Madhyam vrutti vachuribhyamlankrut Siddhahemshabdanushasan Part 02

Author(s): Rajshekharvijay
Publisher: Shrutgyan Amidhara Gyanmandir

Page 518

458 ] श्रीसिद्धहेमशब्दानुशासनं [अ०७ पा० 2 सू० 121-125 / वोत्तरात् / / 7 / 2 / 121 // एनौ' विहितौतियो-लप्' स्यात् / प्रारम्यम् , प्रागागतः, प्राग्वसति / प्रत्यक् =प्रतीची], अवाक् म० वृ०-उत्तरात् प्रथमासप्तम्यन्तात् 'आ आहि' वा भवतः। योगविभागाद् दूरे इति नानु [=दक्षिणा], उदक् [=उत्तरा] // 123] वर्तते / उत्तरा, उत्तराहि रम्यं वसति वा; पक्षे अत - अव०-"दिकशब्दादिग्देश'० (72 / 113) सातौ,-उत्तरतः, उत्तरात् // 121 / / इत्यादिना धा, 'अदूरे एनः' (72 / 122) इति एनः, अदूरे एनः // 7 / 2 / 122 // द्वयोरपि लुप् / प्राचशब्दः, स्त्री चेत् प्राची दिग् ___ म० वृ०-वोत्तरादिति नानुवर्तते / दिक् अदूरा दूरा वा रमणीया कालो वा रम्यः, 'दिकशब्दाशब्दाहिरदेशकालवृत्तः प्रथमासप्तम्यन्तादवधेरदूरे दिग्देशकालेषु प्रथमापञ्चमीसप्तम्याः' (7 / 2 / 113) वर्त्तमानादेनः स्यात् / पूर्वेणास्य रम्यं वसति अनेन धाप्रत्ययो दूरे, अदूरेऽर्थे 'अदूरे एनः' (7 / 2 / वा, 'अपरेण, दक्षिणेन, उत्तरेण, अधरेण / अदूर 122) इत्यनेन एनः, द्वयोरपि लुप् , लुपि कृतायां .. इति किम् ? "पुरोरम्यं वसति वा। दिग्देशकालमात्र 'ब्यादेर्गौणस्य'० (2 / 4 / 95) इत्यनेन डीलोपश्च द्योत्ये ये सामान्यप्रत्यया [अस् अस्तात् इत्याद्याः] भवति, प्राक् इति सिद्धम् / / 123 / / उक्ताः अदूरेऽपि सामान्यविवक्षायां ते भवन्त्येय, पश्चोऽपरस्य दिकपूर्वस्य चाति // 7 / 2 / 124 // प्रकरणादेश्चादूरता गम्यते इति नार्थो वाग्रहणेन // म० वृ०-अपरशब्दस्य केवलस्य दिकपूर्वपदस्य च आति परे "पश्च' इत्यादेशः [अकारान्तः] स्यात् / प्रव०-वोत्तरादिति नानुवर्त्तते, कुतः ? द्वितीया २पश्चाद्रम्यमागतोवसति वा / दिक्पूर्वात-,दक्षिणषष्ठ्यावेनेनानश्च :'(2 / 2 / 117) इत्यत्र अञ्चवर्जनात् / पश्चादस्यमागतो वसति वा, 4 उत्तरपश्चाद्रम्यम् // अदूरे आसन्ने। उ अस्मात् स्थानकात प्रामाद्वा पूर्वा अदूरा दिगरमणीया इति वाक्यम् ,पूर्वेणास्य रम्यम् , प्रव०-१'पश्च' इति अकारान्त एव आदेशः (इत्युदाहरणम्) / अस्य इत्यत्र 'द्वितीयाषष्ठ्यावेनेना पश्चार्द्धमित्यादिसिद्धये / २अपरा दिक् देशः कालो नश्च:'(२।२।११७) इत्यनेन द्वितीयाषष्ठयो- इममस्य वा रम्यः पश्चात् (रम्यम् , एवं पञ्चम्यन्तसप्तइति प्रयोगद्वयम / एवमस्मात्पूर्वोऽदूरो देशो वा कालो म्यन्तवाक्यम् , 'अवरापराच्चात् (7 / 2 / 118) इत्यनेन वा रम्यः-पूर्वेणास्य रम्यम् , अस्मात् पूर्वस्मिन्नदूरे आत्प्रत्ययः। उदक्षिणा चासावपरांच-दक्षिणापरा, देशे काले वा वसति-पूर्वेणास्य वसति / एवमपर- | दक्षिणापरा दिग् देशः कालो वा रम्यः / एवमुदक्षिणोत्तराधरसम्बन्धीन्यपि वाक्यानि कार्याणि / त्तराच साऽपरा चउत्तरापरा दिग्देशः कालो वा ५'पुरोरम्यम्'इत्यत्र पूर्वाशब्दः, पर्वा दिगरम्या परो / (रम्यः) उत्तरपश्चाद्रम्यम् / / 124 // . रम्यम् , पूर्वशब्दः, पूर्वो देशः कालो वा रम्यः, पूर्व वोत्तरपदेऽद्धे // 7 / 2 / 125 // स्यां दिशि वसति, 'पूर्वावराधरेभ्यो'० (7 / 2 / 115) म. वृ०-अपरस्य केवलस्य दिकपूर्वपदस्य च इत्यनेन अस् प्रत्ययः, पूर्वस्य पुर् आदेशः / इति अर्द्धशब्दे उत्तरपदे ‘पश्च' इत्यादेशो वा स्यात् / वाग्रहणेन नार्थः=न किमपि प्रयोजनम् , अतो वाधि 'पश्चार्द्धम् , अपरार्द्धम् ,२दक्षिणपश्चार्द्धः, दक्षिणापकारो निषेधितः // 122 / / राद्धः, उत्तरपश्चार्द्धः, उत्तरापरार्द्धः // 125 / / . लुबञ्चः // 7 / 2 / 123 // __ अव०-अपरमर्द्धमिति वाक्यम् , पश्चार्द्धमुम० वृ०-अञ्चत्यन्तादिकशब्दादिग्देशकालेषु दाहरणम् , पक्षेऽपरार्द्धम् / दक्षिणाऽपरस्या अर्द्धः= वर्तमानात् प्रथमापञ्चमीसप्तम्यन्तात् यो 'धा- | दक्षिणपश्चाईः। उत्तरापरस्या अर्द्ध: उत्तरपश्चार्द्धः /