Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcazataprakaraNaprAsAda-sUtraNasUtradhAra-pUrvadharamaharSi-vAcakapravarazrI umAsvAti-bhagavat-praNItaM svopajJakArikA-bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhika caturdazazata-prakaraNakartR zrImad-haribhadrasUri-viracitavRttisamalaGkRtam zrI tattavAdigama satrama ' e thAya - 1 | (gujarAtI anuvAda). * bhAvAnuvAdakAra : pU. AcArya zrI vijayarAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvadarya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAja yolaq: Fra rAjIva ii siri thayuTi J. risAdI gAvAnuvAMt) ) |ll| virya para kAryavAhI eInara rarara rara (be bhAga) vaannn vilaivaa pooyr phAIatisAla thI muslima vi mALAnA zials DIkA lIta upadezapada graMtha kAkAI !! bhA11 IT (Fift11111111ronaka . Upasoiritltt ticsid=ytosidani | gujarAtI vAha tAvavinivaH One racle pero Aii kAmanAnI nAno RTI) tathA rAdhikA |=| zrI aSTaka prakaraNa ke pI goLiyAnI jANa 6 bA. vI romarNA mAtAja (be bhAga) (be bhAga) pUjA samAcArya zrI krimasura citta zata A paMcAzaka prakaraNa jI hematavizita zabhAlA (papamAlA) pAvA nA zrAvakadharma adhikAra 2) mAtra PS (bhAga-2) na pAmI che nAnAnI ja nA kane 18 (be bhAga) dhya auIla dhvA jidako thAi[[ bhipraboda paMcAzaka prakaraNa (monuM zrAvakadharma adhikAra Yeliii mAvonuM vAda jaya thAya rIte kAma karavA . 2nA saMdeva zrImada vijaya zazazakhasUrIzvarajI mahArANA (be bhAga)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana OF TTad O' G PATTO jaya mAM thI sImA parIkSA AcApradIpa caMdhavihANa yUsa Dholijima paesa-baMdho Insta - 1 AcAryadeva-zrImadavijayapremasIdhA mazina-bhAratIya-prAdhya-tatva-prakAzana samiti, garca viveka zaMkA-samAdhAna zrI rAjarA vIrtha sohAmaNuM dharmabiMdu prakaraNa (be bhAga). nIvedavi zrI saMbodha prakaraNa thI zovijayajI virahita G dhanyavaMdana bhASya yatilakSaNa samuccaya prakaraNa ajaya nANA lIlI zIkhavALiyA hAja (traNa bhAga) HIyAta mArA tavAthadhigama satra thI tavAdhimama sUtra zrI padDIA zrI rUpasena caritra (daza bhAga) haN solAra DETER zrAvaka prajJapti prakaraNa vItarAga. stotra karaNa pU. nArI jarakharasUrIzvarajI ma. sA | * nA. dhI rAjayokhara sUrIzvarajI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ # zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | | |/ zrImadvijayadAna prema-rAmacaMdrasUrisidRgurubhyo namaH // / // huM nama: || ) kramAMkaHpnycshtprkrnnpraasaad-suutrnnsuutrdhaar-puurvdhaamhrssi-vaackprvr zrI umAsvAti bhagavat praNItaM svopajJakArikA bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhika caturdazazata prakaraNakartR zrImad haribhadrasUri viracitavRttisamalaGkRtam ]] zrI CC] viDIthI chUTI ]] adhyAya-4 (gujarAtI anuvAda) 9 bhAvAnuvAdakAra : pa.pU.A. zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra 5.pU.A. zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA : saMpAdaka gac pU. munirAja zrI dharmazekharavijayajI gaNI sahayogI 8 pU. munirAja zrI divyazekharavijayajI prathama AvRtti H vi.saM. 2070, vI.saM. 2540, nakala : 1000 * prakAzaka dra zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa pUjya AcAryazrI rAjazekharasUri bhAvAnuvAda bhavana 49/36, sIlvara lIphanI sAme, kAmataghara roDa, bhivaMDI-421 305. gaMda prApti sthAna gaDhavI hindustAna mila sTorsa 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjhanI sAme, AgrA roDa, bhivaMDI-421 305. phona : (0252 2) 232266, mo. 93212 32 266 mUlya : rUA. 1,500/- (bhAga : 1 thI 10)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukRtam vyAkhyAna vAcaspati parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyavartI siddhahasta lekhaka parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna tapasvI munirAja zrI prazamapUrNa vijayajI mahArAja sAhebanI pAvana preraNAthI "zrI AlavADA jaina saMgha" taraphathI zrI saMghanA jJAnanidhimAMthI A zrI tattvArthAdhigama sUtra pustaka prakAzanano saMpUrNa lAbha levAmAM Avela che. zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa tenI khUba khUba anumodanA kare che. * sUcanA : A pustaka jJAnadravyamAMthI chapAvyuM hovAthI gRhastha mUlya cUkavyA vinA A pustakanI mAlikI karavI nahIM. vAMcavA mATe A pustakano upayoga karavo hoya to yogya nakaro jJAnabhaMDAra khAte Apavo jarUrI jANavo.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja pAka para elara para to mAyAvara - zarIra mahArAja re ja thai zake che agni saMskAra bhUmi para navanirmitA pa.pU.A.bhazrI yazekharasurIzvarajI mahArAjanuM zukial | DijI mirara . pAlItANA.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 * bhUmikA * prastuta zAstranuM (sUtranuM) mukhya nAma tattvArthAdhigama che. A zabdano artha saMbaMdhakArikAnI raramI kArikAnI TIkAmAM jaNAvyo che. paNa vartamAnamAM tene tattvArthasUtra evA saMkSipta nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A graMthanA kartA pUjya umAsvAti mahArAjA che. A sUtro upara bhASya paNa temaNe ja raceluM che. digaMbaro "jyAM vastra tyAM mukti nahi" evI emanI mAnyatAne bAdha Avato hovAthI bhASyane umAsvAti mahArAjA kRta mAnatA nathI. teo bhale na mAne paNa keTalIka dalIlo vagerenA AdhAre bhASya umAsvAti mahArAjAnuM ja che ema siddha thAya che. jijJAsue e dalIlo pa.pU. AcArya zrImad AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjAe lakhelA upakramamAMthI jANI levI. e upakrama A graMthanA pahelA bhAganA aMte mudrita karavAmAM Avyo che. graMthano paricaya A graMtha mukhyatayA dravyAnuyogano viSaya che. jainazAsanamAM dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dharmakathAnuyoga ema cAra anuyoga prasiddha che. anuyoga eTale vyAkhyAna ke varNana. jemAM jIvAdi dravyonA tattvonA) vyAkhyAnanI pradhAnatA hoya te dravyAnuyoga. jemAM AcAronuM vizeSathI varNana hoya te caraNakaraNAnuyoga. jemAM gaNita AvatuM hoya te gaNitAnuyoga. jemAM dharmakathAnuM varNana AvatuM hoya te dharmakathAnuyoga. A cAra anuyogomAM dravyAnuyoga ane caraNakaraNAnuyoga e be anuyogo mukhya che. te bemAM paNa apekSAe dravyAnuyoganuM mahattva vadhAre che. prastuta tattvArthasUtra dravyAnuyoganI pradhAnatAvALuM che. kAraNa ke temAM jIva vagere sAta dravyonuM(tattvonuM) varNana che. AthI A graMthanuM mahattva ghaNuM che. A graMthane barAbara samaMjavAthI samyagdarzana pragaTe che ane pragaTa thayeluM samyagdarzana daDha ane nirmaLa thAya che. jemake pAMcamA adhyAyamAM
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra 3ra "siMgharUkSattAt vatthA" vagere sUtromAM kareluM pudgalonA baMdhanuM varNana ApaNane spaSTa samajAve che ke sarvajJa vinA bIjo koI AvI bAbato kahI zake nahi. A to mAtra eka daSTAMta rUpe jaNAvyuM. bIjI ghaNI bAbato evI che ke je sarvajJa vinA bIjo koI kahI zake nahi. prazna- umAsvAti mahArAjA kyAM sarvajJa hatA? e to chabastha hatA ethI emanuM kaheluM sarvajJoe kahyuM che ema kema kahI zakAya? uttara-pU. umAsvAti mahArAjAe A badhuM potAnI matikalpanAthI nathI kahyuM. kiMtu temanI pUrve thayelA vidvAna ane mahAna AcAryoe je kahyuM tenA AdhAre kahyuM che. temanI pUrve thayelA AcAryoe paNa potAnI pUrve thayelA mahAna jJAnI AcAryonA kathana mujaba kahyuM che ema AgaLa vadhatAM vadhatAM pUrvakAlIna AcAryoe gaNadharonA upadeza mujaba kahyuM che ane gaNadharoe sarvajJa bhagavaMte kahelA upadezanA AdhAre kahyuM che. tethI A zAstranA mULamAM sarvajJa bhagavaMta che. jenA mULamAM sarvajJa bhagavaMta na hoya tevA anya darzanakAronuM kathana sAcuM na gaNAya. ahIM kahevAno Azaya A pramANe che- janmathI aMdha hoya tevA eka puruSe hAthIne sparzIne hAthI kevo hoya teno nirNaya karyo. teNe bIjA janmathI aMdha puruSane hAthI kevA prakArano hoya te kahyuM. teNe(=bIjAe) trIjAne kahyuM. Ama janmAMdha puruSonI game teTalI lAMbI paraMparA sudhI hAthInA AkAranuM varNana thatuM rahe to paNa koIneya hAthInA sAcA AkAranuM jJAna na thAya. kAraNa ke prathama janmAMdha puruSane hAthInA AkArano sAco nirNaya thayo nathI. AMkhothI dekhato puruSa hAthInA AkArano jevo nirNaya karI zake tevo nirNaya janmAMdha puruSa game teTalo buddhizALI hoya to paNa na karI zake. (ahIM "janmathI aMdha puruSanI paraMparA" kahevAnuM kAraNa e che ke A paraMparAmAM koI puruSa dekhato hoya to tene hAthInA sAcA AkAranuM jJAna thavAno saMbhava rahe paNa paraMparAmAM badhA ja janmAMdha hoya eTale koIneya hAthInA sAcA svarUpanuM( AkAranuM) jJAna na thAya.)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 tevI rIte prastuta jainadarzana sivAyanA badhA ja darzanakAro chadmastha hovAthI temanI cAlelI paraMparAmAM AvanArA badhA ja chabastha puruSone AtmA Adi padArthonA sAcA svarUpanuM jJAna thatuM nathI eTale teo "amArI ATalI lAMbI paraMparAthI A jJAna amane maLatuM AvyuM che" ema kahe to paNa emanuM jJAna satya nathI. (yogabiMdu gA.429 vagere) jainadarzanamAM to AtmA Adine sAkSAta jANanArA sarvajJapuruSathI paraMparA cAlI che, eTale jainadarzananI sAcI paraMparAmAM AveluM jJAna yathArtha che, mATe A tattvArtha sUtrane jANavA mATe khAsa prayatna karavo joIe. A graMtha mAtra 200 zlokathI ochA pramANavALo hovA chatAM temAM saMpUrNa jainazAsanano sAra samAvI dIdho che. jANe ke gAgaramAM sAgarane samAvI dIdho che. tethI ja kalikAlasarvajJa A.zrI hemacaMdrasUri mahArAja svaracita siddhahema zabdAnuzAsanamAM a.2 pA.2 sU.39 mAM 3pomAsvAti saMgrahItAra:=ghaNA viSayano thoDAmAM saMkSepa karavAnA viSayamAM umAsvAti mahArAjA jevA bIjA koI zreSTha nathI. ema jaNAvyuM che. graMthakArano paricaya graMthakAranI mAhitI graMthakAre pote graMthanA aMte prazastimAM saMkSepathI jaNAvI che. te A pramANe "jemano yaza jagatamAM pragaTa che te zivazrI nAmanA vAcakamukhyanA praziSya agyAra aMgonA jJAtA ghoSanaMdI kSamAzramaNanA ziSya, vAcanAthI (bhaNAvanAranI apekSAe) mahAvAcaka zramaNa muMDayAdanA ziSya, vistRta kIrtivALA mUla nAmanA vAcakAcAryanA ziSya kaubhISaNa gotravALA svAti nAmanA pitA ane vAtsI gotravALI umA nAmanI mAtAnA putra nyagrodhikA gAmamAM janmelA, kusumapura (pATalIputra) nAmanA zreSTha nagaramAM vicaratA, ucca nAgara zAkhAnA vAcaka zrI umAsvAtijIe guruparaMparAthI maLelA uttama arihaMta vacanone sArI rIte samajIne (zarIra-mananA) duHkhothI pIDita tathA asatyaAgamathI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 naSTabuddhivALA jagatane joIne jIvonI anukaMpAthI spaSTa arthavALA A tattvArthAdhigama nAmanA zAstranI racanA karI." A vize huM vizeSa vivecana lakhato nathI. kAraNa ke bahu vistArathI lakhavuM paDe. bahu vistArathI lakhAyelA lakhANane vAMcavAno rasa bahu alpajIvone hoya che tathA huM AMkhanI takalIphanA kAraNe vistArathI lakhavA mATe samartha paNa nathI. AthI jijJAsuoe A vize vizeSa mAhitI mATe "umAsvAti mahArAjA kyAre thayA? kayA vaMzamAM thayA" ityAdi vigato jainaparaMparAno itihAsa bhAga-1 mAMthI tathA paMDita zrI sukhalAlajI kRta tattvArtha vivecanavALA pustakamAMthI tathA pU.A. bhagavaMta zrIkesarasUrijI mahArAjAnA samudAyanAM A. zrI hemaprabhasUrijInA ziSya vidvAna muni zrIudayaprabhavijayajIgaNivare lakhela siddhasenagaNikRta TIkAnA prathama adhyAyanA TIkAnuvAdamAM lakhelI bhUmikAmAMthI tathA pa.pU. AgamoddhAraka zrIAnaMdasAgarasUri mahArAjAe lakhela tattvArthavRta+niyA nAmanA pustakamAMthI joI levuM. TIkAkAra maharSino paricaya tattvArthakArikA ane bhASyanI TIkA karanArA zrIharibhadrasUri mahArAjA jainazAsanamAM yAkinImahattarA dharmaputra tarIke prasiddhine pAmelA ane caudazo graMthanA praNetA haribhadrasUri mahArAjA samajavA. emaNe DupaDupikA nAmanI TIkA racI che. zabdakoSamAM DupaDupikA zabdano artha jovAmAM Avyo nathI. paNa DupaDupikA eTale nAvaDI evo artha mane jaNAya che. A TIkA pUrve vi.saM. 199ramAM ratalAma nivAsI zreSThI RSabhadevajI kesarImala jaina zvetAMbara saMsthA dvArA mudrita thaI hatI. temAM lakhAyelA upakrama pramANe A TIkA sauthI prAcIna che. arthAt siddhasena gaNikRta moTI TIkAthI paNa prAcIna che, tenA kAraNo 'upakramamAMthI jANI levA tathA tattvArthasUtranA bhASyanA kartA paNa umAsvAti mahArAjA hatA. 1. upakrama A pustakane aMte Apelo che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 tenA kAraNo paNa upakramamAMthI jANI levA. bhaviSyamAM vidvAnone upayogI bane te mATe A upakrama A graMthanA prathama bhAganA aMtamAM mudrita karavAmAM Avyo che. A. zrIharibhadrasUri mahArAjAe chaThThA adhyAyanA trevIsamAM sUtranA "vinayasaMpannatA" pada sudhInI TIkA karI che. tyAra pachI emanI TIkA jovAmAM AvatI nathI. kadAca e daramiyAna e mahApuruSa bimAra paDyA hoya ane kALadharma pAmyA hoya e banavA joga che. bAkI rahelI e TIkAne AcAryazrI yazobhadrasUrie uddhAra karavAno prAraMbha karyo. temaNe tyAMthI(=vinayasaMpannatA pachIthI) dazamA adhyAyanA chaThThA sUtra sudhInI TIkA uddharI che. bAkInI TIkA temanA ziSya uddhRta karI che. A vigata dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI TIkAnA aMte lakhAyelA pAThathI spaSTa thAya che. AnA uparathI e paNa nizcita thAya che ke siddhasena gaNinI moTI TIkAthI A TIkA prAcIna che. anuvAda aMgenI mAhitI vi.saM. 2053mAM mAruM cAturmAsa pAlItANAmAM thayuM. te vakhate sAdhusAdhvIjIoe mArI pAse cAturmAsamAM vAMcanA ApavAnI mAMgaNI karI. AthI tattvArthasUtra upara vAcanA ApavAnuM nizcita thayuM. tattvArthasUtra upara vartamAnamAM siddhasena gaNikRta moTI TIkA ane zrIharibhadrasUriSkRta nAnI TIkA e be TIkAo prasiddha che. A be TIkAone jotAM mane lAgyuM ke siddhasena gaNikRta moTI TIkA ghaNI kaThina che. AthI haribhadrasUriSkRta 7 1. ahIM uddhRta=uddhAra karyo e zabdathI zuM samajavuM ? dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI vRttinA aMte lakhelA pAThanA AdhAre mane ema samajAya che ke siddhasena gaNikRta TIkAmAMthI uddhAra karyo che. ahIM zabdazaH uddhAra karyo che ema na samajavuM. kiMtu jyAM siddhasena gaNikRta TIkAmAM pATha lAMbA hoya tene TUMkAvI dIdhA, jyAM zabdanI kaThinatA hoya tyAM saraLa zabdo mUkyA ane kyAMka potAne yogya lAgyA tevA zabdo mUkyA. A rIte temaNe uddhAra karyo ema mane jaNAya che. 2. zrIharibhadrasUrie apUrNa TIkA lakhI e daramyAna siddhasena gaNie e TIkAne pUrNa karavAne badale svataMtra potAnI moTI TIkA lakhI. pachI yazobhadrasUrie e TIkAnA AdhAre haribhadrasUrinI bAkIno TIkAno uddhAra karyo.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 nAnI TIkA upara vAcanA ApavAno nirNaya karyo. zAzvatI oLI AdinA divaso sivAya cAra mAsa sudhI niyamita vAcanA cAlI. A samaye meM zrI tattvArthasUtranI zrIharibhadrasUrikata TIkAno anuvAda karavAno saMkalpa karyo paNa anya graMthonA anuvAdanA kAraNosara A anuvAda thaI zakyo nahi. vi.saM. 2064mAM dahANu sTezananA IrAnI roDa upara AvelA upAzrayamAM Ano anuvAda zarU karyo paNa temAM zArIrika bimArI Adi ghaNA vighno AvyA. Ama chatAM vighno rUpa khaDako sAthe athaDAtI kuTAtI paNa A anuvAda naukA ghaNA vilaMbathI paNa pUrNatAnA kinAre AvelI joIne mAruM mana harSavibhora banI jAya e sahaja che. A anuvAdamAM vidvAnone ghaNI kSatio dekhAze, kyAMka vistArathI lakhavAnuM hovA chatAM vistArathI na lakhyuM hoya, kyAMka saMskRta zabdane anurUpa gujarAtI zabda lakhavAmAM bhUla karI hoya, kyAMka bhAvArtha samajavAmAM niSphaLa banyo houM, kyAMka sUtra-TIkAno artha khoTo thayo hoya ityAdi ghaNI kSatio dekhAze. Ama chatAM vidvAnone huM pU. umAsvAti mahArAjAnA zabdomAM vinaMtI karuM chuM ke putrAparAdhavane marSayitavya vardhaH sarvam ! (prazamarati gA.312) pitA putranA aparAdhane mApha kare tema vidvAnoe mApha karavuM. huM eka tarapha mArI buddhinI maMdatAne jouM chuM bIjI tarapha A anuvAdane jouM chuM to mArI sAme "huM A kevI rIte karI zakyo?' evo praznArthacihna khaDo thAya che paNa mArA upakArI siddhAMta mahodadhi pa.pU.A.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA ane niHspRhatAmUrti parama gurudeva zrIhIrasUrIzvarajI mahArAjAnI divya kRpAdRSTinuM smaraNa thatAM ja e praznArthacita adazya thaI jAya che. AthI A prasaMge e be mahApuruSone harSa bharelA hRdayathI vaMdana karuM chuM tathA vardhamAnataponidhi (vardhamAnatapa AyaMbilanI 100+ 88 oLInA ArAdhaka) pU. gurudeva zrI lalitazekharasUrIzvarajI ma.ne paNa bhAvabharyuM namana karuM chuM.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sahAyakonuM saMsmaraNa anuvAda pUrNa karI devA mAtrathI kArya pUrNa thaI jatuM nathI. anuvAda taiyAra thayA pachI jyAM sudhI pustaka rUpe prakAzita na thAya tyAM sudhI ghaNI javAbadArI vahana karavAnI hoya che. muni zrIdharmazekharavijayajIe A badhI javAbadArI potAnA zire laIne mane e javAbadArImAMthI mukta karyo. Ama karIne temaNe mArA pratye rahelA hArdika bhAvanI abhivyakti karI che. arthanI ke zabdanI azuddhi na rahe e mATe emaNe prathama adhyAyathI AraMbhI dazamA adhyAya sudhInuM meTara zAMtithI ane ekAgratAthI vAMcyuM. pachI prupha saMzodhanamAM paNa ghaNI mahenata karI rahyA che. prupha saMzodhanamAM muni divyazekharavijayajI paNa ghaNo sahayoga ApI rahyA che. mane AMkhanI takalIpha thayA pachI badho anuvAda lakhavAmAM huM boluM ane te lakhe e rIte) temaNe ja lakhI Apyo che. TIkAnA prAraMbhanA cAra adhyAyanA anuvAdanI presakopI muni zrI hitazekharavijayajIe karI che. bAkInA saMpUrNa bhASyasahita TIkAnA anuvAdanI presakopI muni zrIsumatizekharavijayajIe suvAcya akSaromAM taiyAra karI che tathA koI koI sthaLe anuvAda lakhavAno rahI gayo hoya te anuvAda paNa temaNe lakhI Apyo che. A prasaMge mane sAdhusevA karavAno guNa jenA svabhAvamAM rahelo che tevA muni zrIkaivalyadarzanavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. vi.saM. 2064nAM vApInAM cAturmAsamAM mane AvelI bimArImAM temaNe lagabhaga be mahinAthI paNa adhika samaya sudhI niHsvArthapaNe mArI hArdika sevA karI. muni zrIdivyazekharavijayajI mATe huM zuM lakhuM? ane keTaluM lakhuM? e prazna mane mUMjhavI rahyo che. emanA mATe TUMkamAM eTaluM ja lakhuM chuM ke zarIra aneka takalIphothI gherAtuM jAya che ane atyaMta kRza banatuM jAya che evI avasthAmAM mArA mATe e ja sarvasva che. dararoja savArabapora-sAMje e traNe samaye mAtA jema bALakane khavaDAve tema mane AhAra
