Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 535

स्वार्थाधिकारः] मध्यमवृत्त्यवचूरिसंवलितम् / [475 प्रव०-'कन्दुकः दडओ. * उत्कण्ठकः, कुल्ह / वर्णे, लोहितकमक्ष्णो रूपं कोपेन, लोहितकमक्षि डकः, गिरिकः दडओ, समुद्कः सउंाडो, - कोपेन' / वाधिकाराद् [महागाधिकाराद् न भवदोलैव दोलिका, हिण्डोलकः, भ्रमरकः, शङ्गकम् / त्यपि,-लोहिता लोहिनी वा कोपेन / अनित्यग्रहणं (इनि। आदिशब्दान प्रयोगाः / अयं प्रशस्यः, अय- किम् ? लोहित इन्द्रगोपकः // 18 // मनयोर्मध्ये ( प्रकृष्टः) प्रशस्य -श्रेयान् , 'गुणगा०' अव-रक्तानित्यवर्णयोः' इति सूत्रेऽपि पूर्व७।३।९) इति ईयस् , 'प्रशम्यस्य श्र.' (74 / 34 ) | सूत्रवत लिङ्गविशिष्स्यापि ग्रहणात A लोहिनिका 'श्र' इत्यादेशः / 'वृद्धः, अनयोर्मध्ये प्रकृष्टो वृद्धः शाटी, B लोहितिका पटी इति प्रयोगद्वयं ज्ञेयम् / ईयस् , वृद्धस्य च ज्यः' ( 74 / 35 ) इत्यनेन वृद्ध. Aलोहिनिका इत्यत्र के कृते आपि कृते 'ह्यादीदूतः शब्दस्य 'ज्य' इत्यादेशः, 'ज्यायान्' (7 / 4 / 36) इति के' ( 2 / 4 / 104 ) इति ह्रस्व इकारः / Bलोहितिका सत्रेण ई यसप्रत्ययस्य ईकारस्य आकार आदेशः, इत्यत्र तु 'इच्चापुसोऽनित०' / 2 / 4 / 107 ) इत्यनेन ज्यायाने व ज्यायस्कः // 16 // आकारस्य इकारः। अत्रापि लोहिनिका, लोहितिका लोहितान्मणौ // 7 / 3 / 17 // कन्या कोपेन इत्यपि प्रयोगद्वयं ज्ञातव्यम् / साध___म० वृ०-लोहितात् मणौ वर्तमानात् स्वार्थे निका पूर्ववत्कर्त्तव्याऽनयोः / ननु रक्ते वस्तुनि 'कः' म्यात् वा.। लोहितको मणिः / लिङ्गविशि अनित्य एव वर्णो भवति, यथा हरिद्रादौ, तस्मात् प्रस्यापि ग्रहणात लोहिन्येव. लोहिनिका मणिः, अनित्यवर्णे एव प्रत्ययः सिध्यति, किमर्थ रक्तानिलोहितैव लोहितिका मणिः / वाधिकारात् महा त्यवर्णयोरित्यत्र रक्तग्रहणमित्याह-नित्योऽपि रक्को वाधिकारात् ] न भवत्यपि,लोहितो मणिः / / 17 / / वर्णोऽस्ति / नित्योऽपि इति कोऽर्थः ? यावदाश्रयः तावत्स्थायीत्यर्थः / अयं विशेषो 'रक्तानित्यः' इति ___ अब०-'सूत्रोदाहरणे लोहित इत्येव शब्दः, सूत्रे बोद्धव्यः / तथा सत्येवाश्रयद्रव्ये अपयन् अपगलोहित एव लोहितको मणिः / “लिङ्गग्रहणे लिङ्ग च्छन् विनश्यन् इहानित्य उच्यते, अन्यथा रक्तग्रहविशिष्टस्यापि ग्रहण"मिति न्यायात् लोहिनीलोहिता णस्याऽऽनर्थक्यात् // 18 // इति शब्दद्वयं गृह्यते, ततो लोहिनिका लोहितिका कालात् // 73 // 19 // मणिः इति प्रयोगद्वयं सिद्धम् / रोहित इति शब्दो म० वृ०-कालशब्दात्कजलादिना रक्ते अनिरक्तेऽर्थे वर्त्तते, रोहितः, लत्वे तु लोहितः, 'श्ये | त्यवर्णे चार्थे [वर्त्तमानात् ] 'कः' स्यात् वा / रक्ते,तैतहरितभरतरोहिताद्वर्णात्तो नश्च' 2 / 4 / 36 ) काल एव कालकः पटः, अनित्यवणे,- कालकं मुखं इत्यनेन डी वा भवति, यत्र ङी तत्र रोहिततकार- विषादेन [चिन्तया विलक्ष्येण वा ] / वाधिकारान्न स्य नकारः, लोहिनी इति शब्दो निष्पन्नः / "पक्षे / भवत्यपि,-कालः पटः, कालं मुखम् / / 19 / / लोहिता,आप् / मणाविति किम् ? लोहिता गौः // 17 // शीतोष्णातौ // 7 // 3 // 20 // रक्तानित्यवर्णयोः // 7 // 3 // 18 // __म० वृ०-शीतोष्णाभ्यामृतौ वर्तमानाभ्यां 'कः' म० वृ०-रक्ते लाक्षादिद्रव्यान्तरेण वर्णान्तर- | स्याद्वा / [शीत एव=] शीतकः ऋतुः, [उष्ण एव= ] मापादिते अनित्ये च वर्णे वर्तमानाल्लोहितान् ‘को' | उष्णक ऋतुः / ऋताविति किम् ? शीतो वायुः, वा स्यात् / रक्ते,-लोहित एव लोहितकः / अनित्य- | उष्णः स्पर्शः / / 20 / / * तदुक्तं श्रीहैमलिङ्गानुशासनम्य दुर्गपदप्रबोधाख्यवृत्तौ-'कन्दुक इति दडयो"। साम्प्रतं तु 'दडो' इति लोकभाषा / *"गिरिरिति इह गिरिशब्देन 'दडो' इत्युच्यते" इति हैमलिङ्गा० दुर्गपदप्रबोधवृत्तौ / // इदानीं 'दाबडो' इति लोकभाषा।