Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 492

432 ] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासन [म० 7 पा० 1 सू० 188-194 प्रव०-आरूढशब्दः कर्तरि कर्मणि च क्तप्रत्यये उदुत्सोरुन्मनसि // 7 / 1 / 192 // सिद्धः / 'तत्र यदा कर्तरि तदा अधिको द्रोणः म० वृ०-उद्-उत्सुभ्यां [ अस्येति षष्ठयर्थे ] खार्याः अधिको द्रोणः खार्यामिति प्रयोगद्वयं उन्मनस्यर्थे 'कः'स्यात / उत्कः, उउत्सुकः ; उन्मना भवति / अत्र 'अधिकेन भूयसस्ते' (2 / 2 / 111) इत्यर्थः॥१९२।। इत्यनेन पञ्चमीसप्तम्यौ भवतः / 'अधिकेन'० (2 / 2 / 111) इति सूत्रेऽधिकार्थः सुव्यक्तं प्रकटितो. ऽस्ति / यदा तु आरूढः इति कर्मणि क्तः तदा १०-'उच्च उत्सुश्च, तस्मात् / उद्गतं मनो ऽस्य=उत्कः / उत्सुगतं मनोऽस्य-उत्सुकः // 192 / / अधिका खारी द्रोणेन इत्येव भवति / उदाहरणत्रयस्याप्यर्थः 'अधिकेन भूयस'० (2 / 2 / 111) काल-हेतु-फलाद्रोगे // 7 / 1 / 193 // इत्यत्र प्रकटं विवृतोऽस्ति / / 187 // म० वृ०-स इति वर्त्तते / [प्रथमान्तेभ्यः ] अनोः कमितरि / / 7 / 1 / 188 // कालविशेषवाचिभ्यः हेतुवाचिभ्यः फलवाचिभ्यश्च रोगे वाच्ये [अस्येति षष्ठ्यर्थे ] 'कः' स्यात् / द्वि- . ' म० वृ०-अनुशब्दात् 'कः' स्यात् समुदायेन तीयकः, उतृतीयको ज्वरः, सततको ज्वरः। हेतु. यदि कमिता [कामुकः कामी] गम्यते / अनुकाम वाचि,- [विषस्य पुष्पं] विषपुष्पं हेतुः कारणमस्य यते अनुकः // 18 // [रोगस्य] विषपुष्पकः, पर्वतको रोगः / फल,- 'शीअभेरीश्च वा / / 7 / 1 / 189 // तकः, उष्णको ज्वरः // 193 // ___ म० वृ०-अभिशब्दात् 'कः' स्यात् ईकारश्चा-- स्य [अभिशब्दस्य] वा स्यात् , कमितरि वाच्ये।। प्रव०-'अत एव कारणात् कालहेतुफलात् इति अभिकामयते-अभिकः,अभीकः कामुकः कामी]। 189 पश्चम्यन्तनिर्देशात् पञ्चम्यन्तेभ्य इति न व्याख्ये थम् , स इति प्रथमान्तेश्य इति व्याख्येयम् / द्विसोऽस्य मुख्यः / / 7 / 1 / 190 // तीयो दिवसोऽस्य ज्वरादिरोगस्य प्रकटीभावस्य म० वृ०-स इति प्रथमान्तादस्येति षष्ठ्यर्थे इति वाक्यम् , द्वितीयकः / एवं तृतीयो दिवसो. 'कः' स्यात, चेत्प्रथामान्तं मख्यः प्रधानं भवति। / ऽस्य ज्वरादिरोगस्याविर्भावाय-तृतीयकः, तादर्य देवदत्तो मुख्योऽस्य= देवदत्तकः सङ्घः, [देवदत्तो चतुर्थीयम् / एवं सततो निरन्तरः कालोऽस्य ज्यमुख्यो वर्त्तते सङ्घस्य एवं जिनदत्तकः, (देवदत्तो रस्य-सततको ज्वरः / “पर्वतो हेतु: कारणमस्य मुख्यो एषां जनानां ] देवदत्तका, जिनदस्तकाः। रोगस्य / शीतं फलं कार्यमस्य ज्वरस्य-शीतकः मुख्य इति किम् ? चैत्रः शत्रुरेषाम् / / 190|| शीतज्वरः / "उष्णको दाहज्वरः / / 193 / / शङ्खलकः करमे // 7 / 1 / 191 // प्रायोऽन्नमस्मिन्नाम्नि / / 7 / 1 / 194 / / म० वृ०-शृङ्खलक इति ‘कान्तो' निपात्यते, म. वृ०–स इति प्रथमान्तादस्मिन्निति सप्तकरभे=उष्शिशौ वाच्ये / गृङ्खलं बन्धनमस्य-श- म्यर्थे नाम्नि संज्ञायां 'कः' स्यात्, यत्प्रथमान्तं ङ्खलकः करम उच्यते // 191 / / तच्चेत् अन्नं प्रायः प्रायेण भवति / गुडापपिकार पौर्णमासी, तिलापूपिका // 194 / / प्रव०-'करभाणां काष्ठमयं पादबन्धनं शृङ्खलमुच्यते। २वयःशब्दश्चायम..(अतः) शङ्गलंबन्धनं अव०-'प्रायस् इति सकारान्तोऽव्ययम् , भवतु, मा भून वा, तथापि शृङ्खलं बन्धनमस्य / प्रायेण इति तृतीयान्तो वाऽस्ति, अथवा प्रायशब्दोशडालकः करभः इति वाक्ये कप्रत्ययो भवति // 191 | ऽनव्ययमन्त्रसमानाधिकरणे नियतलिङ्गसङ्ख्यः,