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 vaparAve che ane eka pachI eka davAo Ape che. mane kyAreka A dazyanI smRti thAya che tyAre mArI AMkho AMsuothI bhInI thaI jAya che. mane jyAre bhUtakALanI smRti thAya che tyAre munizrI (hamaNA paMnyAsa) ravizekharavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. varSo sudhI mArI sevA karIne mArI saMyamayAtrAmAM ane sAhityayAtrAmAM sAtha Apyo che. vi.saM. 2050mAM roSakALamAM mane pUnA - TIMbara mArkeTamAM gADha bimArI AvI tyAre meM jIvavAnI AzA choDI dIdhI hatI tevI avasthAmAM ekalA hAthe mArI sevA karanArA muni zrIharSazekharavijayajIne paNa huM kema bhUlI zakuM? sahavartI sarvamahAtmAo mArI sevA karavAmAM sadA utsuka rahe che Ama chatAM mAruM zArIrika ArogyanuM puNya atyaMta nabaLuM hovAnA kAraNe jemAM samAdhi rAkhavI kaThina banI jAya tevI navI navI takalIpho utpanna thayA kare che. Ama chatAM AvA sevAbhAvI mahAtmAonA prabhAvathI mAruM saMpUrNa jIvana samAdhimaya banI rahe e ja abhyarthanA. A anuvAdamAM graMthakAranA AzayathI, bhASyakAranA AzayathI, TIkAkAranA AzayathI ane jinAjJAthI viruddha kaMI paNa lakhAyuM hoya tenuM micchA mi dukkaDa ApavApUrvaka mArI lekhinIne ahIM thobhAvI dauM chuM. - AcArya rAjazekharasUri vi.saM. 2066, Aso vada-12 kalpanagarI, muMbaI-muluMDa 1. A samaye muni zrIdharmazekharavijayajI paNa pUnA hatA, teo kempamAM gADha bimArInA kAraNe pathArIvaza thayelA muni zrIkarmajitavijayajI ma.sA.nI sevAmAM rokAyelA hatA.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 saMpAdakanI saMvedanA * siddhAMta mahodadhi pUjayapAda AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA gurukulavAsamAM vasIne siddhahasta bhAvAnuvAdakAra parama saMvegI pUjyapAda gurudeva AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara sUrIzvarajI mahArAjAe 55 varSanA nirmaLa saMyamanI kSaNone saMyama, svAdhyAya ane gurusamarpaNabhAvanI pavitra gaMgotrImAM avagAhana karatAM lagabhaga ATha varSanA alpa cAritra paryAye to atyaMta kaThIna gaNAtA "paesabaMdho' nAmanA karmagraMtha viSayaka graMtharatnanI TIkA racI. tyArathI prAraMbhAyelI pUjyazrInI sAhityayAtrA avirata cAlatI rahI. atyaMta nAjuka nAdurastI vacce paNa AMtarika majabUta lokhaMDI manobaLanA kAraNe AtmAne taMdurasta banAve tevA keTalAya graMtharatnonA bhAvAnuvAda, lekhana, saMpAdana, saMkalana karyA. sAhityayAtrAnuM aMtima mAilasTona kahIe to prastuta "tattvArthAdhigama sUtra" A graMtha sAthe aneka ghaTanAo saMkaLAyelI che. "zreyAMsi vahuvikhAni mahApa nAya' A ukti A sarjanamAM sArthaka nIvaDI che. presara (uMcuM lohInuM dabANa)nI takalIpha vadhatAM tenI asara pUjyazrInI ca upara thaI. tAtkAlika upAyo karAvavA chatAM eka AMkhe lagabhaga daSTi jatI rahI. eka AMkhathI paNa kAma cAluM rahyuM. temAM bhIvaMDInA cAturmAsa daramiyAna bIjI AMkhamAM motIyo utarAvyo. lensa je naMbarano hovo joIe tenA karatAM jUdo besADyo. pariNAme bIjI AMkhe paNa lagabhaga dekhAvAnuM baMdha jevuM thayuM. A daramiyAna tattvArthAdhigama sUtrano bhAvAnuvAda cAluM hato. muMbaImAM DaoN. sujala zAha ke jeo prabhuzAsananA tattvajJAnanA parama pipAsu, sAdhu veyAvaccanA rasiyA hatA. temanA satata satata prayAsathI lagabhaga 15 TakA jeTalI daSTino ughADa thayo. je anuvAdanuM kArya bAkI hatuM tenA vizALa kadanA akSarovALI jherokSa nakalo karAvI. pUjyazrInI AMkhe covIza naMbaranA cazmA paherAvyA. bilakula nikaTamAM lAvIne akSaro vaMcAya tenA AdhAre pUjayazrI teozrInA vinayI ziSya mu.zrI divyazekhara vi.ne kahetA jAya ane graMthanuM kArya AgaLa vadhatuM jAya. A rIte daza adhyAyanuM kArya pUrNa thatAM khyAla Avyo ke prAraMbhanA pAMca adhyAyanA "bhASya'no anuvAda to bAkI rahI gayo che. te paNa AvI AMkhe pUjyazrIe pUrNa karAvyo. savAra thatAM ja guru-ziSyanI joDI A kAryamAM joDAI jAya e sukhada dazya to jeNe joyuM te dhanya banyA! jainazAsananA rAjA jevuM tRtIyapada maLyuM hovA chatAM pUjaya upAdhyAyajI mahArAjAnI pelI paMkti "vAhAI pravApu mudritevuM mahAtmanaH, mArevAvamAsane purAH sarvA samRddha II - jJAnasAra' ne pUjayazrIe svajIvananI pratyeka kSaNomAM sArthaka karI hatI. athAka prayatna pUrNa karelA anuvAda pachInI je kArya siddhinI sukhada kSaNo hatI tenA sAkSI je banyA hoya te kahI zake ke pUjayazrI keTalA prasanna hatA ! - siddhinI anubhUtione akSara deha ApIne prastAvanA rUpe lakhavAno jyAre avasara Avyo te kSaNe huM (muni dharma che.vi.) tathA mu.zrI divya za.vi. sAme beThA hatA. pUjayazrI jema jema lakhatA jatA hatA tema tema netro paNa sajaLa banatA jatA hatA. atyaMta
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 saMvedanazIlatApUrvaka lakhAyelI prastAvanAmAM nAnAmAM nAnA sAdhue ke koI zrAvake kaMIka madada karI hoya to te badhAne smRtipathamAM lIdhA hatA. anuvAdanuM kArya pUjya gurudevazrIe pUrNa karyuM te vakhate eka puNyAtmAne patra dvArA jaNAvyuM hatuM ke "tattvAdhigama sUtranuM anuvAdanuM kArya pUrNa thayuM che. presamAM paNa mokalI ApyuM che. chapAvavA vagerenuM kArya mArA ziSyAdi saMbhALI leze. tethI have uMmaranA kAraNe ke zArIrika asvasthatAne kAraNe mArI gerahAjarI hoya to paNa pustaka chapAI jaze !' jANe pUjayazrIne potAnA jIvanasamAptino saMketa maLI gayo haze ! anuvAda karatI vakhate aneka pratono sahAro levAyo hato. je mudrita pratanA AdhAre anuvAda zarU karyo hato temAM ghaNI azuddhio hatI, kyAMka kyAMka anusaMdhAna paNa maLatuM nahotuM. varasothI anuvAdanI siddhahastatAne kAraNe pUjayazrIe potAnA anubhavathI te te pAThonuM anya anya pratonA AdhAre anusaMdhAna goThavI dIdhuM hatuM. khAsa karIne "zrI siddhasena gaNi' kRta tattvArthanI TIkAnA AdhAre ghaNA sudhArA karyA hatA. mRtopAsikA sAdhvIjI zrI caMdanabALAzrIjI mahArAje paNa hastalikhita prata meLavI ApavAmAM ghaNI sahAya karI hatI. A rIte anuvAda karI zeSa kArya chapAvavA vagerenI javAbadArI mane soMpI pUjya gurudevazrI pAlitANA mukAme vi.saM. 2068 nA caitra vada 4 nA smRtizeSa thayA. gurudevazrInI hAjarImAM to kyAMka kSati rahI hoya to pramArjanA karAvavA mATe turaMta temanI pAse doDIne pahoMcI jato hato. have teozrInI gerahAjarImAM A kArya konI pAse karavuM? temAM pU. bApajI mahArAjAnA samudAyanA vidvadarya pU. AcAryadeva zrI municandra sU.mahArAjAne A mupha saMzodhana mATe vinaMti karatAM varasothI sAhitya saMzodhanAdi kAraNe jeo pUjayazrI sAthe AtmIya bhAve joDAyelA hatA tethI A aMge hRdayodvAra jaNAvatAM eozrIe jaNAvyuM ke "RNa cUkavavAnI suMdarataka ApI. pU. paMnyAsazrI nayabhadra vi.mahArAje paNa prupha saMzodhana karyuM. mu.zrI divyazekhara vijayajI to sadA upayogI banyA rahe che. mu.zrI padmazramaNa vi.mahArAje paNa mupho meLavavAmAM sahakAra Apyo. pUjaya gurudevazrIe keTalAka sthaLo jovA mATe prema-bhuvanabhAnu sU.ma.nA samudAyanA vidvAna paMnyAsapravara zrI yazovijayajI mahArAjane meTara mokalI ApyuM hatuM. temaNe paNa kArya khaMtathI karI anuvAda mokalyo te paNa A graMthamAM samAviSTa che. meTara presamAM ApyA pachI traNa traNa varSa pasAra thaI gayA. tejasa prinTarsanA tejasabhAIe paNa khUba dhIrajathI cIvaTapUrvaka kArya pUrNa karyuM che. eka graMtharatnanuM sarjana jayAre aneka ArAdhakonI sahAyathI pUrNa thaI rahyuM che tyAre pUjya gurudevazrInI hAjarImAM na thayAnI adhurAza che. chatAM paramagurudeva gacchasthavira pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekhara sU.mahArAjAnuM vAtsalya, preraNA, avasare kAryabhArane vahelI take pUrNa karavAnI maLatI Takore A kArya pUrNa thaI rahyAno saMtoSa anubhavuM chuM. A sarjanamAM jeno jeno sahakAra maLyo te sahuno huM RNI chuM. vi.saM. 2070, poSa suda 6, somavAra, - muni dharmazekhara vijayajI gaNi tA. 09-01-2014, vardhamAnanagara, rAjakoTa
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 * viSayAnukrama * viSaya + cotho adhyAya .................... - devonA bhedo ................................ ............ * sUtra-1 : tevAtharmiyA .................. * jyotiSThadevonI vezyA............. * sUtra-2 : tRtIya vItattezyaH ................ + devonA avAMtara bhedo ..... * sUtra-3 zA-SS-5-kAza- vitpA : ..................... * bhavanapati AdinA pratyeka avAMtara bhedanA bhedo ................... + sUtra-4H rUdra-sAmaniva-rAtri-pariSadA ...................... * vyaMtara ane jyotiSI devomAM trAyazciMza ane lokapAlano abhAva 10 * sUtra-5 : trAtraNa-topattivarSA vyantara-Lyoti:.. * bhavanapati ane vyaMtaranikAmAM IndronI saMkhyA ............... * sUtra-6 : pUrvayorkIndrA ........ * bhavanapati ane vyaMtaranikAmAM vezyA ................. * sUtra-7: pItAnta : ............ * devomAM maithunasevavAnI vicAraNA ............... .......... sUtra-8H vayapravIvAra mA zAnAr . ........... * izAnathI upara maithunasevana ........................ * sUtra-9: zeSA: arza-rUpa-zabda-mana:pravIvAra ..... * maithunasevanano abhAva......... * sUtra-10H pareDayvIvAra:... * bhavanapatinikAyanA daza bhedonA nAmo... * sUtra-11 : avanavAsino-Dasura-nA-vidhut................... * ratnaprabhA pRthvIno saMpUrNa dekhAva (AkRti) * daza bhavanapatinI vizeSatA (koSTaka) ........ ............... * vyaMtaranikAyanA ATha bhedonA nAmo......... ..........
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 ........ 35 . 35 ... 38 A , , , 13. lagna ............. ....... *. 41 * 41 - 42 49 12. ........... zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 * sUtra-12 : vantara: jinnara- puruSa-mahora .... * AThe vyaMtaronI vizeSatA (koSTaka) .. * trIjA jyotirdhvanikAyanA pAMca bhedonA nAmo .... + sUtra-13: thotiH sUryAzramano praha-nakSatra.............. * jayotiSacakra (AkRti) ........... * jyotiSka vimAnonuM paribhramaNa kSetra... * sUtra-14H meruprakSiA nityatiyo nRto .......... + caMdra AdinI saMkhyA (koSTaka) . - sUryAdi vimAnonuM pramANa (koSTaka) .. - jyotiSka vimAnonI gatithI kALa , * sUtra-15 : tA : vimA:..... ....... * samayathI laI pudgala parAvarta sudhInI saMkhyA (phUTanoTa) ....... * saMvatsaranA pAMca prakAra * palyopamanA traNa prakAra. * utsarpiNI-avasarpiNI... * manuSyalokanI bahAra jayotiSka vimAnonI sthiratA .. .......... ja sUtra-16 : vahivasthitA: .......... * vaimAnikanikAyano adhikAra ........ * sUtra-17 : vaimAni .... * vaimAnikadevonA mukhya be bhedo.............. sUtra-18: popannA: "AtItAza. .......... vaimAnikanikAyanA devalokanuM avasthAna .... * sUtra-19H 35rthapari.... ............................................. + vaimAnika bhedonAM kramazaH nAmo ........... * sUtra-20H saudharmezAna-sanamAra-mATe-vRttio .......... * upara upara sthita AdinI adhikatA .... * sUtra-21 : sthiti-prabhAva-sud-ti-tezyA............... avadhijJAnanA kSetra (koSTaka) ... ............ .......... 65 .....: 83
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ...***** .......... 16*****......... ******************* ........ 1OO , , , , , , , , , , , , , 9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 + upara upara gati AdinI hInatA.................. sUtra-22 : ti-zarIra-parihAmamAnato hInA.................. * avadhijJAnanA AkAranuM citra (AkRti) * dareka devaloke vimAnonI saMkhyA (koSTaka) ................ * vaimAnikanikAyamAM vezyA.............. * sUtra-23H pIta-para-gurUjothA di-tri-veSa. * kalpanI avadhi ... * sUtra-24H prAraiveyaga: WAra .............. je lokAMtikadevonuM sthAna ..... + sUtra-25 : vratotiyA tokti .............. * nava prakAranA lokAMtika devonAM nava nAmo ............ + sUtra-26 : sArasvatA-DaDadritya-va-5 ...... - ku SNarAjI ................................................ * kRSNarAjInuM citra (AkRti) ........... * vijayAdi cAra vimAnanA devono saMsArakALa .................... A sUtra-27: vinayatiSa divarama ..... * tiryaMcasaMjJAvALA prANIo.............. 105 + sUtra-28H gaupapati manuSya zeSAtirthonA:......... * sthitino adhikAra ....... ........... * sUtra-29H sthitiH...... 106 * bhavanapatinikoyamAM dakSiNAdhanA IndronI utkRSTa sthiti........ 106 * sUtra-30: dhavaneSu kSipAghadhapatInAM ... ........ 106 * bhavanapatinikAyamAM uttarArdhanA indronI utkRSTa sthiti......... sUtra-31 : zeSANAM palone ............ * bhavanapatinikAyanA indronI sthitimAM apavAda .............. * sUtra-3ra : surendrayo sAropama va ........ * sUtra-33H sauthatiSa yathAma....... 109 sUtra-34 : sAgaropame.... ........ 110 8 .......... , , , , , , , , , , , , , , , , , 8 .15 106 ............ 107 107 108 108 .......... , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 ... 112 * 114 ............. : .. 116 .......... ... 117 * sUtra-35 : dha ve..................................... 110 A sUtra-36 : saMta sa mAre.............................111 * sUtra-37 vizeSa-tri-sata-TAza-trayo .............. ... 111 + sUtra-38: mAravutAtUrdhvamena navaluM naiveyapu ....... * naiveyakamAM sthiti (koSTaka) ........... A jaghanyasthitinA adhikArano prAraMbha ... . 115 * sUtra-39 : aparA palyopamaHtha ....................... 115 ja sUtra-40 : sAropame........ .... 115 * sUtra-41 : dha 2......... ... 116 * sUtra-42 H parata: parata: pUrva pUrvADanArI . ............. * bhavanapati deva-devIonI utkRSTa sthiti (koSTaka) jyotiSa deva-devIonI utkRSTa-jaghanya sthiti (koSTaka) ....... + vaimAnika devIonI utkRSTa-jaghanya sthiti (koSTaka) ....... vaimAnika devonI utkRSTa-jaghanya sthiti (koSTaka) .................. che. 118 * sUtra-43: nArANAM 2 ditIyavipu... * sUtra-44 : varSasahastranA prathama yAt............... * sUtra-45 : bhavaneSu = .... * sUtra-46 : cantarInAM .............. * sUtra-47H para palyopaman............. - 123 * sUtra-48: jyotiwALAmaNam. A sUtra-49: prahANAme , ...... * sUtra-50: nakSatrANAma.... * sUtra-pa1 : tArApAM vaturmA: + sUtra-para : gabanyA tvaSTamA....... + sUtra-pa3H tuma zeSAd ********* * bhAvAnuvAdakAranI prazasti.. * mULasUtra .......... .... 120 . 12 1 : : : : .. 123 : ,, 123 ....***** 11........... . 124 ............... * 124 .......... ....... 12.4 124 ******* * 125 ... 1 2 6
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 // namo'rhate // bhASyAvataraNikA- atrAha- uktaM bhavatA bhavapratyayo'vadhi rakadevAnAmiti / tathaudayikeSu bhAveSu devagatiriti / 'kevalizrutasaGghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya' 'sarAgasaMyamAdayo devasya' / 'nArakasammUcchino napuMsakAni' 'na devAH' / tatra ke devAH / katividhA veti / atrocyate bhASyAvataraNikAI- "nArako ane devone bhavapratyaya avadhijJAna Doya che." (1.1 2.22) "mauyi mAvo vigati cha." (ma.2 sU.6) "pali., zruta, saMgha, dharma, pono bhavizanabhono mAsa cha." (ma.6 2.14) s2|||| saMyama varga3 vAyuSyanA mAsapoche. (ma.6 sU.20) nArako ane saMmUcchima jIvo napuMsaka che. devo napuMsaka nathI. (2.2 2.50-51) sebha sApe cha. tema vo ocha ? ane 20 2nA cha ? uttaraTIkAvataraNikA- idAnIM caturtha Arabhyate-atra cAyaM sambandhagranthaH, 'atrAha-uktaM bhavate'tyAdi kimuktamityAha-'bhavapratyayo'vadhirnArakadevAnA'miti prathame'dhyAye, tathA dvitIya audayikeSu [bhAveSu] prarUpyamANeSu 'devagati'rityuktaM, evamaSTame 'kevalizrutasaMGghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya' Azrava iti vakSyate, tathA'traiva 'sarAgasaMyamAdayo daivasya' AyuSa Azrava iti vakSyate, AdizabdAt sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAbAlatapAMsi daivasyeti sUtrAkSepaH, tathA dvitIye 'nAraka-sammachino napuMsakAni' 'na devA' ityuktaM, evamanekadhA devazabdazruteH saMjAtajijJAsaH pRcchati-tatra ke devAH' katividhA veti' tatra-teSu sUtreSu ke devAH
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-1 pratipattavyAH, krIDAdyarthabahutvAt, katividhA vA katibhedA veti praznadvaye sUrirAha atrocyate prativacanaM 2 TIkAvataraNikArtha- have cotho adhyAya zarU karavAmAM Ave che. ahIM A saMbaMdha graMtha che- "annAha nAM mavatA" phatyAdri ahIM praznakAra kahe che ke, Ape prathama adhyAyamAM nArako ane devone bhavapratyaya avadhijJAna hoya (1-22) ema kahyuM che tathA bIjA adhyAyamAM audayika Adi bhAvonI prarUpaNA karavAmAM (2-6 sUtranA bhASyamAM) "devagati" ema kahyuM che. e pramANe AThamA adhyAyamAM "kevaLIno, zrutano, dharmano ane devono avarNavAda darzanamohanIyano Azrava che." (6-14) ema kahevAmAM Avaze tathA AThamA adhyAyamAM ja sarAgasaMyama e sthaLe rahelA Adi zabdathI saraLasaMyama-saMyamAsaMyama-DAmanirjarA-vALatAMsi vaivasva evA sUtranuM grahaNa karavuM tathA bIjA adhyAyamAM nA2ka ane saMmUcchima jIvo napuMsaka che. devo napuMsaka nathI hotA (2-50/51) ema kahyuM che. A pramANe aneka vakhata 'deva' zabdane sAMbhaLavAnA kAraNe jIjJAsu banela (ziSya) pUche che ke, temAM devo koNa che ? devo keTalA prakAranA che ? arthAt te sUtromAM kone deva jANavA ? ('"kemake tIvra dhAtu uparathI rIvyatIti revaH ema deva zabda banyo che. temAM) vIr dhAtunA krIDA vagere ghaNA artho che. athavA devo keTalA prakAranA che ? AvA be prazno thatAM AcArya bhagavaMta kahe che ke ahIM uttara kahevAmAM Ave che- devonA bhedo- devAzcaturnikAyAH // 4- 1 // sUtrArtha- devo cA2 nikAyanA=cAra prakAranA che. (4-1) bhASyaM - devAzcaturnikAyA bhavanti / tAnpurastAdvakSyAmaH // 4-1 // bhASyArtha- devo cAra nikAyanA=cAra prakAranA hoya che. te prakArone AgaLa (a.4 sU.11 vageremAM) kahIzuM. (4-1)
