________________
ખાધું. નિરાંત વળી ! મહાનુભાવો! સારાંશમાં માણસ ફરી પશુતા તરફ વળ્યો છે. દયા, દાન ને દેવતની સાથે પિતાજીએ સ્થાપેલી અસિ, મસિ ને કૃષિની સંસ્કૃતિ પણ જોખમમાં આવી પડી છે !” ભરતદેવ થોડી વાર થોભ્યા. વેણુનાદ જેવા એ સ્વરો હતા.
સ્વામી અમને આજ્ઞા કરે; એ કાજે જે કરવાનું હોય તે કહે. અમને કર્તવ્યપાલન પ્રિય છે. એની સામે પ્રાણરક્ષા અપ્રિય છે.' સામંતોએ કહ્યું.
હું તમને આજ્ઞા આપું મને મારો રાજધર્મ આજ્ઞા આપે. હું અને તમે બંને, એકસરખા આજ્ઞાબંધનથી બંધાયેલા છીએ. મહાનુભાવો ! મનુષ્યત્વ જાય ને માણસ રહે; એનું મારે મન કંઈ મહત્ત્વ નથી. અને એવા માણસો પૃથ્વી પર જીવે એ પહેલાં એના રાજાએ મરવું જોઈએ ! લોકને સુખકારી ન થાય તો રાજા શા કામનો ?” ભરતદેવની વાણીમાં ધનુષ્યનો ટંકાર હતો.
આયુષ્યમાન હો ભરતદેવ !' બધેથી પોકાર ઊઠ્યા.
આયુષ્ય તો મને – તમને – સહુને પ્રિય છે. પિતાજીના શાસનનો મૂળ મંત્ર જ એ છે, કે આયુષ્ય ને સુખ જેમ આપણને પ્રિય છે, તેમ સહુને પ્રિય છે. જેને શિક્ષા કરવા જઈએ છીએ, તેમને પણ એ પ્રિય છે. પણ માત્ર પ્રિય હોવાથી શું ? જે આયુષ્યની સાથે શાસન નથી, સંસ્કાર નથી, એ આયુષ્ય વનના વિકરાળ વાઘ જેવું છે. એ સદા પરપીડક રહે છે !'
‘સત્યે કહ્યું, “સ્વામી ! અમે એ પરપીડકોને વશ કરવા માટે શક્ય હશે તે સઘળું કરી છૂટીશું.'
મને વિશ્વાસ છે તમારી વફાદારી ને બહાદુરી પર. પણ એ પરપીડકો સામાન્ય નથી. શત્રુનું મૂલ્યાંકન કદી ઓછું ન કરવું હોય તેનાથી સવિશેષ કરવું ! વળી આપણે બધું નવે નામે કરવાનું છે. માર્ગો ખોદાઈ ગયા છે. કંદરાઓ ભરાઈ ગઈ છે. દ્રોણી ને દ્રહ ઊતરવાને યોગ્ય રહ્યાં નથી. વીંછી પોતાની પીઠ પર પોતાનું ઘર રાખે તેવા આ લોકો છે. હવાને પકડવી ને એમને પકડવા સરખા છે. પહાડોની અભેદ્ય પર્વતમાળમાં તેઓ વસે છે. આડાં વજલાર ભિડાયેલાં છે. કેટલાક સાગરક્ષિતિજોને સ્પર્શીને અભેદ્ય જલદુર્ગોમાં રહે છે. ઘણા ધારે તો યોજનપર્યત અગ્નિ વરસાવી શકે છે, ધારે તો જળબંબાકાર કરી શકે છે. તેઓને જીતવા ગયેલા કોઈ જીવતા પાછા આવ્યા જાણ્યા નથી. એ માટે
પૃથ્વીનું માનચિત્ર ૪૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
