवृद्धि०' ( 3 / 2 / पटुतमरूपः, पटुतररूपः / पः पुवभावार्थः,-अतिश 55) इत्यादिना बद्धावो निषिद्धोऽपि रिति' (3 // येन शोभना=शोभनरूपा, एवं दर्शनीयरूपा // 10 // | 2 / 58 ) इति सूत्रेण पुंवद्भावो भवति इत्यर्थः / अतमवादेरीषदसमाप्त 'कल्पप्-देश्यप-देशीयर् ईषदसमाप्तं पचतः = पचतःकल्पमित्यत्र प्रत्यये' ( 2 / 3 / 6 )- इत्यनेन 'सकारो न भवति, अव्यय॥७।३।११॥ पर्युदासेन नाम्लो ग्रहणात् / ईषदसमाप्तं पचम. वृ०-त्यादेश्चेति वर्त्तते / सम्पूर्णता न्ति। त्याद्यन्तानां क्रियाप्रधानत्वात् तस्याः क्रिपदार्थानां समातिः, सा किश्चिदूना ईषदसमाप्तिः / यायाः साध्यत्वेन लिङ्गसङ्ख्याभ्यामयोगात् कल्पतद्विशिष्टेऽर्थे वर्तमानात्त्याद्यन्तात् नाम्नश्च तम- बादिप्रत्ययान्तस्य औत्सर्गिकमेकवचनं नपुंसकलिङ्ग बाद्यन्तवर्जितात् , 'कल्पप देश्यप् , देशीयर्' भव- | च भवति इत्यक्षरबलात् पचतिकल्पम् पचतःकल्पन्ति / ईषदसमाप्तं पचति पचतिकल्पम् , पचतिदे- | मित्यादिषु एकवचनमेव नपुसकत्वमेव (च) श्यम् , पचतिदेशीयम् / एवं पचतःकल्पम् , "पच- भवति / नाम्नोऽनाम्नो वा परतस्तद्धितो भवन्तिकल्पम् ,पक्ष्यतिकल्पम् , अपाक्षीत्कल्पम् / इद- तीति कुत्रापि न व्याख्यातमस्ति, अतो नाम्नस्त्यामेव त्यादिग्रहणं ज्ञापकं शेषस्तद्धितप्रत्ययो नाम्न एव देश्च तद्धितो भविष्यति; किं पूर्वत्र अत्र च सूत्रे भवति / ईषदसमाप्तः पटुः पटुकल्पः, पटुदेश्यः त्यादिग्रहणेन ? इत्याह- इदमेवेत्यादि / द्राक्षामुखा[पटुदेशीय:]; कारककल्पः [कारकदेश्यः]; [ईषद- ग्रुपमेये वर्तमानम् / उपमेयस्य द्राक्षामुखादेर्लिङ्गसमाप्तं कृतम्] कृतकल्पम् भुक्तदेश्यम् , ईषदस- | सङ्खयां कल्पबाद्यन्तः शब्द आश्रयतीत्यर्थः / उपमाप्तो गुडो-गुडकल्पा द्राक्षा, गुडदेश्या [गुडदे | मेयलिङ्गसङ्घयमित्यस्याग्रे- बहुप्रत्ययपूर्व तु प्रकृतिशीया]; चन्द्रकल्पं मुखम् [वं तैलकल्पा प्रसन्ना] / लिङ्गसङ्ख्यौं भवति स्वभावात् / शब्दशक्तिरेषा यदुत गुडादिधर्माणां माधुर्यादीनां द्राक्षादिध्वीषदसमान स्वार्थिकाः प्रत्ययाः केचित् प्रकृतिलिङ्गान्यतिवर्त्तत्वाद् गुडादित्वेनेषदसमाप्ता द्राक्षादय एवमुच्यन्ते। न्ते-मुञ्चन्ति, यथा- Aकुटीरः, Bशुण्डारः, Cशकल्पबाद्यन्तम् ( नाम ) उपमेये वर्तमानमुपमेय- मीरुः, Dशमीरः, दैवतम् , Fऔपयिकम् , Gऔ'लिङ्गसङ्खयम् / बहुप्रत्ययपूर्व तु प्रकृतिलिङ्ग- षधम् , Hवाचिकम् / केचित्तु नातिवर्तन्तेन सङ्ख्यौं भवति स्वभावात् / अतमबादेरिति किम् ? / मुश्चन्ति,-यावकः, मणिकः,वृहतिका,मृत्तिका,गोणीयदा प्रकर्षादिविशिष्टस्येषदसमाप्तिविवक्षा भवति / तरी, व्यावक्रोशी / Aह्रस्वा कुटी कुटीरः, Bह्रस्वा तदा तमबादिभ्यः कल्पबादयः प्राप्नुवन्त्यतस्ते / शुण्डा-शुण्डारः ; 'कुटीशुण्डाद्रः' (73 / 47) इति मा भूवन्। यदा त्वोषदसमाप्तस्य प्रकर्षादयो विवक्ष्य- / रः। C-Dह्रस्वा शमी-शम्या रुरौं' (73 / 48) इति *"पलाण्डुः सुकन्दकः द्वे पलाण्डो:, 'कान्दा' इति प्रसिद्धस्य' इत्यमरकोशस्यामरविवेकाभिधवृत्तौ / 'पलाण्डुः कन्दविशेषः' इति हैमलिङ्गानुशासने, तदीयदुर्गपदप्रबोधवृत्तौ-'कन्दविशेष इति लोके 'इंगली' इति प्रसिद्धिः" इति /