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 TIkA- praznadvaye'pyanurUpaM prativacanamiti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'devA' ityAdinA granthena, tatra dIvyantIti devAHsvacchandacAriNaH anavaratakrIDAsaktacetasaH paramadyutimantaH prANina eva, te caturnikAyA bhavanti, catvAro nikAyA-nivAsAH saGghA vA yeSAM te caturnikAyA bhavantIti, devagatinAmakarmodayAdbhavanAdiSUtpadyanta ityarthaH, anenAtimugdhaparikalpitanityadevavyudAsaH, 'tAn purastAdvakSyAmaH' iti tAn etAn nikAyabhedabhinnAn devAn purastAt-puro vakSyAmaH, uddezamAtropanyAsastvayaM, nanu ca bhagavatyAM-"kaivihA NaM bhaMte ! devA paNNattA?, goyamA ! paMcavidhA devA paNNattA, taM jahA-bhaviadavvadevA NaradevA dhammadevA devAhidevA bhAvadevA ya", bhavyadravyadevA-ekabhavikAdAyaH, naradevAzcakravartinaH, dharmadevAH sAdhavaH, devAdhidevAH tIrthakarAH, bhAvadevA bhavanapatyAdayaH, evaM paJcabhedeSu satsveteSu kimarthaM catunikAyA ityupanyAsaH ?, ucyate, bhAvadevAbhidhAnArthaH, tadanyeSAM manuSyabhedatvAt ityAdi, ata eva prAdhAnyata idamAha // 4-1 // TIkArtha-baMneya praznonA praznane anurUpa uttara che. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to tevA ItyAdithI bhASyakAra kahe chehevo yAra niyavA che. tebha dIvyantIti devAH mevo vizano vyutpattithI thato artha che. devo svacchaMdapaNe pharanArA, satata krIDAmAM Asakta cittavALA ane atyaMta kAMtivALA prANIo ja che. te devo yAniyavAche. mahA niyameTa nivAsa., athavA saMgha (samUha). cAra prakAranA hovAthI devo cAra nivAsavALA che. saMgha eTale sajAtIya prANIono samUha. divo cAra samUhamAM vaheMcAyelA hovAthI devo cAra saMghavALA che.) devo devagati nAmakarmanA udayathI bhavana AdimAM utpanna thAya che. A kathanathI atyaMta mugdha jIvoe kalpelA nitya devono niSedha karyo. nikAyanA bhedathI bhinna A devone ame AgaLa kahIzuM. kAraNa ke ahIM A ullekha mAtra saMkSepathI kahevA mATe che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4. sUtra-2 prazna-bhagavatI sUtramAM kahyuM che ke, he bhagavaMta! devo keTalA prakAranA che? he gautama ! devo pAMca prakAranA che. te A pramANe- bhavyadravyadeva, dharmadiva, naradeva, devAdhideva ane bhAvadeva. je paMcaMdriya tiryaMcoe ke manuSyoe devanuM AyuSya bAMdhI dIdhuM che, ethI anaMtara bhavamAM devagatimAM utpanna thaze te bhavyadravyadevo che. cakravartIo naradevo che. sAdhuo dhamedavo che. tIrthakaro devAdhidevo che. bhavanapati vagere devo bhAvadevo che. A pramANe devonA pAMca prakAra hovAthI ahIM "devo cAra nikAyavALA che" evo ullekha zA mATe che? uttara- ahIM bhAvadevone kahevA mATe teno ullekha che. tenAthI bIjA devo manuSyanA bhedarUpa che, ityAdi. AthI ja devonI pradhAnatAne AzrayIne A(7nIcenA sUtramAM kahyuM che te) kahe che- (4-1) jyotiSka devonI lezyAtRtIyaH pItazya: I4-rA sUtrArtha- trIjA prakAranA devo pItalezyAvALA che. (4-2) bhASyaM- teSAM caturNA devanikAyAnAM tRtIyo devanikAyaH pItalezya eva bhavati / kazcAsau / jyotiSka iti // 4-2 // bhASyArtha- devonA cAra nikAyamAM trIjo devanikAya pItalezyAvALo ja che. prazna- trIjo nikAya kayo che? uttara- trIjo nikAya jyotiSka che. (4-2) TIkA- samudAyArthaH pratItaH, avayavArthaM tvAha-'teSA'mityAdi bhASyam, teSAM caturNA devanikAyAnAM 'bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI yatti pravacanaprasiddhakramANAM tRtIyo nikAyaH ttsuutraarth1. ahIM legyA zabda "zarIrano varNa arthamAM che, kAraNa ke adhyavasAya rUpa lezyA to e hoya che. (zrI siddha.TIkA)
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 kramoktaH, kimityAha-pItalezya iti, tejolezya eva bhavati, na kRSNAdilezya iti, avadhAraNaM sUtre na, sAmarthyagamyametat, sUcanAt sUtramitikRtvA, kazcAsau tRtIya ityAha-jyotiSka iti, lezyAgrahaNaM ceha [Dau] krIDArthapradhAnAGgatAkhyApanArthaM, tRtIyagrahaNaM cAzrayapratyakSatayA sukhapratipattyarthamiti // 4-2 // TIkArtha- A sUtrano samudita artha sugama che. avayavArthane to kahe che- "teSA" ItyAdi bhASya che. cAra devanikAyomAM pravacanaprasiddha mavAvaDuM-vINamaMtara-kophatavANI vimAgavAnI ya zAMtisnAtra mahApUjanamAM tijyapahatta sUtranI bolAtI gAthA) e sUtrArthanA kramathI kahelo trIjo nikAya tejolezyAvALo ja hoya che, kRSNAdi lezyAvALo nahi. sUtramAM avadhAraNa nathI. avadhAraNa sAmarthyathI jANI zakAya che. kemake sUtra to mAtra sUcana kare che-sAmAnyathI kahe che. vizeSathI to TIkA vagerethI jANI zakAya che.) trIjo nikAya kayo che? evA praznanA uttaramAM kahe che- jyotiSka. A sUtramAM lazyAnuM grahaNa(lIvuM dhAtuno) krIDA rUpa je artha che te arthanuM pradhAna kAraNa jaNAvavA mATe che, arthAt krIDA rUpa artha mukhyapaNe devomAM ghaTe che. tRtIya zabdanuM grahaNa e devono Azraya(=vimAno) pratyakSa hovAthI "devo che ema" sukhethI jANI zakAya e mATe che. (4-2) TIkAvataraNikA- zeSAn nikAyAn bhedto'bhidhaatumaahTIkAvataraNikA bAkInA devonA bhedone jaNAvavA mATe kahe che- devonA avAMtara bhedoT-SSTa-paccha-kAza- vizvA: popatriparyantA: 4-rA sUtrArtha- bhavanapati Adi cAra prakAranA devonA anukrame daza, ATha, pAMca ane bAra bhedo che. A bAra bhedo kalpopapanna vaimAnika devonA che. (4-3)
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-3 bhASyaM- te ca devanikAyA yathAsaGkhyamevaMvikalpA bhavanti / tadyathA-dazavikalpA bhavanavAsino'surAdayo vakSyante / aSTavikalpA vyantarAH kinnarAdayaH / paJcavikalpA jyotiSkAH sUryAdayaH / dvAdazavikalpA vaimAnikAH kalpopapannaparyantAH saudharmAdiSviti // 4-3 // bhASyArtha- te deva nikAyonA bhedo anukrame A pramANe che- bhavanavAsidevonA asura vagere daza bhedo AgaLa (a.4 sU.11 mAM) kahevAze. vyaMtaronA kinara vagere ATha bhedo che. jyotiSkanA sUrya vagere pAMca vikalpo che. vaimAnikonA kalpopapanna sudhInA saudharma vagere bAra viseyo (.4 sU.20 13) che. (4-3) TIkA- prastutAzcatvAro nikAyA iti sUtrasamudAyArthaH, avayavArthastu sugamaH 'te ca devanikAyA' ityAdi bhASyAdeva, navaraM kalpopapannaparyantA iti, atra kalpazabdo'dhivAsavAcI, saudharmAdiSviti kalpopalakSaNaM, kalpopapannaH paryanta eSAmiti vigrahaH, anena tadatItagraiveyakamahAvimAnadvayApakSepa iti // 4-3 // TIkArtha- prastuta cAra nikAyo daza Adi bhedavALA che ema sUtrano samudita artha che. avayavArtha to te reniyA ItyAdi bhASyathI ja sugama che. saudharma AdimAM kalpa upalakSaNa che, arthAt kalpa zabda saudharma Adi bAra devalokane oLakhAve che. ahIM kalpazabda adhivAsa(raheThANa) arthavANI che. kalpopapannaH paryanta eSAM te kalpopapannaparyantAH me prabhArI samAsa vigraha che. kalpopapannaparyantA mevA GeopathI tenI 752 238aveya: bhane mahAvimAno hone 62.4AmamA samAveza yA nathI. (4-3) TIkAvataraNikA- dazAdIni pratyekaM punarbibhitsurAha1. atha kathaM kalpasaMjJA ? indrAdaya prakArA daza eteSu kalpyanta iti kalpAH / bhavanavAsisu tatkalpAnAM sambhave'pi rUDhivazAd vaimAnikeSveva bhavati kalpazabdaH //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-4 zrI tAryAdhigamasUtra adhyAya-4 TIkAvataraNikArtha- daza vagere bhedanA pratyekabhedanA vibhAga karavAnI icchAvALA graMthakAra kahe che- arthAt daza vagere bhedanA pratyeka bhedanA avAMtara bhedone kahe che- bhavanapati AdinA pratyeka avAMtara bhedanA bhedoindr-saamaanik-traaystriNsh-paarissdyaa-''tmrkss-lokpaalaa'niik-prkiirnnkaa-''bhiyogy-kilbissikaashcaikshH // 4-4 // sUtrArtha- bhavanapati AdinA pratyekabhedanA Indra, sAmAnika, trAyasiMza, pAriSadya, AtmarakSa, lokapAla, anIka, prakIrNaka, Abhiyogya, kilbiSika e daza bhedo che. (4-4) bhASyaM- ekaikazazcaiteSu devanikAyeSu devA dazavidhA bhavanti / tadyathAindrAH sAmAnikAH trAyastriMzAH pAriSadyAH AtmarakSAH lokapAlAH anIkAni anIkAdhipatayaH prakIrNakAH AbhiyogyAH kilbissikaashceti| tatrendrAH bhavanavAsivyantarajyotiSkavimAnAdhipatayaH / indrasamAH sAmAnikA amAtyapitRgurUpAdhyAyamahattaravat kevalamindratvahInAH / trAyastriMzA mantripurohitasthAnIyAH / pAriSadyA vayasyasthAnIyAH / AtmarakSAH zirorakSasthAnIyAH / lokpaalaaaarkssikaarthcrsthaaniiyaaH|aniikaadhiptyodnnddnaayksthaaniiyaaH / anIkAnyanIkasthAnIyAnyeva / prakIrNakAH paurajanapadasthAnIyAH / AbhiyogyA dAsasthAnIyAH / kilbiSikA antasthasthAnIyA iti // 4-4 // bhASyArtha- A devanikAyomAM eka eka devanikAyamAM daza prakAranA devo che. te A pramANe- Indra, sAmAnika, trAyazciMza, pAriSagha, AtmarakSa, lokapAla, anIka=anIkAdhipati, prakIrNaka, AbhiyogikaanekilbiSika. temAM Indra eTale bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSka vimAnonA adhipati. je indranI samAna hoya te sAmAnika. sAmAnika devo IndranA maMtrI, pitA, guru, upAdhyAya ane vaDIla jevA hoya che, phakta indrapaNAthI rahita hoya che. trAyazciMza devo maMtrI ane purohita jevA hoya che. pAriSadya devo indranA mitra jevA hoya che.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-4 AtmarakSakadevo indranA mastakarakSaka(=aMgarakSaka) jevA hoya che. lokapAla devo koTavALa ane carapuruSo jevA hoya che. "anIkAdhipati daMDanAyaka senAdhipati jevA hoya che. anIka devo senA jevA hoya che. prakIrNaka devI nagaranI ane dezanI sAmAnya prajA jevA hoya che. Abhiyogya devo dAsa jevA hoya che. kilbiSika devo caMDALa jevA halakA hoya che. (4-4) TIkA- ekaikadevanikAye daza dazaite bhedA utsargataH bhavanti, sUtrasamudAyArthaH, avayavArthaM tvAha-'ekaikazazce'tyAdinA, ekaikazazcaekaikasmin eteSu devanikAyeSu, kimityAha-devA dazavidhA bhavanti indrAdibhedena, 'tadyathe'tyAdi prakaTArthaM, navaramindrAstadbhavanAdyapekSayA paramaizvaryabhAjaH, samAnasthAnabhavAH sAmAnikAH, 'samAnasya tadAdece'ti vacanAdaupasaGkhyAnikaH, trayastriMzadeva trAyastriMzAH, svArthe aNa, arthacaro rAjasthAnIyakalpaH, daNDanAyako-nikSepAdhipatiH, anIkAnisainyAni prakIrNako-viSayAbhimukhIkRtaH, karmavizeSo'bhiyogaH tatkarmAbhiyogyaM tadeSAM vidyata ityAbhiyogyAH, kilbiSikAH-antasthAzcaNDAlAdaya iti, lokasvabhAvata etaditthameSAmiti // 4-4 // TIkArtha- eka eka devanikAyamAM daza daza bhedo utsargathI hoya che. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to bhASyakAra " zI" ItyAdithI kahe che- A devanikAyomAM ekaeka bhedamAM devo iMdrAdi bhedathI daza prakAranA hoya che. tathA ItyAdi bhASyano artha spaSTa che. phakta A vizeSa che1. bhAgyakAre anIkAdhipatinI alaga vivakSA karI che. paraMtu anika ane anikAdhipati e be bhedone eka ja bheda gaNavo. anyathA daza saMkhyAnI vyavasthA na rahe. (siddhasenagaNi TIkA)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 Idro- te bhavana AdinI apekSAe parama aizvaryavALA hoya che. sAmAniko- (AyuSya AdithI) iMdranI samAna hoya che. samAne navA e arthamAM "samAnasya taddaza" e sUtrathI taddhitano rUpratyaya Avyo che. trAyasiMzatrayasiMza e ja trAyaciMza, svArthamAM pratyaya Avyo che. lokapAla- lokapAla eTale arthacara. arthacara eTale rAjasthAnIya jevo, arthAt carapuruSa jevo. anIkAdhipati- anIkAdhipati eTale daMDanAyaka. daMDanAyaka eTale nikSepAdhipati, nikSepAdhipati eTale senAdhipati. anIka- eTale sainya. prakIrNaka- bhogasAdhanone abhimukha(=sammukha) karAyela, arthAt sAmAnya prajA samAna. Abhiyogya-abhiyoga karmavizeSa che. (icchA na hovA chatAM je karmanA udayathI bIjAnA kahyA pramANe karavuM paDe te abhiyoga karma.) abhiyoga karma te Abhiyogya. Abhiyogya jemane hoya te Abhiyogya devo. bhAvArtha- nokara samAna devo abhiyogya devo che. temane vimAnavahana Adi kAryo pharajiyAta karavA paDe che. | kilbiSika- caMDAla vagere jevA halakA devo. devonI A pramANenI vyavasthA lokasvabhAvathI ja che, arthAt koI AvI vyavasthA karatA nathI, kiMtu anAdikALathI ja rahelI che. (4-4) TIkAvataraNikA- evamimamutsargamabhidhAyaikazo grahaNenA'dhunA'pavAdamAha TakAvataraNikArtha- ":" evA ullekhathI A pramANe utsarga kahIne have apavAdane kahe che- 1. carapuruSa eTale guptacara athavA chUpI polIsa.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-5-6 vyaMtara ane jyotiSI devomAM trAyasiMza ane lokapAlano abhAvatraaystriNsh-lokpaalvaa vyantara-jyotiSkAH // 4-5 // sUtrArtha- vyaMtara ane jyotiSka nikAya trAyasiMza ane lokapAlathI rahita cha. (4-5) bhASyaM- vyantarA jyotiSkAzcASTavidhA bhavanti trAyastriMzalokapAlavarjA iti // 4-5 // bhASyArtha- vyaMtaro ane jyotiSko trAyaviMza ane lokapAla sivAya prA2na hoya che. (4-5) TIkA- samudAyArthAvayavArthoM pratItAveva // 4-5 // Toartha-samuhita artha bhane sakyavArtha 4us4 gye| cha. (4-5) TIkAvataraNikA- nikaayessvindrvyvsthaaniymmaahTIkAvataraNitArtha- nikAyomAM iMdranI vyavasthAnA niyamane kahe che- bhavanapati ane vyaMtara nikAyamAM indronI saMkhyApuurvyobhndraaH // 4-6 // sUtrArtha- pUrvanA be nikAyamAM(Gbhavanapati-vyaMtaramAM) be be Indro cha. (4-6) __ bhASyaM- pUrvayordevanikAyayorbhavanavAsivyantarayordevavikalpAnAM dvau dvAvindrau bhavataH / tadyathA- bhavanavAsiSu tAvad dvau asurakumArANAmindrau bhavatazcamaro balizca / nAgakumArANAM dharaNo bhUtAnandazca / vidyutkumArANAM harirharisahazca / suparNakumArANAM veNudevo veNudArI ca / agnikumArANAmagnizikho'gnimANavazca / vAtakumArANAM velambaH prabhaJjanazca / stanitakumArANAM sughoSo mahAghoSazca / udadhikumArANAM jalakAnto jalaprabhazca / dvIpakumArANAM pUrNo'vaziSTazca / dikkumArANAmamito'mitavAhanazceti // vyantareSvapi dvau kinnarANAmindrau kinnaraH kimpuruSazca / kimpuruSANAM satpuruSo mahApuruSazca / mahoragANAmatikAyo mahAkAyazca / gandharvANAM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 11 gItaratirgItayazAzca / yakSANAM pUrNabhadro mANibhadrazca / rAkSasAnAM bhImo mahAbhImazca / bhUtAnAM pratirUpo'tirUpazca / pizAcAnAM kAlo mahAkAlazceti / jyotiSkANAM tu bahavaH sUryAzcandramasazca // vaimAnikAnAmekaika eva / tadyathA - saudharme zakraH / aizAne IzAnaH / sanatkumAre sAnatkumAra iti / evaM sarvakalpeSu svakalpAhvAH / paratastvindrAdayo daza vizeSA na santi / sarva eva svatantrA iti // 4-6 // sUtra-6 bhASyArtha-- pUrvanA bhavanavAsI ane vyaMtara e be devanikAyomAM devabhedonA be be indro hoya che. te A pramANe- bhavanavAsI devomAM asurakumAronA camara ane balI e be indro che. nAgakumAronA dharaNa ane bhUtAnaMda, vidyutkrumAronA hara ane risaha, suparNakumAronA veNudeva ane veNudAli, agnikumAronA agnizikha ane agnimANava, vAyukumAronA velaMba ane prabhaMjana, stanitakumAronA sughoSa ane mahAghoSa, udadhikumAronA jalakAMta ane jalaprabha, dvIpakumAronA pUrNa ane avaziSTa, dikumAronA amita ane amitavAhana ema be be indro hoya. vyaMtaromAM paNa kinnaronA kinnara ane kiMpuruSa, kiMpuruSonA satpuruSa ane mahApuruSa, mahoragonA atikAya ane mahAkAya, gaMdharvonA gItati ane gItayazA, yakSonA pUrNabhadra ane mANibhadra, rAkSasonA bhIma ane mahAbhIma, bhUtonA pratirUpa ane atirUpa, pizAconA kAla ane mahAkAla ema be be indro hoya che. jyotiSyonA to ghaNAM sUryo ane ghaNAM candro hoya che. (ethI emanA indro paNa ghaNAM che.) vaimAnika devonA eka eka ja indro hoya che. te A pramANe- saudharmamAM zakra, aizAnamAM izAna, sanatkumAramAM sAtakumAra indra che e pramANe sarva kalpomAM potAnA kalpanA nAmavALA indro hoya che. kalpathI AgaLa indra vagere daza bhedo nathI. badhA ja svataMtra hoya che. (4-6)
