________________
જીવનકર્તવ્ય છે. એ સ્વપ્ન અસફળ રહે તો આપણું જીવન પણ અસંભાવ્ય બને !”
સાચું કહ્યું, પ્રભુ ! એ વાત હું ક્યાં નથી જાણતો કે ભગવાને માનવજીવનમાં કેવી ઉત્ક્રાન્તિ આણી ! જીવન તો હતું, પણ જીવનનો અર્થ કોઈ જાણતું નહોતું. પ્રાણી તો હતાં, પણ પ્રાણધારણનો મર્મ કોઈની પાસે નહોતો. કર્મ તો સહુ કરતાં, પણ સુકર્મ ને દુષ્કર્મ, હેય, પ્રેમ ને શ્રેયને કોઈ પિછાનતાં નહોતાં. આટલું બધું જીવનઋણ ને છતાં એની આટલી ભયંકર ઉપેક્ષા !” મંત્રીરાજે પોતાનો ટેકો આપ્યો.
ભરતદેવે જાણે ઘડીભરમાં નિશ્ચય કરી નાખ્યો હોય તેમ સુદઢ સ્વરે કહ્યું: ‘સેનાપતિ ! જાઓ, ઠેર ઠેર પ્રગટ કરો કે હું દિગ્વિજયે નીકળું છું, પૃથ્વીનો ખૂણેખૂણો જીતવા ચાહું છું, મત્સ્ય-ગલાગલ બનેલી પૃથ્વીને પ્રેમનું મંદિર બનાવવા માગું છું, ને શાસન પ્રચારવા માગું છું. કર્તવ્યને તો જીવન વા મૃત્યુ બન્નેથી અજવાળવું ઘટે.'
“મહારાજ ! આપને જે કોઈ નીરખશે એ સહુ મૂંગે મોંએ આપનું શાસન સ્વીકારશે.” મંત્રીરાજે કહ્યું.
“મને મારો અભિપ્રાય વ્યક્ત કરવા દો. પ્રીતિનું શાસન પિતાજી સાથે ગયું.' સેનાપતિએ લડાઈના નવા પ્રકાર તરફ રાજસભાનું વિશેષ લક્ષ દોર્યું : આજે તો ભય હોય તો જ જાગેલી ભૂતાવળ ભાગે તેમ છે. ભયથી પ્રેમ જાગશે.'
“તો ભયથી પ્રતિ પેદા કરીશું. સુષેણ ! કદી ઘી સીધી આંગળીએ નીકળે, કદી વાંકી આંગળીએ. આપણે તો ઘી કાઢવાથી કામ છે. મનુષ્યત્વ જાય, પછી મનુષ્ય રહે કે ન રહે, એ મારે મન સરખું છે.”
પણ, પ્રભુ ! એ માટે પ્રચંડ તૈયારીઓ કરવી પડશે.'
સુષેણ ! એ દિવસો મને હજી યાદ છે. પિતાજીને પરમ જ્ઞાન–કેવળજ્ઞાન પ્રગટ્યું. અહીં આપણી આયુધ શાળામાં ચક્રરત્ન પ્રગટ થયું. એક તરફ પ્રેમની
જ્યોતિ ઝગી, એક તરફ શાસનની જ્યોત ઝગી. એમાં પણ કંઈક સંકેત હશે એમ લાગે છે. એક તરફ અભય, એક તરફ ભય ! માનવજીવનમાં વસી રહેલાં કંકોને સમજવાં જ પડશે ને !”
“એ માટે પ્રચંડ લડાયક સામગ્રી પણ એકત્ર કરવી પડશે ને !” સુષેણે વળી
૧૬ ચક્રવર્તી ભરતદેવ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
