Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 486

426 ] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासनं [अ०७ पा०११५५-१५८ शतम् / शत् ,-त्रिंशं शतं सहस्रच, 'एकत्रिंशम् / / म. वृ०-'संख्यापूरणे 'डट' स्यात् / २एकाददशन ,- एकादशं शतं सहस्रबा, एवं द्वादशं शानां पूरणः एकादशः, एकादशसंख्यापूरण इत्यर्थः, प्रयोदशं शतम् / योजनादीनामिव शतानामपि एवं द्वादशः ; त्रयोदशः, [एकादशानां पूरणी=] सहस्र भवति,- विंशतिः शतान्यधिकान्यस्मिन् एकादशी स्त्री। संख्याग्रहणं किम् ? एकादशानाशतानां सहस्रविशं शतसहस्रम् , एवं त्रिंशं शत- | मुष्ट्रिकाणां पूरणो घटः // 155 // सहस्रम् / एवं सहस्राणामपि शते भवति, तथाहिविंशतिः सहस्राण्यधिकान्यस्मिन् सहस्राणां शते __ अव०-संख्या पूर्यते येन तत् संख्यापूरणम्, विंशं शतसहस्रम् , एकादशं शतसहस्रम् / 'राज तस्मिन् / 'संख्यापूरणे' इति सूत्रसामर्थ्यात् संख्यादन्तादिषु पाठात् शतशब्दस्य पूर्वनिपातः। अधिक शब्दात षष्ठ्यन्तादेव डट् प्रत्ययो विज्ञायते / मिति किम् ? विंशतिः त्रिंशत् एकादश वा ऊना अत एव तदिति प्रथमान्तादिति निवृत्तम् / अस्मिन शते। तत्सङख्यमिति किम? विंशतिर्दण्डा २एकोत्तरा दश अथवा एकं च दश च एकादश, अधिका अस्मिन् योजनशते / अस्मिन्निति किम् ? 'एकादशषोडशषोडत्योढाषड्ढा' (3 / 2 / 111) भनेन विंशतिरधिकाऽस्माच्छतात् / शतसहस्र इति किम् ? एकादशनिपातः / / 155 / / एकादशाधिका अस्यां त्रिंशति // 154|| विंशत्यादेर्वा तमट / / 7 / 1 / 156 / / म० वृ०-विंशत्यादिसंख्यायाः संख्यापूरणे वा प्रव०-'संख्याया इत्यनुवर्त्तते, तदिति च।। 'तमट्' स्यात् / विंशतः पूरणोविंशतितमः, विंशः, ततः सन्त्रार्थ इत्येवम ,-तदिति प्रथमान्तादित्यादि २विंशतितमी, विंशी स्त्री, एकविंशतितमः, एकविंशः / / ज्ञेयः / २यत्प्रथमान्तमित्याद्यक्षराणां भावार्थोऽयं प्रव०-पक्षे डट् भवति। रटकारो ड्यर्थः।१५६। लिख्यते,-सा शतसहस्रलक्षणा संख्या यस्य योजनादेः तत् तत्संख्यं शतं सहस्रमिति च यत् संख्या- शतादि-मासा-ऽर्धमास-संवत्सरात् // 7 / 1 / 157 // यते परिगण्यते तदेव यद्यधिकमपि भवतीत्यर्थः / म० वृ०-शतादिसंख्याशब्देभ्यः, मास, अर्द्धशतादिसंख्यमेव / 'चकार एवकारार्थे / योजनानां मास, संवत्सर इति शब्देभ्यश्च संख्यापूरणे 'तमट्' विंशतिः (अधिकाऽस्मिन् योजनशते शते वा योज स्यात् / [शतस्य पूरणः] शततमः, शनतमी, सहस्रनेषु) इति संख्याने व्युत्पत्तिवाक्यम् , अथवा योज तमः, लक्षतमः, संवत्सरतमः / / 157 / / नानि विंशतिरधिकान्यस्मिन योजनशते शते वा योजनेषु इति संख्येये व्युत्पत्तिवाक्यम् ;विशं योजनशत षष्ठ्यादेरसङ्ख्यादेः / / 7 / 1 / 158 // मिति सूत्रोदाहरणम् , अथवा विशं शतं योजनानि म. वृ०-'संख्या आदिरवचवो यस्य [स इत्युदाहरणम / (विंशमित्यत्र) शितेस्तेडिति (ज संख्यादिः], तद्वर्जितात् षष्ठ्यादेः संख्याशन्देभ्यः 4 // 67) इति तिकारस्य लोपः। 'एकत्रिंशम',एवं चत्वा / संख्यापूरणे 'तमट् स्यात् / विकल्पापवादः / रिंशम् , पञ्चाशम् ,अधिका भवतीति शेषः / वाक्य- षष्टितमः, सप्ततितमः / असंख्यादेरिति किम ? मिदम् / सहस्राणां शतमिति कृते 'षष्ठ्ययत्ना- एकषषितमः, एकषष्टः; एकसप्ततितमः, एकच्छेषे' (3 / 1176) इति समासे प्रथमोक्तत्वात् सह- सप्ततः; विंशत्यादेरिति विकल्प एव // 158 / / स्रस्य पूर्वनिपाते प्राप्त राजदन्तादिषु इत्याद्युक्तम् / / 154 / / प्रव०-'एक द्वि त्रि इत्यादयः संख्याशब्दाः, एवंविधैकादिसंख्यापरतो यः षष्टिसप्तत्यादिसंख्यासंख्यापूरणे डट् // 7 / 1 / 155 / / | शब्दाः तत्र तमट् न भवति,किन्तु केवलषष्टिसप्तत्य