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-7 TIkA- idamapi pratItasamudAyArthameva, navaraM jyotiSkANAM tu bahavaH sUryAzcandramasazcendrAH, asaGkhyeyadvIpasamudravarttitvAt, tathA svakalpAhvA iti svakalpAkhyAH, mAhendre mAhendraH brahmaloke brahmA lAntake lAntakaH mahAzukre mahAzukraH sahasrAre sahasrAraH AnataprANatayorapyeka evendraH prANatAbhidhAnaH, AraNAcyutayorapi kalpayoreka evendraH acyutaH, 'paratastvi'tyAdi, acyutakalpAt parataH punarNaiveyakAnuttaravimAneSu, kimityAha-indrAdayo daza vikalpAH prAguktA na bhavanti, kiM tarhi ?, te sarve eva devAH svatantrA ityahamindrA gamanAgamanAdirahitAzca prAyaH prayojanAbhAvAditi // 4-6 // TIkArtha- Ano paNa samuditArtha jaNAI ja gayelo che. phakta A vizeSa che- jyotiSkanA ghaNAM sUrya-iMdro ane caMdra-iMdro che. kAraNa ke sUryacaMdra asaMkhya dvIpa-samudromAM rahelA che. "svIi " ti, svakalpanA nAmavALA. jemake mAheMdramAM mAheMdra iMdra, brahmalokamAM brahma iMdra, lAMtakamAM lAMtaka iMdra, mahAzukramAM mahAzukra iMdra, sahastrAramAM sahamrAra iMdra, Anata-prANatamAM prANata nAmano eka ja iMdra che. AraNa-arcyutamAM paNa azruta nAme eka ja iMdra che. paraMtastu tyAti, azruta devaloka pachI raiveyaka ane anuttaravimAnomAM pUrvokta iMdrAdi daza vikalpo hotA nathI. to zuM hoya? te badhAya devo svataMtra hovAthI ahamiMdra kahevAya che ane prAyaH gamanAgamanAdi pravRttithI rahita hoya che. kAraNa ke temane gamanAgamanAdi pravRtti karavAnuM koI kAraNa nathI. (4-6) bhavanapati ane vyaMtaranikAmAM lezyApatAntabhezyA: 4-7 sUtrArtha- pUrvanA be nikAya pItalezyA sudhInI vezyAvALA che. (4-7) bhASyaM- pUrvayonikAyayordevAnAM pItAntAzcatasro lezyA bhavanti // 4-7 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 13 bhASyArtha-- pUrvanA be nikAyomAM pIta sudhInI cAra lezyA hoya che. (4-7) TIkA - prakramAt sambaddhArthameva, pratItasamudAyArthaM ca // 'pUrvayorityAdi bhASyam, pUrvayornikAyayoH - bhavanapativyantarayoH devAnAm, upalakSaNatvAddevInAM ca kimityAha-pItA ante yAsAM lezyAnAM tAH pItAntAH - kRSNanIlakApotataijasazcatasro lezyA bhavanti, laaghvaarthmetduttrtraityorleshyaanamiyAnAvitti ||4-gA TIkArtha-prasaMgathI A sUtranA arthano saMbaMdha thai ja gayo che. samudita artha jaNAi ja gayelo che. pUrvayoH ityAdi bhASya che. bhavanapati-vyaMtara e be nikAyanA devone ane devIone kRSNa, nIla, kApota, taijasa e cAra lezyA hoya. have pachI A be nikAyanI lezyA na kahevAnA hovAthI lAghava mATe ahIM A kathana che. (4-7) TIkAvataraNikA - ete ca sarve trividhA devA bhavanti - sadevIkA: sapravIcArAH 1 adevIkAH sapravIcArAH 2 adevIkAH apravIcArA 3 iti, tatrAdyAnadhikRtyAha TIkAvataraNikArtha- A badhA devo traNa prakAranA che. te A pramANe(1) devI sahita ane pravicArathI sahita. (2) devI rahita pravicArathI sahita. (3) devIthI rahita ane pravicArathI rahita. temAM pahelA prakAranA devone AzrayIne kahe che--- devomAM maithunasevananI vicAraNA-- kAyapravIcArA A aizAnAd // 4-8 // sUtrArtha- izAna sudhInA devo kAyAthI pravicAra(=maithuna sevana) kare che. (4-8) bhASyaM - bhavanavAsyAdayo devA A aizAnAtkAyapravIcArA bhavanti / kAyena pravIcAra eSAmiti kAyapravIcArAH / pravIcAro nAma maithunaviSayopasevanam / te hi saMkliSTakarmANo manuSyavanmaithunasukhamanupralIyamA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-9 nAstIvrAnuzayAH kAyasaGklezajaM sarvAGgINaM sparzasukhamavApya prItimupalabhanta iti // 4-8 // 14 bhASyArtha-- bhavanavAsIthI mAMDIne izAna sudhInA devo kAyAthI avicAravANA hoya che. aviyAra bheTale maithuna ( = viSayasevana). saMkliSTa karmavALA te devo manuSyanI jema maithunasukhamAM magna thAya che ane viSayasukhanA tIvra adhyavasAyavALA te devo kAyasaMklezathI thanArA sarvAMga saMbaMdhI sparza sukhane pAmIne AnaMda pAme che. (4-8) TIkA - prakaTasamudAyArtham, navaraM AaizAnAdityabhidhAnAd aizAnAn avadhikRtyetyaizAno'pi kAyapravIcAra eveti // 4-8 // TIartha - samuhita artha spaSTa che. ita khA vizeSa che - A aizAnAd ema kahyuM hovAthI izAnanI avidha karIne izAnanA devo paNa kAyAthI 4 pravIyAra re che. (4-8) izAnathI upara maithunasevana-- zeSAH sparza-rUpa- zabda - mana: pravIcArA dvayordvayoH // 4 - 9 // sUtrArtha- izAnathI uparanA devo be be kalpamAM anukrame 'sparza, rUpa, zabda ane mana' vaDe maithuna sevana kare che. (4-9) bhASyaM - aizAnAdUrdhvaM zeSAH kalpopapannA devA dvayordvayoH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA bhavanti yathAsaGkhyam / tadyathA- sanatkumAramAhendrayordevAnmaithunasukhaprepsUnutpannAsthAnviditvA devya upatiSThante / tAH spRSTvaiva ca te prItimupalabhante vinivRttAsthAzca bhavanti // tathA brahmalokalAntakayordevAnevambhUtotpannAsthAnviditvA devyo divyAni svabhAvabhAsvarANi sarvAGgamanoharANi zRGgArodArAbhijAtAkAravilAsAnyujjvalacAruveSAbharaNAni svAni rUpANi darzayanti / tAni dRSTvaiva te prItimupalabhante nivRttAsthAzca bhavanti // tathA mahAzukrasahasrArayordevAnutpannapravIcArAsthAnviditvA devyaH zrutiviSayasukhAnatyantamanoharAn
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 15 zRGgArodArAbhijAtavilAsAbhilASacchedatalatAlAbharaNaravamizrAnhasitakathitagItazabdAnudIrayanti / tAn zrutvaiva te prItimupalabhante nivRttAsthAzca bhavanti // AnataprANatAraNAcyutakalpavAsino devAH pravIcArAyotpannAsthA devIH saMkalpayanti, saMkalpamAtreNaiva ca te parAM prItimupalabhante vinivRttAsthAzca bhavanti // ebhizca pravIcAraiH parataH parataH prItiprakarSavizeSo'nupamaguNo bhavati, pravIcAriNAmalpasaGklezatvAt / sthitiprabhAvAdibhiradhikA iti vakSyate // 4-9 // bhASyArtha- aizAnathI upara bAkInA kalpopapanna devo be be kalpomAM anukrame sparza, rUpa, zabda, mAnasika pravicAravALA hoya che. te A pramANe- sanakumAra ane mahendra e be kalponA devone maithunasukhane prApta karavAnI icchAvALA ane maithunasukhanI apekSAvALA thayelA jANIne devIo hAjara thAya che. devIone sparzIne ja te devo AnaMda pAme che ane viSayasukhanI apekSAthI rahita bane che. tathA brahmaloka ane lAMtaka kalpanA devone AvA prakAranI apekSAvALA thayelA jANIne divya, svAbhAvika bhAsvara (dedIpyamAna) sarva aMgonA manohara zRMgAra rasathI yukta, udAra ane zreSTha prakAranA vilAsovALA, ujjavala ane suMdara vezavALA ane AbharaNovALA potAnA rUpone batAve che. rUpone joIne ja te devo AnaMda pAme che ane maithunasukhanI apekSA dUra thAya che. tathA mahAzukra ane sahastrAra devalokanA devone viSayasukhanI icchAvALA thayelA jANIne devIo kAnanA viSayasukhavALA, atyaMta manohara zRMgArathI yukta, udAra ane zreSTha vilAsovALA viSayanA abhilASane chede tevA talatAla ane AbharaNanA avAjathI yukta hAsyapUrvaka kahelA( gavAyelA) gItanA zabdone bole che. te zabdone sAMbhaLIne ja te devo AnaMda pAme che ane viSayasukhanI apekSAthI rahita bane che. Anata, prANata, AraNa, azruta kalpavAsI devo viSayasukha mATe icchA 1. tAtti- eTale hatheLI ThokIne vagADavAnuM eka vAjiMtra.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 - sUtra utpanna thAya tyAre devIono saMkalpa kare che. saMkalpamAtrathI ja te devo atyaMta AnaMda pAme che ane viSayasukhanI apekSAthI rahita bane che. AnAthI(A viSayasukhothI) pachI pachInA devone anupama guNavALo adhika AnaMdavizeSa thAya che, kema ke viSayasukhanI icchAvALA te devo alpasaMklezavALA che. pachI pachInA devo sthiti ane prabhAvAdithI adhika che e pramANe (ma.4 sU.21 bhai) vAze. (4-8) TIkA-prAyo nigadasiddham, maithunasukhaprepsUn maithunasukhaprAptIcchAbhimukhIkRtAn utpannAsthAn prAdurbhUtadazAn viditvA tatprabhAvata evAvabudhya devya upatiSThante aparigRhItAH saudharmezAnadevyo gaNikAkalpAH, tAH spRSTvaiva ca te devAH prItimupalabhante, alpasaGklezatvAt, vinivRttAsthAzca vinivRttAdarAzca bhavanti, ata eva hetoriti, evaM sarvatra bhAvanIyaM / navaraM etA devyaH anena krameNaiSAM bhavanti, "sohammi vimANANaM chacceva havaMti sayasahassAI / cattAri a IsANe apariggahiANa devINaM // 1 // sapariggaheyarANaM sohammIsANa palia sAhIaM / ukkossa satta paNNA Nava paNapaNNA ya devINaM // 2 // paliovamAi samayAhiA ThiI jAsiM jAva dasa pliaa| sohammagadevINaM tAo u saNaMkumArANaM // 3 // eeNa kameNa bhave samayAhiyadasagapaliavuDDIe / baMbhamahAsukkANa ya AraNadevANa paNNAsA // 4 // sAhiapaliA samayAhiA ThiI jAsiM jAva paNNarasa / IsANagadevIo tAo mAhiMdadevANaM // 5 // eeNa kameNa bhave smyaahiapliadsgvuddddiie| laMtasahassArapANayaaccuadevANa paNapaNNA // 6 // iti, etAH pratItArthA eveti // 4-9 // TIkArtha- A sUtra prAyaH bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. devone maithunasukha meLavavAnI icchAnI sanmukha karAyelA ane pragaTelI kAmanI 1. ahIM tAtparya A che- sparzathI thatA AnaMdathI rUpadarzanamAM vadhAre AnaMda thAya che, tenAthI zabda zravaNamAM vadhAre AnaMda thAya che ane tenAthI mAnasika saMkalpamAM vadhAre AnaMda thAya che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 17 avasthAvALA joine, pragaTelI kAmAvasthAnA prabhAvathI ja (devone tevA) jANIne saudharma-izAnanI vezyA jevI aparigRhItA devIo temanI pAse hAjara thAya che. te devo alpa saMklezavALA hovAthI temane sparzIne ja prItine pAme che ane alpasaMklezavALA hovAthI ja temanI (tatkAlIna) bhogAsakti dUra thAya che. A pramANe rUpa darzana Adi badhAmAM vicAravuM. phakta A vizeSa che- nIcenA kramathI te te devIo te te devonI thAya che. saudharma devalokamAM aparigRhItA devIonAM cha lAkha vimAno che. izAna devalokamAM aparigRhItA devIonAM cAra lAkha vimAno che. (1) parigRhItA ane aparigRhItA e baMne devIonuM jaghanya AyuSya saudharmamAM 1 palyopama ane izAnamAM sAdhika 1 palyopama che. saudharma devalokamAM utkRSTa AyuSya parigRhItA devIonuM 7 palyopama ane aparigRhItA devIonuM 50 palyopama che. izAna devalokamAM parigRhItA devIonuM utkRSTa AyuSya 9 palyopama ane aparigRhItA devIonuM 55 palyopama che. (2) saudharma devalokanI eka palyopamanI AdithI samaya samaya adhika karatAM yAvat jeonI daza palyopamanI sthiti che, arthAt eka palyopamathI prAraMbhI daza palyopama sudhInA AyuSyavALI devIo sanatkumAra devalokamAM upabhoga mATe jAya che. (3) A ja kramathI daza palyopamathI prAraMbhI samayAdinI vRddhie daza daza palyopamanI vRddhithI anukrame brahma, mahAzukra, Anata devalokanA devone bhogya che, arthAt daza palyopamamAM eka samayanI vRddhithI prAraMbhI 20 palyopamanA AyuSya sudhInI aparigRhItA devIo brahmalokanA devone bhogya che. 20 palyopamamAM eka samayanI vRddhithI prAraMbhI 30 palyopamanA AyuSya sudhInI aparigRhItA devIo zukra devalokanA devone bhogya che. 40 palyopama AyuSya sudhInI aparigRhItA devIo Anata devalokanA devone bhogya che, 50 palyopamanA AyuSyavALI aparigRhItA devIo AraNa devone bhogya che. (4) izAna devalokanI sAdhika palyopamanI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 - sUtra-10 AdithI samaya-samaya adhika karatAM yAvat 15 palyopamanA AyuSya sudhInI aparigRhItA devIo mATendradevone bhogya che. (5) A kramathI samaya-samaya adhika karatAM daza palyopamanI vRddhithI anukrame lAMtaka, sahastrAra, prANata, yAvat paMcAvana palyopamanI AyuSyavALI aparigRhItA devIo azruta devone bhogya che, arthAt 15 palyopamanA AyuSya sudhInI aparigRhitA devIo mAheMdra devone bhogya che, 25 palyopama AyuSya sudhInI aparigRhItA devIo lAMtaka devone bhogya che, 35 palyopamanA AyuSya sudhInI aparigRhItA devIo sahamrAra devone bhogya che, 4pa palyopama AyuSya sudhInI aparigRhItA devIo prANata devone bhogya che. papa palyopama AyuSya sudhInI aparigRhItA devIo azruta devone bhogya che.' A gAthAo sugama arthavALI che. (4-9) maithunasevanano abhAvapawvIvAra: 4-20mAM sUtrArtha- bIjAo-bAramA devalokathI uparanA devo maithunasevanathI rahita hoya che. (4-10) bhASyaM- kalpopapannebhyaH pare devA apravIcArA bhavanti, alpasaGklezatvAt svasthAH zItIbhUtAH / paJcavidhapravIcArodbhavAdapi prItivizeSAdaparimitaguNaprItiprakarSAH paramasukhatRptA eva bhavanti // 4-10 // bhASyArtha- kalpopapanna devothI bIjA devo viSayasukhothI rahita hoya che, kemake te devo alpasaMklezavALA hovAthI svastha ane zItIbhUta (=kAmanA AvegathI zAMta) thayelA hoya che. pAMca prakAranA viSayasukhothI utpanna thayelA AnaMdavizeSa karatA aparimita AtmaguNonI prItino prakarSa hovAthI paramasukha(Atmasukha)mAM tRpta thayelA ja rahe che. (4-10) 1. A gAthAo thoDA pheraphAravALI bRhatsaMgrahaNImAM 172 thI 175 sudhInI che.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 18 TIkA-graiveyakAnuttaravimAnavAsidevA iti sUtrasamudAyArthaH, avayavArthaM tvAha-'kalpopapannebhya'ityAdinA, etebhyaH pare devA-grevaiyakanivAsyAdayaH apravIcArA bhavanti, paJcavidhapravIcArApekSayA, alpasaGklezatvAt mandarAgatvAt svasthAH kAyaklezarahitatvena zItIbhUtAH svalpavedAgnitayA, na tarhi sukhabhAja ete ityAzaGkyAha-paJcavidhapravIcArodbhavAdapi kAyAdipravIcArotpannAdapItyarthaH, prItivizeSAt sukhavizeSAt aparimitaguNaprItiprakarSAH aparimitaguNaH-asaGkhyeyaguNaH prItiprakarSo yeSAM te tathAvidhAH, aviparItakriyayA aviparItasamAdhijapuNyavipAka eSAM, ata Aha-paramasukhatRptA eva bhavanti, sparzAdiviSayApekSAbhAvAt, svAGgasparzAdInAmeva tadbhAvAviyoginAmatyantasaundaryavilasitametat, pratanumohodayatvenetyAcAryAH, kathamete na brahmacAriNa eva ucyante ?, cAritrapariNAmAbhAvAt, ato'pyAzayAt zubhataro'yaM pratyastamitasukhAdivikalpaH kSAyopazamikAdibhAvabheda iti bhAvanIyaM // 4-10 // TIkArtha- raiveyaka-anuttara vimAnavAsI devo maithunasevanathI rahita che se prabhArI sUtrano samuhita artha cha. avayavArthane to kalpopapannebhyaH ityAdithI bhASyakAra kahe che- kalpopapatrathI bIjA raiveyaka nivAsI vagere devo pAMca prakAranA maithunasevananI apekSAe maithunasevanathI rahita hoya che. kAraNa ke alparAgavALA hoya che. te devo kAyaklezathI rahita hovAthI svastha ane vedarUpa agni atyaMta alpa hovAthI zAMta hoya che. to pachI e devo sukhanA bhAgI nathI evI AzaMkA karIne kahe chete devone kAyAdithI maithunasevanathI utpanna thayelA sukhavizeSathI paNa asaMkhyaguNa utkRSTa sukha hoya che. te devone aviruddha kriyAthI aviruddha(=sahaja) samAdhithI utpanna thayela puNyano vipAka hoya che. mAthI 4 mAdhya.2 4 cha- paramasukhatRptA eva bhavanti te hevo. 52bhasupathI tRpta ja hoya che. kAraNa ke temane spardhAdi viSayonI apekSA hotI nathI.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-10 svazarIranA sparzodivALA ja ane svazarIra sparzAdibhAvanA viyogathI rahita evA te devono A atyaMta sauMdaryano vilAsa che. kemake temano mohodaya atyaMta pAtaLo thai gayo hoya che. 20 [ahIM bhAvArtha e jaNAya che ke- te devono potAnA zarIrano sparza, zarIranuM rUpa, mukhamAMthI nIkaLatA manohara zabdo, zarIramAMthI prasaratI sugaMdha atyaMta AhlAdaka hoya che. tethI te devo svazarIranA sparzAdithI ja satata sukhano anubhava kare che. ethI te devo paramasukhathI tRpta ja hoya che. traiveyaka Adi devonI pAse bIjA koi bhautika sukhanAM sAdhano hotA nathI. te devo potAnA vimAnathI bahAra gamanAgamana karatA nathI. to pachI e kevI rIte sukhI hoya ? A devomAM badhA samyagdaSTi ja hoya evo niyama nathI. ghaNA mithyAdaSTi devo paNa hoya. emane AdhyAtmika sukha na hoya to pachI sukhI kevI rIte hoya ? A vicAratAM ahIM jaNAvelo TIkArtha ane bhAvArtha yogya jaNAya che.] prazna-- to pachI te devo brahmacArI kema kahevAtA nathI ? uttara- temane (devabhavanA kAraNe ja) cAritrano pariNAma na thAya. A AzayathI paNa(=traiveyakAdinA sukhanA AzayathI paNa) jemAM parimita sukha Adino vikalpa nathI tevo kSAyopazamika Adi bhAvano bheda adhika zubha che. [ahIM bhAvArtha e che ke- traiveyakAdinA sukhathI paNa AdhyAtmika sukha adhika zreSTha che. kemake traiveyakAdinuM sukha parimita che. kSAyopazamika bhAva AdinuM sukha aparimita che. traiveyakAdinuM sukha anitya ane apUrNa che. AdhyAtmika sukha nitya ane pUrNa hoya che. AthI ja sAdhuo devothI paNa adhika sukhI hoya che. devonuM atyaMta ucca koTInuM paNa sukha puNya vipAkavALuM che, jyAre sAdhuonuM sukha kSAyopamika bhAvavALuM hoya.] (4-10)
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 bhASyAvataraNikA- atrAha- uktaM bhavatA devAzcaturnikAyA dazASTapaJcadvAdazavikalpA iti, tat ke nikAyAH ke caiSAM vikalpA iti / atrocyate- catvAro devanikAyAH / tadyathA- bhavanavAsino vyantarA jyotiSkA vaimAnikA iti // tatra bhASyAvataraNikArtha- prazna- devonA cAra nikAyo anukrame daza, ATha, pAMca ane bAra bheTavALA che ema Ape kahyuM che. tethI te nikAyo kayA che ane emanA bhedo kayA che? uttara-devanikAyo cAra che. te A pramANe- bhavanavAsIo, vyaMtaro, jyotiSko ane vaimAniko. temAM- TIkAvataraNikA- sUtrAntarasambandhArthamAha-'atrAhe'tyAdi 'devAzcaturnikAyA' ityuktamadhyAyAdau, tathA 'dazASTapaJcadvAdazavikalpA' ityetacca, tat ke nikAyAsteSAM ke vA vikalpA bhedA dazAdaya iti, atrocyate iti praznasamAdhiH, catvAro devanikAyAH, ka ete ityAha-'tadyathA bhavanavAsino' ityAdi // tatra TIkAvataraNikArtha- anya sUtrano saMbaMdha karavA mATe kahe che. ahIM praznakAra kahe che ke- Ape prastuta adhyAyanA prAraMbhamAM "devo cAra nikAyanA che" ema kahyuM che. tathA devonA anukrame daza, ATha, pAMca ane bAra bhedo che. (4-3) ema paNa kahyuM che. tethI nikAyo kayA kayA che? ane temanA daza vagere bhedo kayA che? govyo e vacana praznanA samAdhAna rUpa che. devanikAyo cAra che. e cAra nikAyo kayA che evA praznanA uttarane kahe che- "tathA avanavAsino" rUtyAdi, bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika e cAra nikAyo che. temAM bhavanapatinikAyanA daza bhedonA nAmo avanavAsino-sura-nA-vidyuta-supa-ni-vAta svanito-tapa-nivamIrA: 4-2
