________________
સંકલન-સંપાદનની વેળાએ પ્રાસ્તાવિક
પ્રસ્તુત ગ્રંથનું સાર્થક નામ છે “અધ્યાત્મમતપરીક્ષા”.
વિક્રમના ૧૭મા સૈકામાં વાણારસીદાસ નામની વ્યક્તિને આગળ કરીને પ્રવર્તતા કેટલાક લોકો કેવળ પોતાની સ્વચ્છંદ મતિના કારણે આધ્યાત્મિક સંજ્ઞાને ધારણ કરતા હતા. પરંતુ તેઓ આધ્યાત્મિકપણાના લાભને પામેલા નહિ હોવાથી વાસ્તવિક આધ્યાત્મિક હતા નહિ; તેથી તેઓની આધ્યાત્મિકપણાની જે માન્યતા હતી તે અયુક્ત-યુક્તિ રહિત છે એમ બતાવીને, પારમાર્થિક અધ્યાત્મ શું છે એ સાંભળવા જેઓ ઉત્સાહિત થયા છે તેવા અધ્યાત્મગવેષક જીવોને ઉદ્દેશીને, ન્યાયાચાર્ય ન્યાયવિશારદ મહોપાધ્યાય શ્રીમદ્ યશોવિજયજી મહારાજાએ, અનેકવિધ શાસ્ત્રપાઠો અને સચોટ-સુંદર યુક્તિઓ પૂર્વક પ્રસ્તુત ગ્રંથનું નિર્માણ કરેલ છે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથની રચના કુલ ૧૮૪ ગાથામાં કરેલ છે અને તેના ઉપર પૂ. ઉપાધ્યાયજી મહારાજાની જ સ્વોપજ્ઞ ટીકા છે. એ ગ્રંથ ઉપર અધ્યાત્મજિજ્ઞાસુ બાળજીવોના બોધ માટે ટીકા-ટીકાર્થ અને ભાવાર્થરૂપ આ વિવેચનની સંકલના તૈયા૨ કરેલ છે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથની વિશાળતા, ગંભીરતા, ગહનતા વાચકવર્ગ વાંચીને સ્વયં અનુભવશે. વિશેષમાં અધ્યાત્મમતપરીક્ષા ભાગ -૧ રૂપે પ્રકાશિત થતા આ વિભાગમાં ગાથા - ૧ થી ૭૧ માં આવતા પદાર્થોની સંક્ષિપ્ત સંકલના તૈયાર કરેલ છે, તે વાંચતાં વાચકવર્ગને આ ગ્રંથમાં કયા કયા વિષયોનું નિરૂપણ કરેલ છે તેનો બોધ થશે તેથી એ અંગે આ પ્રસ્તાવનામાં વિશેષ લખવાની આવશ્યકતા જણાતી નથી.
મારી નાદુરસ્ત તબિયતના કારણે પૂજ્યપાદ ગચ્છાધિપતિશ્રીજીની આજ્ઞાથી રાજનગર-અમદાવાદ મુકામે સ્થિરતા કરવાનું બન્યું; તે દરમ્યાન, પંડિતવર્યશ્રી પ્રવીણભાઇ મોતા પાસે યોગવિષયક-અધ્યાત્મવિષયક ગ્રંથવાંચનનો સુંદર યોગ સાંપડ્યો, જ્ઞાનયોગની અનુપમ ઉપાસના માટેનું સલંબન સાંપડ્યું અને યોગમાર્ગ-અધ્યાત્મમાર્ગ વિષયક આંશિક સૂક્ષ્મ બોધ પ્રાપ્ત થયો. ઉપરાંત ગ્રંથવાંચન દ્વારા અધ્યવસાયની આંશિક નિર્મળતા થઇ અને સ્વાધ્યાય સંજીવનીના સહારે નાદુરસ્ત તબિયતમાં પણ પ્રસન્નતા જળવાઇ રહેલ છે.
ગ્રંથવાંચન દરમ્યાન સહાધ્યાયી વર્ગની સતત એ જ ભાવના - ઇચ્છા કે, વાંચન કરાતા આ ગ્રંથોની વિવેચના પ્રકાશિત થાય તો અનેક યોગ-અધ્યાત્મવિષયક જિજ્ઞાસુવર્ગને વાંચન-અધ્યયન માટે ઉપયોગી થઇ શકે, અને વારંવારની એ સૌની શુભ ભાવનાના પરિબળથી, અગાઉ વિ.સં.૨૦૫૪માં યોગવિંશિકા ગ્રંથ અને વિ.સં.૨૦૫૫માં અધ્યાત્મઉપનિષત્પ્રકરણમ્ ગ્રંથની સંકલના સ્વસ્વાધ્યાયાર્થે નોટરૂપે તૈયાર કરેલ, તે ગીતાર્થ ગંગા સંસ્થાના ઉપક્રમે પુસ્તકરૂપે પ્રકાશિત થયેલ છે. જેમાંના અધ્યાત્મઉપનિષદ્ઘકરણમ્ શબ્દશઃ વિવેચનગ્રંથની પ્રથમ આવૃત્તિની નકલો ટૂંક જ સમયમાં ખપી જતાં, તે ગ્રંથની દ્વિતીય આવૃત્તિ વિ.સં.૨૦૫૭માં પુનઃ પ્રકાશિત થયેલ છે. યોગવિંશિકા શબ્દશઃ વિવેચનની દ્વિતીય આવૃત્તિ માટે જે અંગે સતત માંગ ચાલુ છે, પણ કેટલાક જરૂરી ભાષાકીય સુધારા-વધારા સાથે ભવિષ્યમાં પ્રકાશિત કરવાની વિચારણા કરેલ છે.
ઉપરોક્ત આ બંને ગ્રંથના પ્રકાશન અંગે વિદ્વાન-વિદુષી અનેક મહાત્માઓ-સાધ્વીજી ભગવંતો, વિદ્વાન પંડિતવર્યો આદિનો સુંદ૨ પ્રતિભાવ સાંપડેલ છે. ત્યારપછી અધ્યાત્મમતપરીક્ષા ગ્રંથવાંચનનો પ્રારંભ થયો અને વાંચન વેળાએ ટીકાટીકાર્થ-ભાવાર્થરૂપે સંકલના નોટરૂપે તૈયાર થતી ગઇ અને ફરી તત્ત્વજિજ્ઞાસુ વર્ગની એક જ વાત કે, આવા કિંમતી નજરાણારૂપ મહોપાધ્યાયજીરચિત મહાન ગ્રંથની આ સંકલના વ્યવસ્થિત તૈયાર થઇ પ્રકાશિત થાય, તો ભવિષ્યમાં અનેક તત્ત્વજિજ્ઞાસુવર્ગને સ્વાધ્યાયમાં, ગ્રંથ લગાવવામાં ઉપયોગી બની શકે. તેથી એ વિનંતિને લક્ષ્યમાં લઇને, બૃહત્કાય આ ગ્રંથની સંકલનાની પ્રેસકોપી સુંદર-સુવાચ્ય અક્ષરોમાં બે વર્ષના અતિ પરિશ્રમપૂર્વકના પરિશીલન પછી તૈયાર થયેલ છે. જેમાંથી સૌ પ્રથમ ગાથા ૧ થી ૭૧ની આ સંકલના અધ્યાત્મમતપરીક્ષા શબ્દશઃ વિવેચન ભાગ - ૧ ટીકા-ટીકાર્થ-ભાવાર્થરૂપે