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22. sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 - sUtrArtha-asu29bhAra, nArAmAra, vidyutbhAra, supa[bhAra, mnikumAra, vAtakumAra, anitakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, dikumAra e pramANe bhavanapati nikAyanA daza bhedonAM nAmo che. (4-11) bhASyaM- prathamo devanikAyo bhavanavAsinaH / imAni caiSAM vidhAnAni bhavanti / tadyathA-asurakumArA nAgakumArA vidyutkumArAH suparNakumArA agnikumArA vAtakumArAH stanitakumArA udadhikumArA dvIpakumArA dikkumArA iti / kumAravadete kAntadarzanAH sukumArA mRdumadhuralalitagatayaH zRGgArAbhijAtarUpavikriyAH kumAravaccoddhatarUpaveSabhASAbharaNapraharaNAvaraNayAnavAhanAH kumAravaccolbaNarAgAH krIDanaparAzcetyataH kumArA ityucyante / asurakumArAvAseSvasurakumArAH prativasanti zeSAstu bhavaneSu / mahAmandarasya dakSiNottarayodigvibhAgayorbahvISu yojanazatasahasrakoTIkoTISvAvAsA bhavanAni ca dakSiNArdhAdhipatInAmuttarArdhAdhipatInAM ca yathAsvaM bhavanti / tatra bhavanAni ratnaprabhAyAM bAhalyArdhamavagAhya madhye bhavanti / bhavaneSu vasantIti bhavanavAsinaH // bhavapratyayAzcaiSAmimA nAmakarmaniyamAtsvajAtivizeSaniyatA vikriyA bhavanti / tadyathA- gambhIrAH zrImantaH kAlA mahAkAyA ratnotkaTamukuTabhAsvarAzcUDAmaNicihnA asurakumArA bhavanti / ziromukheSvadhikapratirUpAH kRSNazyAmA mRdulalitagatayaH zirassu phaNicihnA nAgakumArAH / snigdhA bhrAjiSNavo'vadAtA vajracihnA vidyutkumArAH / adhikarUpagrIvoraskAH zyAmAvadAtA garuDacihnAH suparNakumArAH / mAnonmAnapramANayuktA bhAsvanto'vadAtA ghaTacihnA agnikumArA bhavanti / sthirapInavRttagAtrA nimagnodarA azvacihnA avadAtA vAtakumArAH / snigdhAH snigdhagambhIrAnunAdamahAsvanAH kRSNA vardhamAnacihnAH stanitakumArAH / UrukaTiSvadhikapratirUpAH kRSNazyAmA makaracihnA udadhikumArAH / uraHskandhabAhvagrahasteSvadhikapratirUpAH zyAmAvadAtAH siMhacihnA dvIpakumArAH /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 jaGghAgrapAdeSvadhikapratirUpAH zyAmA hasticihnA dikkumArAH / sarve vividhavastrAbharaNapraharaNAvaraNA bhavantIti // 4-11 // bhASyArtha-pahelo devanikAya bhavanavAsIno che. A sUtramAM kahelA) emanA prakAro che. te A pramANe-asurakumAro, nAgakumAro, vighukumAro, suparNakumAro, agnikumAro, vAtakumAro, anitakumAro, udadhikumAro, dviIpakumAro ane dikakumAro. A devo kumAranA jevA priyadarzanavALA hoya che. atizaya suMdara, mRdu, madhura, lalitagativALA zRMgArarasathI zreSTha rUpane viduryanArA kumAranI jema rUpa, veza, bhASA, AbharaNa, praharaNa', AvaraNa, yAnavAhanavALA, kumAranI jema utkaTa snehavALA krIDA karavAmAM tatpara hoya che. AthI te devo kumAro kahevAya che. asurakumAranA AvAsomAM asurakumAro rahe che. bAkInA nAgakumAro vagere bhavanomAM rahe che. meruparvatanA dakSiNa ane uttara dizA vibhAgamAM ghaNAM lAkha koDAkoDiyojanavistAromAM AvAso che ane dakSiNArdhanA adhipationA ane uttarArdhanA adhipationA yathAyogya bhavano che. temAM ratnaprabhA pRthvImAM tenI jADAInA kaMIka nyUna aDadhA bhAga pachI madhya bhAgamAM bhavano hoya che. te devo bhavanomAM rahe che mATe bhavanavAsI kahevAya che. bhavanavAsIonI bhavanimittaka nAmakarmanA niyamanathI svajAtivizeSathI niyata thayelI A vikriyAo hoya che. te A pramANe- asurakumAro gaMbhIra, zobhAvALA, zyAma, mahAkAyavALA, ratnajaDita mukuTothI atizaya dedIpyamAna, (muguTamAM) cUDAmaNinA cihnavALA hoya che. nAgakumAro mastaka ane mukhanA bhAgamAM adhika zobhAvALA, adhika zyAma, mRdu-lalita gativALA, mastake(=mukuTamAM) sarpanA cihnavALA hoya che. 1. praharaNa eTale zastra. 2. AvaraNa eTale DhAla. 3. yAna eTale jemAM besIne anya sthaLe javAya tevuM ratha vagere sAdhana.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-11 vidyuskumAro snigdha, dedIpyamAna, nirmaLa ane vajanA cihnavALA hoya che. suvarNakumAro Doka ane chAtImAM adhika rUpALA zyAma, nirmaLa ane garuDa cihnavALA hoya che. agnikumAro mAna, unmAna, pramANathI yukta, dedIpyamAna, ujjavaLa ane ghaTanA cihnavALA hoya che. vAtakumAro sthira, puSTa, goLa avayavavALA, UMDA peTavALA ane azvanA cihnavALA nirmaLa hoya che. svanitakumAro snigdha ane gaMbhIra avAjavALA, paDagho paDe tevA moTA avAjavALA, zyAma ane vardhamAna cihnavALA hoya che. udadhikumAro- chAtImAM ane keDamAM adhika rUpavALA, adhika zyAmavarNavALA ane magaranA cihnavALA hoya che. dilIpakumAra chAtI, skandha ane bAhunA agrabhAgamAM adhika rUpavALA, zyAma, nirmaLa ane siMhanA cihnavALA hoya che. dikakumAro jaMghAnA agrabhAgamAM ane caraNomAM adhika rUpavALA, zyAma ane hAthInA cihnavALA hoya che. badhA bhavanavAsI devo vividha vastra, AbharaNa, zastra, DhAlavALA hoya che. (4-11) TIkA- samudAyArthAvayavArthAvasya nigadasiddhau prAyo, navaraM bhUmiSThatvAdbhavanAni teSu vastuM zIlAH bhavanavAsinaH kumArazabdapravRttinimittamAha'kumAravadete'ityAdinA asurakumArAvAseSu ityatrAvAsAH kAyamAnasthAnIyAH atimanoharAsteSu prAyo'surakumArAH prativasanti, kadAcidbhavaneSvapi, zeSAstu nAgAdayaH prAyo bhavaneSu kadAciccA''vAseSvapi iti / bhavanAvAsasthAnamAha-'mahAmandarasye'tyAdi mahAmandaragrahaNaM dhAtakIkhaNDAdimandaravyAvRttyarthaM, cihnamAtraM caitad asya, yojanasahasramAtrA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 vagAhitvAt, 'dakSiNottarayodigbhAgayori'tyAdi, dakSiNottarasyAM dizi tiryag bahvISu yojanalakSakoTInAM koTISu, bhavantyAvAsAH, bhavanAni ca dakSiNArdhAdhipatInAM camarAdInAmuttarArdhAdhipatInAM ca baliprabhRtInAM yathAyathamasurAdInAmiti tatra bhavanAni ratnaprabhAyAM bAhalyArdhamavagAhya navatisahasrANi vyatItyeti bhAvaH, madhye bhavantIti, AvAsAstUrdhvamadhazca pratyekaM yojanasahasraM vihAyeti bhASyakArAbhiprAyaH, na cAyamanyAyyo, bahuzrutatvenAsya kvaciditthaM vizeSadarzanasambhavAditi / bhavapratyayAzce'tyAdi, bhavapratyayAzca-janmahetukAzcaiSAm-asurakumArANAM, na tu tapo'nuSThAnasAdhyAH, imA vakSyamANAH nAmakarmaniyamAddhetoH aGgopAGgAdinAmakarmodayena svajAtivizeSaniyatAH pratijAtivizeSakAriNyaH vikriyA bhavanti-jAyante gambhIrAH ghanazarIrAH zrImantaH sarvAGgasundarA iti II4- zAM TIkArtha sUtranA samuditArtha ane avayavArtha prAyaH bolatAM ja samajAI jAya tevA che. phakta A vizeSa che- bhUmi upara rahelA hovAthI bhavano kahevAya che. bhavanomAM rahevAnA svabhAvavALA hoya te bhavanavAsI. temane kumAra kema kahevAmAM Ave che? te "mAravat te ityAdithI kahe che- A devo kumAranI jema manohara darzanavALA, sukomaLa mUdu, madhura, lalitagativALA, zRMgAra sahita zreSTha vaikriyarUpavALA, kumAranI jema utkaTarUpa, veSa, bhASA, AbhUSaNa, praharaNa, DhAla, yAna, vAhanavALA, kumAranI jema prabaLa rAgavALA ane krIDA karavAmAM tatpara hoya che, AthI kumAra kahevAya che. asurakumAro asurakumAranA AvAsomAM rahe che. bAkInA bhavanapati devo bhavanomAM rahe che. asurakumAranA AvAso kAyA jeTalA pramANavALA ane atyaMta manohara hoya che. asurakumAro moTA bhAge AvAsomAM rahe che. nAgakumAro vagere prAyaH bhavanomAM rahe che. kyAreka AvAsomAM paNa rahe che.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 II prathama narakamAM rahelA prataronI vyavasthA... II | sImantaka pratara bhrAntapratara zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 ratnaprabhA pRthvIno yathArtha saMpUrNa dekhAva saMbhrAnta pratara vibhrAnta pratara - zIta pratara avakrAnta pratara rorUka pratara ratnaprabhA zunya piMDa( 0 O O 8 vANa vyaMtara 80 yojana zUnyapiMDa 10 yojana 8 vyaMtara 800 yojana meruparvata >> onA OnA zUnyapiMDa 100 yojana sImantaka pratara 0DA OZA ODA OLA O zUnyapiMDa 11583 3 yojana ODANODARODA OZA O nA *ODA asura kumAra 115833 yo. ODA 30DA ODA 0 nAga kumAra OPD OPD : OPD OPDO suparNa kumAra *ODA OnA ODA / agni kumAra * onA ODA - OAD ( dvipa kumAra Q ODA : OAD ODA x 0mA pRthvI OnA ODA 5 OZA OZA O vidyuta kumAra ODA_0DA 0 udadhi kumAra ODA & OAD dizi kumAra ODAOAD vAyu kumAra ODA ROAD ( stanita kumAra ODA ROAD 11583 yojana naka pratara ODA ROAD zUnyapiMDa 1000 yojana nAdhi 10 yojana tanuvAta O . ODO ODO ODO OAD H ODP OAD H ODO sUtra-11 roraka pratara udgAnta pratara asaMbhrAnta pratara tapta pratara vakrAnta pratara vikrAnta pratara
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sutra-11 27 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 ratnaprabhA pRthvIno yathArtha saMpUrNa dekhAva II bhavanapati devonuM sthAnA... II ratnaprabhA pRthvI meruparvata zUnya piMDa ))10yo - 8 vANa vyaMtara 80yojana -4 a zunyapiMDa 10yojana O # - 8 vyaMtara 800 yojana asura kumAra suparNa kumAra LLLLLLLL zUnyapiMDa 100yojana - sImattakapratara0DA 004100A 004 zUnyapiMDa 11583 3 yojana | DA6iDA 0DA 0 ] - 9 asura kumAra 211583 yo. ODA 00A 30DA 0DA 0 je nAga kumAra je. nAga kumAra OTA DA 101% 01A.0 je suparNa kumAra 9. ODA 004 5 0DA 0DA0 9 vidhuta kumAra che 23H vidyuta kumAra 0DA DA 10DA 0DA 0 agni kumAra 9 0IA 0DA 7 OAD 0AD 9 dvipa kumAra je. 0IA ODA 8 0AL OAD udadhi kumAra 9. 0IA 0DA 9 0AL 0AD 9 dizi kumAra 9 0DA 0DA00AD 0AD * 9 vAyu kumAra . 0DA DA 110AD AT je svanita kumAra 9 0DA DA 120AD 0AD 115833 yojanA OTA TA13OMAL OAD zUnyapiMDa 1000yojana udadhi kumAra dizi kumAra vAyu kumAra dhanAdadhi tanuvAta
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-11 "mahAmatrastha" rUtyAdri, bhavana ane AvAsonA sthAnane kahe che- ahIM mahAmaMdaranuM grahaNa dhAtakIkhaMDa AdinA meru parvatono niSedha karavA mATe che. mahAmaMdaranuM grahaNa mAtra cihnarUpa ja che. kAraNa ke meruparvata nIce bhUmimAM mAtra hajAra yojana che. (jyAre bhavano ane AvAso nIce bhUmimAM hajAra yojana pachI che.) kSiottaraddhimAyoH"rUTyAdri meruparvatanI dakSiNa dizAmAM ane uttara dizAmAM tiryam ghaNA lAkha koDAkoDi yojana pachI dakSiNAdhanA adhipati camara vagerenA ane uttarArdhanA adhipati bali vagerenA yathAyogya AvAso ane bhavano hoya che. temAM bhavano ratnaprabhAmAM jADAInA ardhA bhAganuM avagAhana karIne, arthAtu nevuM hajAra yojana gayA pachI madhyamAM hoya che. AvAso to upara hajAra yojana ane nIce hajAra yojana choDIne hoya che. A bhASyakArano abhiprAya che. A abhiprAya ayogya nathI. kAraNa ke A bhASyakAra bahuzruta hovAthI emaNe kyAMka A pramANe vizeSa joyuM hoya evo saMbhava che. te devo bhavanamAM rahe che mATe bhavanavAsI che. khavapratyayAza" rUtyAdi, A devomAM taparUpa anuSThAnathI sAdhI zakAya tevI nahi kiMtu janma nimitte thanArI, aMgopAMgAdi nAmakarmanA udayathI potAnI jAtimAM vizeSarUpe niyata thayelI, arthAt dareka jAtino bheda karanArI A (have kahevAze te) vizeSatAo hoya che. te A pramANe asurakumAro ghanazarIravALA, sarvAga suMdara, zyAma, mahAkAyAvALA, ratnanA tejasvI muguTathI dedIpyamAna ane muguTamAM cUDAmaNinA cihnavALA hoya che. nAgakumAro mastake ane mukhe adhika rUpALA, adhika kALA, mRdu lalitagativALA ane mastake sarpanA cihnavALA hoya che. vidyukumAro snigdha, dIpatA, zveta ane vajanA cihnavALA hoya che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 - dareka jAtino bheda karanArI vizeSatAo - 1 | asura | cUDAmaNi kALo | rAto | 34 lAkha 30 lAkha | 2 | nAga | sarpaphaNA | gaura | lIlo | 44 lAkha | 40 lAkha | 3 | vidyuta | vaja | zveta | lIlo | 38 lAkha 34 lAkha | 4 | suvarNa | garuDa | zyAma | dhoLo | 40 lAkha 36 lAkha | 5 | agni | kaLaza | rakta | lIlo | 40 lAkha 36 lAkha vAyu | azva lIlo saMdhyAvat 40 lAkha 36 lAkha 7 | svanita | zarAva-saMpuTa kALo | dhoLo | 40 lAkha 36 lAkha | 8 | udadhi | magara | gaura | lIlo |40 lAkha 36 lAkha | 9 | dviIpa |siMha | zyAma | lIlo | 50 lAkha 46 lAkha 10 | dipha | hasti | zyAma | dhoLo |40 lAkha 36 lAkha suvarNakumArI chAtIe ane Doke adhika rUpALA, zyAma hovA chatAM manohara ane garuDanA cihnavALA hoya che. agnikumAro mAna-unmAna-pramANathI yukta zarIravALA, dedIpyamAna, nirmala ane ghaTana=kaLaza)nA cihnavALA hoya che. vAtakumAro sthira-puSTa-goLa gAtrovALA, gaMbhIra peTavALA, azvanA cihnavALA ane nirmaLa hoya che. svanitakumAro snigdha-gaMbhIra ane paDagho paDe tevA moTA avAjavALA, kALA ane vardhamAna(=zarAvasaMpUTa) cihnavALA hoya che. udadhikumAro sAthaLa ane keDamAM adhika rUpALA, adhika zyAma ane magaranA cihnavALA hoya che.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-12 dvIpakumAro chAtI, khabhA, bhujA, hastanA agrabhAgamAM adhika 3pANA, zyAma, nirbhasa bhane siMhanA sihnavANA hoya che. dikumAro jaMghA ane paganA AgaLanA bhAgamAM adhika rUpALA, zyAma ane hAthInA cihnavALA hoya che. A saghaLAnA vastro, AbhUSaNo, hathiyAro ane DhAla vividha hoya che. (4-11) vyaMtaranikAyanA ATha bhedonAM nAmo-- vyantarAH kinnara - kimpuruSa - mahoraga - gandharva-yakSa- rAkSasabhUta-pizAcAH // 4- 12 // sUtrArtha - Dinara, DipuruSa, mahoraga, gAMdharva, yakSa, rAkSasa, bhUta ane pizAca e pramANe vyaMtara nikAyanA ATha bhedonAM nAmo che. (4-12) bhASyaM - aSTavidho dvitIyo devanikAyaH / etAni cAsya vidhAnAni bhavanti / adhastiryagUrdhvaM ca triSvapi lokeSu bhavananagareSvAvAseSu ca prativasanti / yasmAccAdhastiryagUrdhvaM ca trInapi lokAn spRzanta: svAtantryAtparAbhiyogAcca prAyeNa pratipatantyaniyatagatipracArA, manuSyAnapi kecidbhRtyavadupacaranti / vividheSu ca zailakandarAntaravanavivarAdiSu prativasantyato vyantarA ityucyante / tatra kinnarA dazavidhA: / tadyathA - kinnarAH kimpuruSAH kimpuruSottamAH kinnarottamA hRdayaGgamA rUpazAlino'ninditA manoramA ratipriyA ratizreSThA iti // 30 kimpuruSA dazavidhAH / tadyathA- puruSAH satpuruSA mahApuruSAH puruSavRSabhAH puruSottamA atipuruSA marudevA maruto marutprabhA yazasvanta iti // mahoragA dazavidhAH / tadyathA - bhujagA bhogazAlino mahAkAyA atikAyAH skandhazAlino manoramA mahAvegA maheSvakSA merukAntA bhAsvanta iti //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-12 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-4 31 gAndharvA dvAdazavidhAH / tadyathA- hAhA hUhU tumburavo nAradA RSivAdikA bhUtavAdikAH kAdambA mahAkAdambA raivatA vizvAvasavo gItaratayo gItayazasa iti // yakSAsrayodazavidhAH / tadyathA- pUrNabhadrA mANibhadrAH zvetabhadrA haribhadrAH sumanobhadrA vyatipAtikabhadrAH subhadrAH sarvatobhadrA manuSyayakSA vanAdhipatayo vanAhArA rUpayakSA yakSottamA iti / saptavidhA rAkSasAH / tadyathA- bhImA mahAbhImA vighnA vinAyakA jalarAkSasA rAkSasarAkSasA brahmarAkSasA iti // bhUtA navavidhAH / tadyathA- surUpAH pratirUpA atirUpA bhUtottamAH skandikA mahAskandikA mahAvegAH praticchannA AkAzagA iti // pizAcAH paJcadazavidhAH / tadyathA- kUSmANDAH paTakA joSA AhnakAH kAlA mahAkAlAzcaukSA acaukSAstAlapizAcA mukharapizAcA adhastArakA dehA mahAvidehAstUSNIkA vanapizAcA iti // tatra kinnarAH priyaGgazyAmAH saumyAH saumyadarzanA mukheSvadhikarUpazobhA mukuTamaulibhUSaNA azokavRkSadhvajA avadAtAH / kimpuruSA UrubAhuSvadhikazobhA mukheSvadhikabhAsvarA vividhAbharaNabhUSaNAzcitrasraganulepanAzcampakavRkSadhvajAH // mahoragAH zyAmAvadAtA mahAvegAH saumyAH saumyadarzanA mahAkAyAH pRthupInaskandhagrIvA vividhAnuvilepanA vicitrAbharaNabhUSaNA nAgavRkSadhvajAH / gAndharvA raktAvadAtA gambhIrAH priyadarzanAH surUpAH sumukhAkArAH susvarA maulidharA hAravibhUSaNAstumburuvRkSadhvajAH / yakSAH zyAmAvadAtA gambhIrAstundilA vRndArakAH priyadarzanA mAnonmAnapramANayuktA raktapANipAdatalanakhatAlujihvauSThA bhAsvaramukuTadharA nAnAratnavibhUSaNA vaTavRkSadhvajAH / rAkSasA avadAtA bhImA bhImadarzanAH ziraHkarAlA raktalambauSThAstapanIyavibhUSaNA nAnA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4. sUtra-12 bhaktivilepanAH khaTvAGgadhvajAH / bhUtAH zyAmAH surUpAH saumyA ApIvarA nAnAbhaktivilepanAH sulasadhvajAH kAlAH / pizAcAH surUpAH saumyadarzanA hastagrIvAsu maNiratnavibhUSaNAH kadambavRkSadhvajAH / ityevaMprakArasvabhAvAni vaikriyANi rUpacihnAni vyantarANAM bhavantIti II4-2rA. bhASyArtha- bIjo devanikAya ATha prakAre che. A(=sUtramAM kahelA) dvitIya nikAyanA bhedo che. nIce, tirya ane Urdhva Ama traNeya lokamAM bhavana, nagara ane AvAsomAM rahe che. jethI nIce, tirya ane upara ema traNeya lokamAM pharatA svataMtratAthI ke (iMdra vagerenI) parAdhInatAthI prAyaH karIne (niyata atipravIra:) game tyAre game tyAM (pratipatti=)jAya che. keTalAko manuSyonI paNa nokaranI jema sevA kare che. bhinna bhinna parvato, guphAo, vano ane bakhola vageremAM rahe che. AthI te devo vyaMtara kahevAya che. temAM kinnaro daza prakAranA che. te A pramANe- kinnara, kiMguruSa, kiMpuruSottama, kinnarottama, hRdayaMgama, rUpazAlI, aniMdita, manorama, ratipriya ane ratizreSTha. kipuruSo daza prakAranA che. te A pramANe- puruSa, sapuruSa, mahApuruSa, puruSavRSabha, puruSottama, atipuruSa, marudeva, mata, maru--bha ane yazasvAna. mahorago daza prakAranA che. te A pramANe- bhujaga, bhogazAlI, mahAkAya, atikAya, skaMdhazAlI, manorama, mahAvega, maheppakSa, ekAMta ane bhAsvAna. gAMdharvo daza prakAranA che. te A pramANe- hAhA, hUhU, tuMbu, nArada, RSivAdika, bhUtavAdika, kAdaMba, mahAkAdaMba, raivata, vizvAvasu, gItarati ane gItayaza.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 33 yakSo tera prakAranA che. te A pramANe- pUrNabhadra, mANibhadra, zvetabhadra, haribhadra, sumanobhadra, vyatipAtikabhadra, subhadra, sarvatobhadra, manuSyayakSa, vanAdhipati, vanAhAra, rUpayakSa ane yakSottama. rAkSaso sAta prakAranA che. te A pramANe- bhIma, mahAbhIma, vighna, vinAyaka, jalarAkSasa, rAkSasarAkSasa ane brahmarAkSasa. bhUto nava prakAranA che. te A pramANe- surUpa, pratirUpa, atirUpa, bhUtottama, skaMdika, mahAtkaMdika, mahAvega, praticchanna ane AkAzaga. pizAco paMdara prakAranA che. te A pramANe- kUSmAMDa, paTaka, joSa, Atmaka, kAla, mahAkAla, caukSa, acaukSa, tAlapizAca, mukhapizAca, adhastAraka, deha, mahAvideha, tRSNIka ane vanapizAca. temAM kinnaro priyaMgu vRkSa jevA lIlA raMgavALA, saumya, saumya darzanavALA, mukhamAM adhika rUpa zobhAvALA, mastake muguTa alaMkAravALA, dhvajAmAM azokavRkSanA cihnavALA ane nirmala hoya che. kiMpuruSo sAthaLa ane bAhumAM adhika zobhAvALA, mukhamAM adhika dedIpyamAna, vividha AbharaNa ane AbhUSaNonI zobhAvALA, vividha mALA ane vilepanavALA ane dhvajAmAM caMpaka vRkSanA cihnavALA hoya che. mahorago zyAma, nirmaLa, ghaNA vegavALA, saumya, saumyadarzanavALA, mahAkAya, pahoLA-puSTa khabhA-DokavALA, vividha vilepanavALA, vividha AbharaNa ane AbhUSaNanI zobhAvALA ane dhvajAmAM nAgavRkSanA cihnavALA hoya che. gAMdharvo lAla, nirmaLa, gaMbhIra, priyadarzanavALA, suMdararUpavALA, suMdaramukhAkRtivALA, susvaravALA, muguTane dhAraNa karanArA ane dhvajAmAM taMburu vRkSanA cihnavALA hoya che. yakSo zyAma, nirmaLa, gaMbhIra, moTA peTavALA, manohara, priyadarzanavALA, mAna-unmAna-pramANathI yukta, jemanA hAtha-paganAM taLiyAM, nakha, tALavuM, jIbha ane hoTha lAla che tevA. dedIpyamAna
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-12 muguTane dhAraNa karanArA, vividha ratnonA AbhUSaNovALA ane dhvajAmAM vaTavRkSanA cihnavALA hoya che. rAkSaso nirmaLa, bhayaMkara, bhayaMkara dekhAvavALA, vikarALa mastakavALA, lAla ane lAMbA hoThavALA, suvarNanA AbhUSaNovALA, vividha prakAranA vilepanavALA ane dhvajAmAM khaTvAMganA cihnavALA hoya che. bhUto zyAma, rUpALA, saumya, atyaMtapuSTa, vividha prakAranA vilepanavALA, dhvajAmAM sulasavRkSanA cihnavALA ane kALA hoya che. pizAco rUpALA, saumyadarzanavALA, hAtha-DokamAM maNiratnanA AbhUSaNavALA ane dhvajAmAM kadaMba vRkSanAM cihnavALA hoya che. A pramANe vyaMtaronA AvA prakAranA svarUpo, vikriyAo (vividha rUpa) vagerene vidurvavA vagere rUpo ane cihno svataH siddhabhAvavALA hoya che. (4-12) lIlo dhoLo zyAma zyAma kinnara | jhiMpuruSa Adi daza kiMpuruSa puruSa Adi daza mahoraga bhujaga Adi daza gAMdharva hAhA Adi bAra yakSa pUrNabhadra Adi tera rAkSasa bhIma Adi sAta surUpa Adi nava pizAca | kuSmAMDa Adi paMdara azoka vRkSa caMpaka vRkSa nAga vRkSa taMbu vRkSa vaTa vRkSa khavAMga sulasa vRkSa kadaMba vRkSa zyAma zveta zyAma | | zyAma TIkA- idamapi prAyo nigadasiddhameva, navaramadha ityAdinA anvarthamAha, vividhamantaramAvAsAnAM yeSAmiti vyantarAH, etadeva spaSTayati 'yasmAd' ityAdinA, svAtantryataH svecchayA parAbhiyogAcca zakrAdyAjJayA manuSyAnapi
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 cakradharAdIn kecit sAmAnyAH bhRtyavadupacarantyato vigatAntarA manuSyebhya iti, 'vividheSu ce'tyAdi ato vyantarA vigatAntaratvAditi // 4-12 // TIkArtha- A sUtra paNa prAyaH bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. phakta A vizeSa che- "mA" ityAdithI anvarthane kahe che- jemanA AvAsono vividha aMtara hoya te vyaMtaro. A ja viSayane "mAn ityAdithI spaSTa kare che. jethI Urdhva, adho ane tiryaMgu ema traNeya lokamAM pharatA svataMtratAthI ke (iMdra vagerethI) parAdhInatAthI prAyaH karIne game tyAre game tyAM jAya che. keTalAka sAmAnya vyaMtaro cakravartI vagere manuSyonI paNa nokaranI jema sevA kare che. AthI manuSyothI aMtara paNa jatuM rahevAthI manuSya jevA thaI javAthI) vyaMtara kahevAya che. bhinna bhinna parvato, guphAo, vano ane bakhola vageremAM rahe che. (4-12) bhASyAvataraNikA- tRtIyo devnikaayHbhASyAvataraNikArtha- trIjo devanikAyattiikaavtrnnikaa- tRtIyo devanikAyaH pravacanakramaprAmANyAt TIkAvataraNikArtha- pravacanamAM prasiddha kramanI prAmANikatAthI trIjo nikAya A che trIjA jyotiSThanikAyanA pAMca bhedonA nAmo- jyotiSkAH sUryAzcandramaso graha-nakSatra-prakIrNatArakAzca Li4-2rUA sUtrArthasUrya, caMdra, graha, nakSatra anetArAe pAMcajyotiSko che. (4-13) bhASyaM- jyotiSkAH paJcavidhA bhavanti tadyathA- 1 sUryA 2 zcandramaso 3 grahA 4 nakSatrANi 5 prakIrNatArakA iti paJcavidhA jyotiSkA iti / asamAsakaraNamArSAcca sUryAzcandramasoH kramabhedaH kRtaH, yathA gamyet etadevaiSAmUrdhvaniveza AnupUrvyamiti / tadyathA-sarvAdhastAtsUryAstatazcandramasastato grahAstato nakSatrANi tato'pi prakIrNatArAH / tArAgrahAs
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI svArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-13 tvaniyatacAritvAtsUryacandramasAmUrdhvamadhazca caranti / sUryebhyo dazayojanA'valambino bhavantIti / samAdbhUmibhAgAdaSTasu yojanazateSu sUryAstato yojanAnAmazItyAM candramasastato viMzatyAM tArA iti / dyotayanta iti jyotISi vimAnAni teSu bhavA jyotiSkA jyotiSo vA devA jyotireva vA jyotiSkAH / mukuTeSu ziromukuTopagRhitaiH prabhAmaNDalakalpairUjjvalaiH sUryacandratArAmaNDalairyathAsvaM cilairvirAjamAnA dyutimanto jyotiSkA bhavantIti // 4-13 // bhASyArtha- jyotiSTho pAMca prakAranA che. te A pramANe- sUryo, caMdro, graho, nakSatro ane prakIrNakatArAoe pramANe pAMca prakAranA jyotiSko che. prazna- ahIM sUtramAM samAsa kema na karyo? (caMdra sUrya evA) ArSanA kramano bheda kema karyo? uttara-sUtramAM jaNAvelA krama pramANe upara jayotiSTho AvelA che ema jaNAya, e mATe ahIM sUtramAM samAsa karyo nathI ane kramano bheda karyo AnAthI sUtrakAra e jaNAve che ke- jyotiSkono upara upara nivAsasthAna che ane sUtramAM jaNAvelA krama pramANe upara upara nivAsasthAna che. te A pramANe- sarvathI nIce sUryo che. tenI upara caMdro che, tenI upara graho che, tenI upara nakSatro che ane tenI upara prakIrNaka(-chUTA chUTA) tArAo che. tArA ane graho aniyata rIte pharanArA hovAthI kyAreka sUrya ane caMdranI upara kyAreka nIce phare che. samabhUlA pRthvIthI upara AThaso yojana pachI sUrya che. tyAra bAda 80 yojana pachI caMdra che. tyAra bAda 20 yojana pachI tArA che. je prakAze te jyotiSa vimAno. jyotiSa vimAnomAM thayelA=rahenArA devo jyotiSko athavA jyotiSa zabdano devo evo artha che. jyotiSa e ja jyotiSka devo. (pahelI vyutpattimAM bhavaarthamAM taddhita pratyayano ja che ane bIjI vyutpattimAM svArthamAM tadvitano pratyaya che.) jyotiSka devo mastake paherelA muguTomAM rahelA prabhAmaMDala samAna 1. 35 [Dhani no zabdArtha bheTela evo thAya. gujarAtImAM vAkyaracanA baMdhabesatI thAya e mATe muguTevuM ziromuluropagUDhaH e padono muguTomAM rahelA evo bhAvArtha karyo che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-13 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 ane ujjavaLa evA sUrya-caMdra tArA maMDala rUpa cihnothI dedIpyamAna ane prakAzavALA che, arthAt sUryanA muguTamAM sUryanuM ane caMdranA mukuTamAM caMdranuM cihna hoya che. [jyotiSka nikAyanAM sUrya, caMdra, graha, nakSatra ane tArA ema pAMca bhedo che. jyotiSkanuM sthAna- samabhUlA pRthvIthI 790yojana UMce tArA AvelA che. tenAthI daza yojana upara sUrya, tenAthI 80 yojana upara caMdra, tenAthI cAra yojana upara nakSatra, tenAthI cAra yojana upara budha graha, tenAthI traNa yojana upara zukra graha, tenAthI traNa yojana upara guru graha, tenAthI traNa yojana upara maMgaLa graha ane tenAthI traNa yojana upara zani graha Avela che. prazna- graho 88 che. to ahIM pAMca ja grahonuM sthAna kema batAvyuM? uttara- bRhatsaMgrahaNImAM bIjA grahonA sthAno "Adi zabdathI samajI levA ema kahyuM che. jema ke--keTalAka graho budhanI jeTalI UMcAI che teTalI UMcAImAM hovAthI budha vagere graho samajavA. keTalAka graho zukranI jeTalI UMcAI che teTalI UMcAimAM hovAthI zukra vagere graho samajavA. ema pachInA grahomAM paNa Adi zabdathI anya graho samajI levA. te A pramANe samabhUtalApRthvIthI 888 yojana UMce budha Adigraho AvelA che. samabhUlA pRthvIthI 891 yojana UMce zukra Adi graho AvelA che. samabhUtalA pRthvIthI 894 yojana UMce guru Adi graho AvelA che. samabhUlA pRthvIthI 897 yojana UMce maMgala Adi graho AvelA che. samabhUlA pRthvIthI 900 yojana UMce zani Adi graho AvelA che. A pramANe saMpUrNa jyotiSacakra UMcAimAM 110 yojana ane laMbAimAM asaMkhya dvIpa-samudra pramANa che.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sutra-13 ticaMga loka, tenuM madhya ane jyotiSacakra &maka ) _ 90 thI 900 yojanA = 110 yojanAmAM saMpUrNa jyotiSacaka AveluM che. 900 yojanA :::: * : G : :: ::: :: : T E * R ** samatalA - tilokanuM madhya
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra - 13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUryAdi devo tathA temanAM vimAno jyotiSa=prakAza karanArA hovAthI temane jyotiSka kahevAmAM Ave che. sUrya Adi te te jAtinA devonA mukuTamAM potapotAnI jAti pramANe sUrya AdinuM prabhAnA maMDala samAna dedIpyamAna cihna hoya che, arthAt sUrya jAtinA devonA mukuTamAM prabhAmaMDala samAna dedIpyamAna sUrya AkAranuM cihna hoya che. caMdra jAtinA devonA mukuTamAM prabhAmaMDala samAna dedIpyamAna caMdranA AkAranuM cihna hoya che. e pramANe tArA Adi viSe paNa jANavuM.] (4-13) 38 TIkA - idamapi prAya: prakaTasamudAyAvayavArthameva, navaramasamAsakaraNaM sUtre sUryAzcandramasa ityevaM tathA cArSAt, tatra candrasUryapAThAt, sUryacandramasoH kramabhedaH kRtaH sUtrakRtA, kimarthamityAha - yathA gamyeta pratarabhedena etadevaiSAM sUryAdInAM UrdhvaM niveza: maNDalikApohena AnupUrvyam anupUrvabhAva iti etadeva prakaTayati-'tadyathe'tyAdinA tArAgrahAH punaraniyatacAritvAt kAraNAt kimityAha-sUryacandramasA - mUrdhvamadhazca caranti, tu (ca) zabdAt tiryak, sUryebhyaH sakAzAddazayojanAvalambino bhavanti aGgArAdayaH tathA'niyatacAritvAd, iha kilAdhastAdbharaNya eva, sarvopari svAtinakSatraM sarvadakSiNato mUlaM, sarvottaratazcAbhIcIriti, etadiha samAd bhUmibhAgAt dhruvakA zrayeNeti 'jyotiSo vA devA' iti / vimAnagatajyotiSaH sambandhino devAstena dIvyanti jyotireva ca bhAsvarazarIratvAjjyotiSkAH svArthe kan / 'mukuTeSvi' tyAdi, mukuTeSu cihnAni bhavanti, ziromukuTopagUDhAni prabhAmaNDalasthAnIyAnyujjvalAni sUryAdIni, sUryasya sUryAkAraM candrAdInAM candrAdyAkAramiti // 4-13 // TIkArtha-- A sUtrano paNa samudita ane avayavArtha lagabhaga spaSTa 4 che. itakhA vizeSa che. sUryAzcandramasaH khebha samAsa na aryo khane ArSanA caMdra-sUrya evA kramanA sthAne sUrya-caMdra ema krama bheda karyo
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-13 enAthI sUtrakAra e jaNAve che ke jyotiSkonuM nivAsa-sthAna pratara bhedathI upara-upara che ane sUtramAM jaNAvelA krama pramANe upara-upara che. (asamAsathI e jaNAve che ke jyotiSkonuM nivAsasthAna tirya maMDalAkAre nathI kiMtu upara-upara che. sUrya-caMdra ema krama bheda karIne e jaNAve che ke jyotiSkonuM upara-upara nivAsa sthAna A sUtramAM jaNAvelA krama pramANe che. ArSamAM pATha to pahelA caMdra ane pachI sUrya ema che ane nivAsasthAnano krama e pramANe nathI.) A ja arthane bhASyakAra tathA ItyAdithI pragaTa kare che. paNa (AmAM ATalo bheda che ke, tArA ane graho aniyata rIte pharanArA hovAthI kyAreka sUrya ane caMdranI upara ane kyAreka nIce phare che. zabdathI evo paNa artha thAya ke kyAreka tirya paNa phare che. aMgAra(=maMgaLa) vagere graho sUryathI daza yojanA nIce AvelA che. ahIM jyotiSThomAM sarvathI nIce bharaNI nakSatra che ane sarvathI upara svAti nakSatra che. badhAthI dakSiNamAM mULa nakSatra che, ane badhAnI uttaramAM abhIci nakSatra che. samad bhUmI eTale samabhUlA pRthvIthI. samabhUlA pRthvI nitya Azraya che, arthAta jyAre paNa koI paNa vastu upara keTalI dUra che ane nIce keTalI dUra che, ema mApavuM hoya tyAre samabhUlA pRthvIthI mapAya che. mATe samabhUtalA pRthvI nitya Azraya che. kyotiSo vA sevA' ti jyotiSa vimAnamAM rahelA devo jyotiSa vimAnathI dIpe che. tethI jyotiSazabdathI jayotiSavimAnamAM rahelA devo samajavA. dedIpyamAna zarIravALA hovAthI jyotiSo e ja jyotiSko. ahIM svArthamAM nuM pratyaya lAgyo che. "muruSa" tyAti mastake paherelA mukuTomAM prabhAmaMDala samAna ane nirmaLa sUryAdi cihno hoya che, arthAt sUryanAM mukuTamAM sUryanA AkAranuM ane caMdra AdinA mukuTamAM caMdrAdinA AkAranuM cihna hoya che. (4-13)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 jyotiSka vimAnonuM paribhramaNakSetra- merupradakSiNA nityagatayo nRloke // 4-14 // sUtrArtha-ukta pAMce prakAranAM jyotiSyo manuSyalokamAM sadAgativALA hoya che ane meru parvatane pradakSiNA ApatAM paribhramaNa kare che. (4-14) 41 bhASyaM mAnuSottaraparyanto manuSyaloka ityuktam / tasmin jyotiSkA merupradakSiNAnityagatayo bhramanti / meroH pradakSiNA nityA gatireSAmiti merupradakSiNAnityagatayaH / ekAdazasvekaviMzeSu yojanazateSu merozcaturdizaM pradakSiNaM caranti / tatra dvau sUryau jambUdvIpe, lavaNajale catvAro, dhAtakIkhaNDe dvAdazA, kAlode dvicatvAriMzat, puSkarArdhe dvisaptatirityevaM manuSyaloke dvAtriMzatsUryazataM bhavati / candramasAmapyeSa eva vidhiH / aSTAviMzatirna - kSatrANi, aSTAzItirgrahAH, SaTSaSTiH sahasrANi nava zatAni paJcasaptatIni tArAkoTIkoTInAmekaikasya candramasaH parigrahaH / sUryAzcandramaso grahA nakSatrANi ca tiryagloke, zeSAstUrdhvaloke jyotiSkA bhavanti / aSTacatvAriMzadyojanaikaSaSTibhAgAH sUryamaNDalaviSkambhaH, candramasaH SaTpaJcAzad, grahANAmardhayojanaM, gavyUtaM nakSatrANAM, sarvotkRSTAyAstArAyA ardhakrozo, jaghanyAyAH paJcadhanuHzatAni viSkambhArdhabAhalyAzca bhavanti / sarve sUryAdayo nRloka iti vartate / bahistu viSkambhabAhalyAbhyAmato'rthaM bhavanti // etAni ca jyotiSkavimAnAni lokasthityA prasaktAvasthitagatInyapi RddhivizeSArthamAbhiyogyanAmakarmodayAcca nityaM gatiratayo devA vahanti / tadyathA- purastAtkesariNo, dakSiNataH kuJjarA, aparato vRSabhA, uttarato vino'zvA iti // 4-14 // bhASyArtha- mAnuSottara parvata sudhI manuSya loka che ema (a.3 sU.14 mAM) kahyuM che, temAM jyotiSTho merune pradakSiNAkAre nitya gativALA bhame che. (ahIM samAsa A pramANe che) merune pradakSiNA ane 1. bhavanti iti pAThAntaram /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-14 nityagati che jemanI te "merupravRkSinityAtaya:" meruthI 1121 yojana dUra rahIne merunI cAre dizAmAM pradakSiNAkAre phare che. temAM jaMbudrIpamAM be sUryo, lavaNa samudramAM cAra sUryo, dhAtakIkhaMDamAM 12 sUryo, kAlodadhi samudramAM 42 sUryo ane puSkarArdhamAM 72 sUryo che. e pramANe manuSyalokamAM 132 sUryo che. caMdra aMge paNa A rIte ja jANavuM. aThThAvIsa nakSatro, aThyAsI graho, 66975 koTAkoTI tArA eka caMdrano parivAra che. sUryo, caMdro, graho ane nakSatro tirthAlokamAM che. bAkInA jyotiSTho UrdhvalokamAM che. 2 2 jaMbUDhIpa |lavaNasamudra- 4 4 dhAtakIkhaMDa + 12 12 176 352 1056 3696 1176 | 28,12,950 koDA koDI 6336 | 2016 | 48,22,200 koDA koDI sUryamaMDalano viSka(=laMbAi-pahoLA) 48/61 yojana che. caMdrano vikhaMbha 56/61 yojana che. grahono vidhvaMbha aDadho yojana, nakSatrono vikhaMbha 1 gAu ane sarvotkRSTa tArAono viSphabha nA gAu che. jaghanya tArAono vidhvaMbha 500 dhanuSya che. vikhuMbhathI UMcAi aDadhI che. A sUrya vagere badhA jyotiSmo manuSya lokamAM che. sUtramAM nRto evuM pada che. manuSyalokanI bahAra to jyotiSTho vidhvaMbha ane UMcAithI aDadhA che. A jyotiSka vimAno lokAnubhAvathI (prasantAvasthita AtIpi=) sadA paribhramaNazIla hovA chatAM vizeSa Rddhi karavA mATe ane Abhiyogya nAmakarmanA udayathI sadA ja gati karavA rUpa krIDA karavAnA svabhAvavALA devo vimAnone vahana kare che. te A pramANe- AgaLanI bAju (pUrva)mAM siMhanA rUpe, dakSiNa (jamaNI) bAju hAthInA rUpe, kAlodadhi puSkarArdha - 22 |= 42 56 | 1,33,950 koDA koDI 112 | 2,67,900 koDA koDI 336 | 8,03,700 koDA koDI - 72 72
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 -sUryAhi vimAnatuM prabhA 56/61 yojana 48/61 yojana 2 gAu 1 gAu Oaa gAu __ 28/61 yojana 24/61 yojana 1 gAu graha nakSatra tArA 6 pAnI (=pazcima) pazu phn| 35 bhane 752(=151) pazu vegavALA azvanA rUpe devo vimAnone vahana kare che. (4-14) TIkA- api jyotiSkA iti sUtrasamudAyArthaH // avayavArthamAha'mAnuSottare'tyAdinA mAnuSottaro giristatparyanto nRloka ityuktaM prAk tasmin loke jyotiSkAH-sUryAdayaH merupradakSiNAnityagatayo bhramanti, etadeva vyAcaSTe-meroH pradakSiNA nityA gatireSAmiti, anavaratapravRttetyarthaH, merupradakSiNAnityagatayo jyotiSkA iti, vimAnabhramaNazIlatve 'tAtsthyAt tadvyapadeza' iti, dhruvAbhramaNe'pi tattadekadezatayA avirodhaH, kasmiMzcidagacchatyapi skandhAvAraprayANavat, athavA tatraiva sthAne dhruvabhramaNAdavirodhaH, nAsya meruprAdakSiNyena gatiriti cet, na nAma, tadekAprAdakSiNye'pi tadaparaprAdakSiNyAt, evaM ca merupradakSiNA'nityA gatiryotiSAmiti vigRhyate, tatazcAyaM vAkyArthaH-merupradakSiNA anityA gatiH keSAJcidbhavati keSAJcinnityetyapyavirodhaH, 'ekAdazasvi'tyAdi, ekAdazasvekavizeSu yojanazateSu merorjambUdvIpasambandhinaH caturdizamiti dikzabdena samAnArtho dizAzabdaH, tamanusandhAyaitat pradakSiNaM carantIti, prAdakSiNyena carantyeva, na tiSThantyapi, nRloke eva, kiyanmAnAzcaite etasminnityAha-'tatre'tyAdinA dvau sUryau jambUdvIpe, tApakSetrAnusArAt, etaccAntaH saGkaTaM bahirvizAlaM, mUle ca kusumAkRtiH, saptacatvAriMzadyojanasahasrAdimAnaM, yathoktam
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-14 "sIyAlIsa sahassA do a sayA joyaNANa tevaTThA / igavIsa saTThibhAgA kakkaDamAimmi peccha NarA // 1 // " ityAdi, 'lavaNajale catvAra' ityAdi, yAvad 'ityevaM manuSyaloke mAnuSottaraparyante dvAtriMzat sUryazataM dvAtriMzaduttaraM sampiNDitaM sat, candramasAmapyeSa eva vidhiH, sUryatulyatvAditi, aSTAviMzatirnakSatrANi abhicinA saha, aSTAzItirgrahAH bhasmarAzyAdayaH, SaTSaSTiH sahasrANi nava ca zatAni paJcasaptatyadhikAni tArAkoTAkoTInAmiti, koTInAM koTyaH etAvatyaH ekaikasya candramasaH parigraha iti, iha ca sUryAH candramaso grahA nakSatrANi ca tiryagloke bhavanti, zeSAstUrdhvaloke jyotiSkAH tArAlakSaNA iti vRttikArAbhiprAyaH tadbAhuzrutyAdaviruddha eva, aSTAdazayojanazatocchritatve'pi tiryaglokasya adhaUrdhvAdibhAvo bhavatyavirodhAt, 'aSTacatvAriMzad'ityAdi, iha sUryamaNDalaviSkambha iti sUryavimAnaviSkambhaH, candramasaH SaTpaJcAzadyojanakaSaSTibhAgA iti, grahANAmarddhayojanaM maNDalaviSkambhaH gavyUtaM nakSatrANAM, ayameva sarvotkRSTAyAH tArAyAH, sthityaiveti gamyate, krozo maNDalamAnaM, jaghanyAyAstu sthityaiva paJca dhanuHzatAni, maNDalaviSkambha iti vartate, viSkambhacintayA AyAmazcintita eva, parivartulatvAdvimAnAnAM, teSAmeva bAhalyAtidezamAha-'viSkambhArddhabAhalyAzca bhavanti' 'tAtsthyAt tadvyapadezaH' iti nIteH sUryAdaya eva gRhyante, tathA cAha-'sarve sUryAdaya'iti, nRloka iti vartate, sUtropanyAsAd, 'bahistvi'tyAdi bahirnRlokAt, kimityAha-viSkambhabAhalyAbhyAmuditalakSaNAbhyAM, maNDalamAnamiti varttate, kimityAha-'ato'rddhaM bhavatI'tyanantaroditAdviSkambhAdimAnAdarddhaM bhavati, aSTacatvAriMzadyojanaikaSaSTibhAgAzca sUryavimAnaviSkambhaH nRloke bahiH ta eva caturviMzatiriti, evaM zeSANAmapi vAcyaM, evaM bAhalye'pi, tadyathA-nRloke caturviMzatiryojanaikaSaSTibhAgAH sUryavimAnabAhalyaM, bahistu dvAdazetyAdi, etAni cAlokAdArabhya
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 sUtra-14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 ekAdazasvekAdazottareSu yojanazateSvavatiSThante, yathoktam-"ekkArasekkavIsA saya ekkArAhiA ya ekkArA / merualogAbAhaM joisacakkaM carai tArU zA" thaM nRno yathohita parivAramatAM vandrAtInAmavAnuM ?, ucyate- koTIkoTinAM saMjJAntaratvAt, koTivAcakatvAt, yathoktaM"koDAkoDI saNNaMtaraM tu mannaMti kei thovatayA / aNNe ussehaMgulamANaM kAUNa tArANaM // 1 // " 'etAni ce'tyAdi adhikRtAni jyotiSkavimAnAni lokasthityA lokAnubhAvena prasaktAvasthitagatInyapi prasaktAH-sambaddhA avasthitA AbhikSNyena gatiryeSAmiti vigrahaH, RddhivizeSArthaM samRddhivizeSaprakaTanAya AbhiyogyanAmakarmodayAcca nityagatiratayaH sadaiva gamanakrIDAzIlAH devA vahanti, naiSAM bhArajanitaM duHkhamasti, tathAvidhakarmodayopapatteH, kAminIratnAbharaNabhAraduHkhavat, te ca devAH siMhodyaR:, yathAda- tadyathA-puratAt zariNa' rUtyAHi II4-24ll TIkArtha - paNa jayotiSka vimAno manuSyalokamAM sadA gativALA hoya che, ane meruparvatane pradakSiNA ApatAM paribhramaNa kare che, e pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane bhASyakAra "manuSottara" ityAdithI kahe che- mAnuSottara parvata sudhI manuSyaloka che ema pUrve (3-14 sUtramAM) kahyuM che. te manuSyalokamAM sUrya vagere jyotiSko merune pradakSiNA ApatAM sadAjagati kare che. jo ke jyotiSka vimAno bhramaNa karavAnA svabhAvavALA che, chatAM taththAt tavyapara e nyAyathI jyotiSkadevo paribhramaNa karavAnA svabhAvavALA che ema (upacArathI) kahevAya. (temAM rahevAnA kAraNe rahenAra te kahevAya. jemake jyotiSka vimAnamAM rahenAra deva jyotiSka kahevAya. tema prastuta mAM vimAnamAM rahevAnA kAraNe vimAnamAM rahenArA jayotiSTho paribhramaNa kare che ema upacArathI kahevAya.) pUrvapakSa- jyotiSko sadA gati kare che ema kahyuM. paNa dhruvanAmano tAro sadA sthira rahe che. tethI jayotiSko sadA gati kare che evo niyama na rahyo.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-14 uttarapakSa-dhruva tAro sthira rahe che. e tAro jyotiSkono eka deza hovAthI jyotiSko sadA gati kare che emAM koI virodha nathI. jemake, chAvaNImAM rahelA koIka mANaso na javA chatAM chAvaNIe prayANa karyuM ema bolAya che athavA te ja sthAnamAM dhruva tAro paNa bhame che. (dhruva tAro uttara dizAmAM (alpa) paribhramaNa kare che. paribhramaNa atyaMta alpa hovAthI sAmAnya lokanI najaramAM na Ave.) pUrvapakSa- dhruva tAro uttara dizAmAM (alpa) paribhramaNa karato hovA chatAM merune pradakSiNA Apato pharato nathI. uttarapakSa- eka dhruva tAro merune pradakSiNA Apato na hovA chatAM tenAthI bIjA jyotiSko merune pradakSiNA Ape che. ethI sUtramAM mejhakSA nityAtirthotiSAt e pramANe vigraha karavo, arthAt nityAtiyA nA sthAne nityAtiya: ema na kADhavo. tethI vAkyartha A thAya- merune pradakSiNA ApatI gati anitya che, keTalAka jyotiSkonI merune pradakSiNA ApatI gati thAya che, keTalAka jyotiSkonI mene pradakSiNA ApatI gati thatI nathI. A pramANe paNa virodha nathI. pArAsu" rUtyAdi, A vimAno meruthI 1121 yojana dUra rahIne jaMbUdvIpanA meru parvatanI cAre dizAmAM pradakSiNA ApatAM phare che. bhASyamAM varkiza e prayogamAM rahelA ti zabdathI samAna arthavALo zabda dizA zabda che, arthAt dipha eTale dizA. cAre dizAnuM lakSa karIne jyotiSka vimAno pradakSiNA ApatAM phare che. pradakSiNA ApatAM phare ja che, sthira paNa rahe che ema nathI. manuSyalokamAM ja phare che. manuSyalokamAM A jyotiSko keTalA pramANavALA che? (keTalI saMkhyA che ?) evA praznano "tatra ityAdithI uttara kahe che- jaMbUdvIpamAM prakAzakSetranA anusAra be sUrya che. baMne sUryo jyAre sarvAtyaMtara maMDale rahelA hoya tyAre prakAza kSetranI AkRti atyaMtaramAM(=meru tarapha), sAMkaDI(=gADAnI UdhanA mULa bhAga jevI) hoya che. bahAra (samudra)
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 tarapha vistRta=gADAnA UdhanA cheDAnA bhAga jevI) hoya che ane mULamAM (meru pAse) UMcA mukhavALA nALavALA puSpa jevI hoya che. suDatAlIsa hajAra Adi mAna A pramANe che- karkasaMkrAtinA prathama divase suDatAlIsa hajAra baso tresaTha yojana ane sAIThIyA ekavIsa bhAga (4726321/60 yojana) prakAzakSetra manuSyo jue che. "navaginne vastrAra" tyAdi lavaNasamudramAM cAra sUryo hoya che... ityAdi yAvat mAnuSottara parvata sudhI manuSyalokamAM A pramANe badhA bhegA maLIne ekasone batrIsa(=132) sUryo che. caMdronI paNa A ja saMkhyA che. kemake caMdro sUryanI tulya che. abhici nakSatranI sAthe 28 nakSatro che, bhasmarAzi Adi 88 graho ane 66975 koDAkoDi tArAo ATalo eka caMdrano parigraha (=parivAra) che. sUryo, caMdro, graho ane nakSatro tiryazlokamAM che. bAkInA tArA rUpa jyotiSko 'UrdhvalokamAM che evo bhASyakArano abhiprAya che. bhASyakAra bahuzruta hovAthI temano abhiprAya viruddha nathI ja. [jo ke tiryazloka 1800 yojana pramANa che. to paNa virodha na Ave te rIte adholokano ane Urdhvalokano vibhAga thaI zake che.] aNavatvaza" rUddhi, ahIM sUryamaMDalano vikhaMbha eTale sUrya vimAnano vikhaMbha. sUryavimAnano 48/61 yojana, caMdrano pa6/61 yojana, grahono be gAu ane nakSatrono 1 gAuvikhaMbha che. A ja vikhaMbha sarvotkRSTa sthitivALA tArAno che, arthAt sarvotkRSTa sthitivALA tArA vimAnano vikhaMbha pramANa 1 gAu che. jaghanya sthitivALA tArA vimAnano 1. bRhatsaMgrahaNI vagere graMthomAM tArAnuM sthAna samabhUtalAthI upara 790 yojane batAvyuM che. jyAre ahIM bhASyakAra tArAnuM sthAna Urdhvaloka jaNAvI rahyA che tattvakevalIgamya. 2. yameva e prayogathI 1 gAu grahaNa thAya. kAraNa ke pUrve bhUtaM nakSatrANAM evo ullekha che. tathA AgaLa paNa jozo mata evo ullekha che. AthI TIkAkAranI daSTie utkRSTa sthitivALA tArAnA vimAnano vikhaMbha 1 gAu che. jyAre bhASyamAM ardhozo evA ullekhathI bhASyakAranA mate - gAu che. bIjA paNa prAyaH badhA graMthomAM vasA gAuno nirdeza che.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-14 vikhaMbha 500 dhanuSya (vA gAu) che. vikhaMbhanI vicAraNAmAM laMbAI vicArAI ja gaI che. kAraNa ke vimAno goLa hoya che. (goLa vastunI laMbAI-pahoLAI ekasarakhI hoya che. goLa vastunI laMbAI-pahoLAI eTale vikhaMbha) jyotiSkonI ja UMcAInI bhalAmaNa kare che- sUrya vagere sarva vimAnono jeTalo vikhaMbha che tenAthI ardhI UMcAI jANavI. tAzcAt tavyapadeza (temAM rahevAnA kAraNe te kahevAya) e nyAyathI sUrya Adi vimAnamAM rahenArA jyotiSka devo ja grahaNa karAya che. te pramANe bhASyakAra kahe che. sUrya vagere sarva jyotiSko manuSyalokamAM che. manuSyalokamAM ema cAlyuM Ave che. kAraNa ke vRttone ema sUtramAM ullekha che. hitu phatyAdri manuSyalokanI bahAranA jyotiSka vimAno saMbaMdhI vikhaMbha ane UMcAI manuSyalokamAM rahelA jyotiSka saMbaMdhI vikhaMbha ane UMcAithI ardhA pramANamAM che. jemake manuSyalokamAM sUryavimAnano vikhaMbha 4861 yojana che, to manuSyakSetranI bahAra 2461 yojana che. e pramANe bAkInA vimAnonuM paNa adhuM pramANa kahevuM. e pramANe UMcAimAM paNa ardhapramANa che. te A pramANe- sUrya-vimAnanI UMcAI manuSyalokamAM 24/61 yojana che. to bahAra 12/61 yojana che. A vimAno alokathI 1111 yojana dUra rahelA che, arthAt vimAno pachI 1111 yojana dUra aloka che. kahyuM che ke- "1121 yojana ane 1111 yojana anukrame meru tathA alokanI abAdhAe jyotiSa cakra phare che ane sthira rahe che, arthAt manuSyalokamAM meruthI 1121 yojanA dUra rahIne jyotiSa cakra phare che ane manuSyalokanI bahAra alokathI 1111 yojana aMdara rahIne sthira rahe che.' prazna- manuSyalokamAM yathokta parivAravALA caMdra vagerenuM avasthAna kevI rIte thaI zake? (tArAonI saMkhyA ghaNI che, ethI tArAo jeTalA sthAnane roke tenA karatAM manuSyakSetra nAnuM che ethI A prazna thayo che.) 1. A gAthA thoDA pheraphAra sAthe bRhatsaMgrahaNImAM che.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 49 uttara- ahIM koTAkoTinI bIjI saMjJA che. ahIM koTAkoTi zabda koTino vAcaka che, arthAt ahIM koTAkoTithI koTi saMkhyA samajavI. kahyuM che ke- "koika AcAryo koDAkoDinI anya saMjJA kahe che. kAraNa ke manuSyakSetra (tArAnA kSetrathI) thoDuM che. vaLI anya AcAryo tArAonA vimAnone utsedhAMgulathI mApavAnuM kahe che." (bRhatsaMgrahaNI gA.60) "tAni na" hatyAvi, prastuta jyoti vimAno lokAnubhAvathI niraMtara gativALA hovA chatAM vizeSa samRddhi pragaTa karavA mATe ane Abhiyogya nAmakarmanA udayathI sadA ja gati karavA rUpa krIDA karavAnA svabhAvavALA devo vimAnone vahana kare che. (te devo paribhramaNa karatAM vimAnonI jeTalI gati hoya teTalI gati pramANe vimAnonI nIce nIce cAle che.) chatAM strIne ratnanAM AbhUSaNonA bhAranI jema te devone vimAnane upADavAnA bhArathI duHkha thatuM nathI. tevA prakAranA karmodayathI A ghaTI zake che. te devo siMhAdinA rUpathI (vimAnone vahana kare che.) te pramANe bhASyakAra 'tadyathA purastAr zariLa:" ityAdithI kahe chete A pramANe- pUrvamAM siMhanA rUpe, dakSiNamAM hAthInA rUpe, pazcimamAM baLadanA rUpe ane uttaramAM vegavALA ghoDAnA rUpe devo vimAnone vahana kare che. (4-14) jyoti vimAnonI gatithI kALa-- tata: jAnavimAna: II4 sUtrArtha-- jyotiSka vimAnonI gatithI kALano vibhAga(=bheda) karAyo che. (4-15) bhASyaM - kAlo'nantasamayo vartanAdilakSaNa ityuktam / tasya vibhAgo jyotiSkANAM gativizeSakRtazcAravizeSeNa hetunA / taiH kRtastatkRtaH / tadyathA-aNubhAgAzcArA aMzAH kalAlavA nAlikA muhUrtA divasarAtrayaH pakSA mAsA Rtavo'yanAni saMvatsarA yugamiti laukikasamo vibhAgaH // punaranyo vikalpaH pratyutpanno'tIto'nAgata iti trividhaH // punastrividhaH paribhASyate-saGkhyeyo'saGkhyo'nanta iti //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 tatra paramasUkSmakriyasya sarvajaghanyagatipariNatasya paramANoH svAvagAhanakSetravyatikramakAlaH samaya ityucyate paramaduradhigamo'nirdezyaH / taM hi bhagavantaH paramarSayaH kevalino vidanti, na tu nirdizanti, paramanirUddhatvAt / paramanirUddhe hi tasmin bhASAdravyANAM grahaNanisargayoH karaNaprayogAsambhava iti / te tvasaGkhyeyA AvalikA / tAH saGkhyeyA ucchvAsastathA niHzvAsaH / tau balavataH paTvindriyasya kalyasya madhyamavayasaH svasthamanasaH puMsaH prANaH / te sapta stokaH / te sapta lavaH / te'STAtriMzadardhaM ca nAlikA / te dve muhUrtaH / te triMzadahorAtram / tAni paJcadaza pakSaH / tau dvau zuklakRSNau mAsaH / tau dvau mAsAvRtuH / te tryo'ynm| te dve saMvatsaraH / te paJca candracandrAbhivadhitacandrAbhivadhitAkhyA yugam / tanmadhye'nte cAdhikamAsakau / sUryasAvanacandranakSatrAbhivardhitAni yuganAmAni / varSazatasahasraM caturazItiguNitaM pUrvAGgam / pUrvAGgazatasahasraM caturazItiguNitaM pUrvam / evaM tAnyayutakamalanalinakumudatuTyaDaDAvavahAhAhUhUcaturazItizatasahasraguNAH saGkhayeyaH kAlaH / ata UrdhvamupamAniyataM vakSyAmaH / tadyathA hi nAma yojanavistIrNaM yojanocchrAyaM vRttaM palyamekarAtrAdyutkRSTasaptarAtrajAtAnAmaGgalomnA gADhaM pUrNa syAdvarSazatAdekaikasminnuddhiyamANe yAvatA kAlena tadriktaM syAdetatpalyopamam / taddazabhiH koTIkoTibhirguNitaM sAgaropamam / teSAM koTIkoTayazcatasraH sussmsussmaa| tisraH sussmaa| dve suSamaduHSamA / dvicatvAriMzadvarSasahasrANi hitvA ekA duHSamasuSamA / varSasahasrANi ekaviMzatirduHSamA / tAvatyeva duHssmduHssmaa| tA anulomapratilomA avasarpiNyutsarpiNyau bharatairAvateSvanAdyanantaM parivartete'horAtravat / tayoH zarIrAyuHzubhapariNAmAnAmanantaguNahAnivRddhI, azubhapariNAmavRddhihAnI / avasthitAvasthitaguNA caikaikAnyatra / tadyathA-kuruSu suSamasuSamA, hariramyakvAseSu suSamA, haimavatahairaNyavateSu suSamaduHSamA, videheSu sAntaradvIpeSu duHSamasuSamA, evamAdirmanuSyakSetre paryAyApannaH kAlavibhAgo jJeya iti // 4-15 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya 51 bhASyArtha- vartanAdirUpa kALa anaMta samayavALo che ema (a.5 sU.39 vageremAM) kahyuM che. e kALano vibhAga jyotiSkonA bhramaNavizeSathI karAyelo che. ahIM taiH vRtaH taskRtaH ema (tRtIyA tapuruSa samAsano) vigraha che. te vibhAga A pramANe che- anubhAga, cAra, aMza, kaLA, lava, nAlikA, muhUrta, divasa, rAtri, pakSa, mAsa, Rtu, ayana, saMvatsara, yuga e pramANe lokamAM prasiddhakALanA vibhAgo che. vaLI bIjI rIte vartamAna, atIta ane anAgata ema kALanA traNa bheda che. vaLI saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta ema kALanA traNa prakAra che. temAM atizaya alpakriyAvALA, arthAt sarva jaghanya (atizaya maMda) gatithI pariNata thayelA, paramANune svaAkAza kSetrane oLaMgavAmAM, arthAt eka AkAza pradezathI anaMtara bIjA AkAza pradeza upara javAmAM jeTalo kALa thAya teTalA kALane "samaya" kahevAmAM Ave che. te kALa atyaMta muzkelIthI jANI zakAya tevo ane na kahI zakAya tevo che. tene paramarSi kevaLI bhagavaMto jANatA hovA chatAM kahI zaktA nathI. kAraNa ke kALa atyaMta alpa che. atizaya alpa kALa rUpa samayamAM samayane kahenArA bhASAdravyono grahaNa-nisarga saMbaMdhI karaNaprayogano asaMbhava che. asaMkhyAta samayanI eka AvalikA, saMkhyAtI AvalikAno eka ucchavAsa tathA eka niHzvAsa, balavAna, paTuiMdriyavALA, nirogI, madhyama vayavALA ane svastha manavALA puruSanA ucchavAsa ane niHzvAsano eka prANa. sAta prANano eka sToka. sAta stokano eka lava. sADA ADatrIsa(=38) lavanI eka nAlikA. be nAlikAno eka muhUrta. trIsa muhUrtano eka ahorAtra. paMdara ahorAtrano eka pakSa. zuklapakSa ane kRSNapakSano eka mahino. be mahinAnI eka Rtu. traNa Rtuno eka ayana (uttarAyaNa ke dakSiNAyana). be ayanano eka saMvatsara (varSa), caMdra, caMdra, abhivardhita, caMdra ane abhivardhita nAmanA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4. sUtra-15 pAMca saMvatsarano eka yuga. eka yuganA madhyamAM (abhivardhitamAM) eka mAsa ane aMte(=abhivardhitamAM) eka mAsa ema be mAsa adhika hoya che. pAMca yuganA kramazaH sUrya, sAvana, caMdra, nakSatra ane abhivardhita e nAma che. lAkha varSane coryAsIthI guNatA 84 lAkhano eka pUrvAga. 84 lAkha pUrvAgano eka pUrva. e pramANe kramazaH pUrva-pUrvanI saMkhyAne 84 lAkhathI guNavAthI kramazaH ayuta, kamala, nalina, kumuda, kuTi, aDaDa, avava, hAhA, hUhU thAya che. A kALa saMkhyAta kALa che. 1. prastutamAM saMkhyA saMkSepathI jaNAvI che. anya graMthomAM vistArathI saMkhyA A pramANe che samayathI laI pudgala-parAvarta sudhInI kAla saMkhyAnuM koika nirvibhAjya kALa pramANa te: 1 samaya, 9 samayanuM 1 jaghanya aMtarmuhUrta, cothA jaghanyayukta asaMkhyAtAnI saMkhyA pramANa samayonI : 1 AvalikA, 256 AvalikAno : 1 kSullaka bhava, 2223-1229/3773 AvalikAno : 1 ucchavAsa athavA niHzvAsa, 4446-2458/3773 AvalikAno athavA sAdhika 17 kSullaka-bhavano athavA ucchavAsa niHzvAsa maLIne : 1 prANa (zvAsocchavAsa, 7 prANano : 1 stoka, 7 stoke : 1 lava, 38 lave (24 miniTanI je ghaDI thAya che te) : 1 ghaDI, 77 lave athavA ra ghaDIe athavA 65536 kSullakabhave athavA 16777216 AvalikAe athavA 3773 prANe : 1 (cAMdra)muhUrta thAya (eka sAmAyika vrata jeTalo kALa), samayona 2 ghaDInuM : 1 utkRSTa aMtarmuhUrta thAya. anya rIte kAlanI vyAkhyA : nirvibhAjya asaMkhya samayano : 1 nimeSa, 18 nimeSa : 1 kASThA, 2 kASThAe : 1 lava, 15 lave : 1 kalA, 2 kalAe : 1 leza, 15 leze : 1 kSaNa, 6 kSaNanI : 1 ghaTikA, 2 ghaTikAe : 1 muhUrta, 30 muhUrtano : 1 divasa (ahorAtra), 15 divasano: 1 pakSa (pakhavADiyuM), 2 pakSe (30 divase) : 1 mAsa, 2 mAsa : 1 Rtu, 3 Rtue (183 divase, vA 6 mAse) : 1 ayana (6 mAsa), 2 ayane (12 mAse) athavA cha RtueH 1 varSa, 5 (saura) varSe : 1 yuga, 20 yuge : 1 zata varSa (100), daza zata varSe 1 sahasa varSa, zata sahastra varSe: 1 lakSa varSa, 84 lakSa varSe : 1 pUrvAga, 84 lAkha pUrvAge (70 lAkha kroDa 56 hajAra kroDa sUrya-varSa) : 1 pUrva, 84 lAkha pUrve: 1 truTitAMga (prathama prabhunuM AyuSya), 84 lAkha truTitAMge : 1 truTita, 84 lAkha truTi: 1 aDaDAMga, 84 lAkha aDaDAMge : 1 aDaDa, 84 lAkha aDe : 1 avavAMga, 84 lAkha avavAMge : 1 avava, 84 lAkha avave : 1 (hukAMga, 84 lAkha huhukAMge : 1 (huka, 84 lAkha huhuke: 1 utpalAMga, 84 lAkha utpalAMga : 1 utpala, 84 lAkha utpale : 1 padhAMga, 84 lAkha paghAMge : 1 padha, 84 lAkha padma : 1 nalinAMga, 84 lAkha nalinAMge : 1 nalina, 84 lAkha naline : 1 arthanipUrAMga, 84 lAkha arthanipUrAMge : 1 arthanipUra, 84 lAkha arthanipUre : 1 ayutAMga, 84 lAkha ayutAMge: 1 ayuta, 84 lAkha ayuta : 1 prayutAMga, 84 lAkha prayutAMge : 1 prayuta, 84 lAkha prayuta : 1 nayutAMga, 84 lAkha nayutAMge : 1 nayuta, 84 lAkha nayukta : 1 cUlikAMga, 84 lAkha cUlikAMge : 1 cUlikA, 84 lAkha
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 53 have pachI(=saMkhyAta kALanI pachI) upamAthI niyata thayelA kALane kahIzuM. te A pramANe- eka yojana vistRta(=lAMbA-pahoLA), eka yojana UMDA ane goLAkAra eka pyAlAne(=khADAne) eka ahorAtrathI prAraMbhI utkRSTathI sAta ahorAtra sudhInA thayelA (bALakanA) vALathI gADha(=ThAMsI-ThAMsIne) bharavo. pachI temAMthI dara so varSe eka eka vALa kADhatAM jeTalA kALe te pyAlo khAlI thAya te kALa eka palyopama. tene(=palyopamane) daza koDAkoDithI guNavAthI eka sAgaropama thAya. cAra koDAkoDa sAgaropamano eka suSama-suSama Aro thAya. traNa koDAkoDi sAgaropamano eka suSama Aro thAya. be koDAkoDi sAgaropamano eka suSama-duHSama Aro thAya. betAlIsa hajAra varSa nyUna eka koDAkoDi sAgaropamano duHSama-suSama Aro thAya. ekavIsa hajAra varSano duHSama Aro thAya. teTalA ja(=21 hajAra) varSano duHSamaduHSama Aro thAya. A AA anukramathI avasarpiNI ane ulaTA kramathI utsarpiNI kALa che. A kALa bharata ane airAvatakSetramAM anAdi-anaMta kALathI rAtadivasanI jema parivartana pAmato rahe che. te baMne kALamAM zarIra, AyuSya ane zubhapariNAmanI kramazaH anaMtaguNI hAnI-vRddhi thAya che, arthAt avasarpiNI kALamAM hAnI ane utsarpiNI kALamAM vRddhi thAya che ane azubha pariNAmanI paNa kramazaH anaMtaguNI vRddhi-hAnI thAya che, arthAt avasarpiNI kALamAM vRddhi ane utsarpiNI kALamAM hAnI thAya che. bharata ane airAvata sivAyanA anya kSetromAM eka eka Aro hoya che. te eka eka Aro avasthita cUlikAe H 1 zIrSaprahelikAMga, 84 lAkha zIrSaprahelikAMge : 1 zIrSaprahelikA (saMkhyAtAM varSa), asaMkhyAtA varSano (palya prarUpaNAe) : 1 palyopama (cha bheda), 10 koDAkoDI palyopamano H 1 sAgaropama (kula 6 prakAre), 10 koDAkoDI ahvA-sAgaropamanI : 1 utsarpiNI athavA teTalA ja kALanI 1 avasarpiNI (te cha cha ArA pramANa), 20 koDAkoDI addhA-sAgaropamanI athavA 1 utsarpiNI ane 1 avasarpiNI maLI : 1 kAlacakra thAya, anaMtA kALacakre : 1 pudgala-parAvarta thAya ane te cAra prakAre che. (saMgrahaNIratna (bRhatsaMgrahaNI) gujarAtI bhAvAnuvAdamAMthI sAbhAra udbhuta.)
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrI tatvASirAmasUtra adhyAya-4 sUtra-15 bhapasthita( sthira)guvAjo choya che. se. mI pramA- 4192uttarakurumAM suSamasuSama Aro, harivarSa ane ramyakSetramAM suSama Aro, haimavata-heraNyavatakSetramAM suSama-duHSama Aro, mahAvidehamAM ane aMtardIpomAM duHSama-suSama Aro hoya che. ityAdi(=pUrvokta vagere) kAlavibhAga manuSyakSetramAM paryAyathI prApta thayeTa. vI. (4-15) TIkA- jyotiSkagatikRtaH kAlavibhAga iti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'kAlo'nantasamaya'ityAdinA, kalanaM kAlaH kalAsamUho vA kAlaH so'nantasamayo dravyavipariNatihetuH, bhedakamantareNa tathAvidhakriyAnupapatteH, ata evAha-vartanAdilakSaNa ityuktaM sUtrakRtA paJcame'dhyAye, 'tasye'tyAdi, tasyaivaMvidhasya kAlasya vibhAgo'NubhAgAdibhedaH, kimityAha-jyotiSkANAM gativizeSakRtaH paristhUraH, kathamityAha-cAravizeSeNa hetunA, taiH kRtastatkRtaH, tairiti jyotiSkacAravizeSaiH, kRta ityupalakSitaH, tadyathA- aNubhAgAzcArA aMzA ityAdi sarva ete kAlavizeSAbhidhAyinaH zabdAH lokasiddhA eva, punaranyo vikalpo laukikasamaya eva pratyutpanno'tIto'nAgata ityevaM trividhaH paribhASyate, kAlatvAbhede'pi tathopAdhibhedAt punastrividhaH saGkhyeyaH asaGkhyeyo'nanta iti, tathAvidhaikaghaTAdivastupariNAmanibandhanaM, etatsvarUpaparijJAnAyaiva sakalakAlabhedAditvAt samayamabhidhAtumAha-'to'tyAdi tatra-etasmistrividhakAlavyAkhyAvasare samayastAvadabhidhIyate yaduta paramasUkSmakriyasya atisvalpakriyasyetyarthaH, etadeva vivRNvannAha-sarvajaghanyagatipariNatasya, kasyetyAha-paramANoIvyabhedasya svAvagAhanakSetravyatikramakAla iti, ekAkAzapradezavyatikramakAla ityarthaH, samaya ityucyate, ayaM ca paramaduradhigamaH paramA:-atizayasampannA yoginastairapi duHkhenAdhigamyate, sUkSmatvAt, ata eva cAnirdezyaH ni ThitasvarUpaH, parebhyaH pratipAdayitumazakya
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya 55 ityarthaH, taM yasmAdbhagavantaH samagraizvaryalakSaNAH paramaRSayo mokSagAminaH kevalinaH prakSINachadmAno vidanti sAkSAt, na nirdizantyanyasmai, tathaiva samayena, kuta ityAha-paramaniruddhatvAt, paramaniruddhe yasmAt tasmin samaye bhASAdravyANAM tatpratipAdakAnAM grahaNanisargayoH-AdAnamokSayorviSaye karaNaprayogAsambhava iti, karaNayoH-kAyavAkparyAyayoH prayogasya asambhavaH, kAyakaraNaprayogena hi bhASAdravyANyAdAya vAkparyAptikaraNavyApAreNa nisRjyate, samaya iti caiveti yAvaduccAryate tAvadasaGkhyeyAste iti brUmaH ityasambhava iti, te tvasaGkhyeyAH samayA Avalikocyate, sA ca jaghanyayuktakAsaGkhyeyakasamayamAnAH, tAH saGkhyeyA AvalikAH ucchAsa ekaH, tathA nizvAsaH ekaH evaMmAna eva, etadbhedazcordhvAdhogamanabhedAt, tAvucchvAsanizvAsau balavataH zArIrabalena paTvindriyasyAnupahatakaraNagrAmasya kalyasya-nirujasya madhyamavayasaH-bhadrayauvanavataH svasthamanaso-'nAkulacetasaH puMsaH-puruSasya prANo nAma kAlabhedaH, vizeSaNakalApastvanyathAbhUtasya tathA'bhAvAnneti, te sapta prANAH stokaH te sapta stokA lavaH te'STAtriMzallavAH arddhaM ca lavasyaiva, kimityAhanAlikA ghaTikocyate, te ghaTike muhUrtaH, te triMzanmuhUrtA ahorAtraM, tAni paJcadaza ahorAtrANi pakSaH, zuklAdiH, tau dvau pakSau zuklakRSNapakSau mAsa:-phAlgunAdiH, tau dvau mAsau RturvasantAdiH, te RtavastrayaH ayanamuttarAyaNAdi, te dve ayane saMvatsaraH pratItaH, te paJca saMvatsarAHcandracandrAbhivardhitacandrAbhivardhitAkhyAH yugaM / tatra candrasaMvatsaraparijJAnAya candramAsaH parimANameva tAvadAkhyAyateekonaviMzaddinAni dvAtriMzacca dviSaSTibhAgA divasasya candramAsaH, evaMprakAreNa mAsena dvAdazamAsaparimANazcAndraH saMvatsaraH, sa cAyaM-trINi zatAnyahrAM catuSpaJcAzaduttarANi dvAdakA ti etena zeSANi candrasaMvatsarANi vyAkhyAtAni
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 adhunA'bhivarddhitasaMvatsaraparijJAnAyAbhivarddhitamAso'bhidhIyate sUtra-15 " " ekatriMzaddinAnyekaviMzatyuttarazataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAmabhivarddhitamAsaH evaMvidhena mAsena dvAdazamAsapramANo'bhivarddhitaH saMvatsaraH, sa cAyaM trINi zatAnyahnAM tryazItyadhikAni catuzcatvAriMzacca dviSaSTibhAgAH, etaizcandrAdibhiH paJcabhiH saMvatsarairekaM yugaM bhavati, tanmadhye cAntye cAdhikamAsakau teSAM paJcAnAM saMvatsarANAM madhye'bhivarddhitAkhye'dhikamAsakaH, etadante cAbhivarddhita eva, sUryamAsastvayamavagantavyaH triMzaddinAnyarddha ca, evaMvidhadvAdazamAsaniSpannaH saMvatsaraH sAvitraH sa cAyaM trINi zatAnyahnAM SaTSaSTyadhikAni, anena ca mAnena sarvakAlaH sarvAyUMSi samA vibhAgAzca gaNyante, sAvanamAsaritraMzadahorAtraH, eSa eva ca karmamAso RtumAsazcocyate, evaMvidhadvAdazamAsaniSpannaH sAvanasaMvatsaraH, sa cAyaM - trINi zatAnyahnAM SaSTyadhikAni, candrAbhivarddhitAvuktau, nakSatramAsastvayaM-saptaviMzatirdinAnyekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAH evaMvidhadvAdazamAsaniSpanno nakSatrasaMvatsaraH, sa cAyaM trINi zatAnyahnAM saptaviMzattyuttarANyekapaJcAzacca saptaSaSTibhAgA, ityevaM svasvamAsanAmaniSpannAni yuganAmAni bhavanti, viMzatiyugairvarSazataM bhavati, dazabhirvarSazatairvarSasahastraM bhavati, zataguNaM varSasahasraM varSazatasahasraM, tacca caturazItiguNitamekaM pUrvAMgaM, pUrvAMgaM caturazItilakSeNa guNitaM pUrvaM, pUrvataH pUrvato vikalpAt paraH paro vikalpaH caturazItilakSaguNo veditavyaH, tuTyaGgAdyAvacchIrSapraheliketi, 'tuTyaMgaM (? tuTikAGga) tuTikaM aTaTAMgaM aTaTaM avavAMgaM avavo huMhuMkAgaM huhukaM utpalAGgaM utpalaM padmAGgaM padmaM nalinAGgaM nalinaM arthanipUrAGgaM arthanipUraM cUlikA cUlikA zIrSaprahelikA zIrSaprahelikA, prAvacanaH kramo'yaM, AcAryeNa tUddezamAtrAntaH svalpasthAnazceti, sarvathA zIrSaprahelikAntaH saGkhyeyaH kAlo bhavati, samayAdiriti, sUryaprajJaptau tu pUrvAdupari latAGgAdikramaH zIrSaprahelikAntaH, ityetAvAn gaNitazAstraviSayo'pIti, ata 1. ahIM bhASya anusAre TIkAmAM ghaNo taphAvata jaNAi rahyo che. "
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 UrdhvamupamAniyataM vakSyAmaH iti saGkhyeyAdanantaramasaGkhyeyaH kAlo bhaNyate, sa ca gaNitaviSayAtItatvAdupamayA niyamyate, sarvazcaiSa bauddhavyavahAraH parapratipattaye abhyupagamyate bAhyArthazUnyo'nyathA paramArthavicAraNAyAmatiduSkaraM syAdidaM sarvaM, 'tadyathA hI'tyAdi, yAvat syAdetat palyopamamiti sujJAnaM, tacca trividhamaddhApalyopamamuddhArapalyopamaM kSetrapalyopamaM ceti, punarbAdarasUkSmabhedAdekaikaM dvidhA, tatroktalakSaNaM bhASye bAdarAddhApalyopamaM saGkhyeyavarSakoTIvyatikrAntisamakAlaM, tAnyeva vAlAgrANyekaikazo'saGkhyeyAnyadRzyAni khaNDAni kRtvA buddhyA sa eva palyo bhriyate, tataH prativarSazatamekaikavAlAgroddhAre varSANyasaGkhyeyAni vyatikramanti etat sUkSmamaddhApalyopamam, asya ca prayojanamutsapiNyAdivibhAgaparijJAnaM, jJAnAvaraNAdikarmasthitayaH kAyabhavasthitayazca pRthivyAdikAyAnAM nirUpyanta iti, uddhArapalyopamaM tu bAdaraM sthUlavAlAgrApahAre pratisamayamekaikasmin sati bhavati, tacca saGkhye yasamayaparimANaM veditavyaM, etAnyeva vAlAgrANyekaikazo'saGkhyeyakhaNDIkRtAni, tataH pratisamayamekaikavAlAgroddhAre varSakoTibhiH saGkhyeyAbhiH sUkSmoddhArapalyaM bhavati, asya ca prayojanaMardhatRtIyasAgaropamoddhArasamayarAzipramANatulyA dvIpasamudrA iti, kSetrapalyopamamapi bAdarasUkSmabhedAd dvividhaM-bAdaralomakhaNDabhRtakSetrapradezarAzyapahAre pratisamayaM bAdarakSetrapalyopamaM, sUkSmalomakhaNDabhRtakSetrapradezarAzyapahAre pratisamayaM sUkSmakSetrapalyopamaM, asaGkhyeyotsarpiNIbhizca pariniSThAnamasya bhavati, etena ca pRthivyAdijIvaparimANamAnIyata iti pravacanavido varNayanti prayojanaM, eSAM ca trayANAmapi palyopamAnAM pratyekaM koTInAM koTI dazaguNitA satI sAgaropamamiti vyapadizyate trividhameva, eSAM sAgaropamANAM catasraH koTIkoTyaH suSamasuSamA nAma kAlavizeSaH, tisraH koTIkoTyaH sAgaropamAnAM suSamA, sAgaropamAnAM koTIkoTyau dve
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mara- amanrachandantan ORTIALAMA 58 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-15 suSamaduSSamA, dvicatvAriMzadvarSasahasrANi hitvA caikA koTInAM koTI duSSamasuSamA, ekaviMzativarSasahasrANi duSSamA, tAvatyeva duSSamaduSSamA, ekaviMzativarSasahasrANItyarthaH, tAH suSamasuSamAdyA yathopanyastAH Anulomyena SaDapyavasarpiNI nAmA kAlaH, zarIrocchrAyAyuSkakalpavRkSAdiparihANerdazasAgaropamakoTIkoTyaH parimANataH, tathA prAtilomyenotsarpiNInAmA kAlaH, zarIrocchAyAdiparivRddherdazasAgaropamakoTIkoTya eva parimANataH, etaccotsarpiNyavappiNIkAlacakrakaM paJcasu bharateSvairavateSu ca paJcasvanAdyanantaM parivarttate, yathA'horAtre vAsaro rajanI vA zakyate na nirUpayitumAditvena, anAditvAdahorAtracakrakapravRtteH, tathaitadapIti, tatrAvasarpiNyAM zarIrocchrAyo'nantaguNaparihINaH parataH parataH, suSamasuSamAyAM gavyUtatritayaM zarIrocchAyo manuSyANAmAyustrINi palyopamAni zubhapariNAmo'pi kalpavRkSAdiranekaH, suSamAyAM gavyUtadvayaM dve palyopame kalpavRkSAdipariNAmazca zubho hInataraH, suSamaduSSamAyAmekaM gavyUtamekaM palyopamaM hInatarazca kalpavRkSAdipariNAmaH, duSSamasuSamAyAM paJcadhanuHzataprabhRtiH saptahastAntaM zarIrapramANaM Ayurapi pUrvalakSaparimANaM, parihINazca kalpavRkSAdipariNAmaH, duSSamAyAM aniyataM zarIrapramANamAyurapyaniyataM, varSazatAd arvAk, paryante viMzativarSANi paramAyuH, zarIrocchrAyo hastadvayaM, auSadhIvIryaparihANiranantaguNeti, atiduSSamAyAmapyaniyataM zarIrocchrAyAdi sarvaM, paryante tu hastapramANaM vapuH, paramAyuH SoDaza varSANi, niravazeSauSadhiparihANizceti, evaM vRddhiH prAtilomyena vaktavyA, azubhAnAM pariNAmavizeSANAmavasarpiNyAM vRddhiH utsarpiNyAM hAniriti, avasthitAH svarUpeNa na bhramanti ye ca guNAstasyAM te cAvasthitAH kalpavRkSAdipariNAmavizeSAH ato'vasthitA'vasthitaguNA anyatraikaikA suSamasuSamAdirbhavati, tadyathA-devakurUttarakuruSu suSamAsuSamAnubhAvaH sarvadA'vasthitaH, hariramyakavAse tu suSamAnubhAvo'vasthitaH,
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 haimavata hairaNyavateSu suSamaduSSamAnubhAvo'vasthitaH, videhakSetreSu SaTpaJcAzatsu cAntaradvIpeSu duSSamasuSamAnubhAvo'vasthitaH evamAdi - manuSyakSetre paryAyApannaH kAlavibhAgo jJeya iti, evamAdirityanenAnekabhedatvamAdarzayati kAlasya, pudgalaparAvarttAdiH sarvAddhAdizcAnantaH kAla iti, manuSyakSetraparyAyApanna iti parimitadezavarttitvaM kAlasyAvagamayanti, iha prasiddhenAnyatrApi varttamAnA devAdayo vyavaharanti, kAlasya samUhabuddhyaGgIkRtasya samayAdirvibhAgo veditavyaH iti, asaGkhyeyatvamanantatvaM ca kAlasya bhASyAdeva parigantavyaM, gaNitaviSayAtIto'saGkhyeyaH, avidyamAno'nto'nanta iti kRtaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH // 4-15 // , 59 TIkArtha-- kALano vibhAga(=gaNatarI) jyotiSka vimAnonI gatithI karAyelo che. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to bhASyakAra "vhAlo'nantasamaya:' ityAdithI kahe che- li(=gati karavI te) hrAtaH. athavA kalAno samUha te kAla. kALa anaMta samaya svarUpa che ane dravyonA vizeSa prakAranA pariNAmanuM kAraNa che. memantareLa tathAvidhayiAnupapatte:=jo koi bhedaka=alaga karanAra na hoya to tevA prakAranI kriyA ghaTI zake nahi. jemake- kuMbhAre ghaTa banAvyo. kuMbhAra ghaTa banAve che, kuMbhAra ghaTa banAvaze. varSAda varasyo, varSAda varase che, varSAda varasaze. Ama bhUtakALa-vartamAnakALabhaviSyakALanI kriyAmAM bheda karanAra koNa che ? kALa ja bheda karanAra che. mATe kALa dravya che ema siddha thAya che. AthI ja bhASyakAra kahe che- kALa vartanAdi lakSaNavALo che ema sUtrakAre pAMcamA adhyAyamAM kahyuM che. "tastha" tyAdri, AvA prakAranA te kALano samaya Adi bheda jyoti vimAnonI gativizeSathI karAyelo che. te bheda sthUla che. samaya Adi bheda kevI rIte karAyelo che=zAnA kAraNe karAyelo che? evA praznanA utta2ne kahe che-cAravizeSaLa hetunA=jyotiSka vimAnonA paribhramaNa
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 - sUtra-15 rUpa vizeSa hetuthI samaya Adi bheda karAyo che. taiH eTale jayotiSTha vimAnonA paribhramaNa rUpa vizeSothI ta: eTale oLakhAyelo che. tathA aNumArI aMza" rUtyAddhi, kALavizeSane kahenArA A badhA zabdo lokamAM prasiddha che. vaLI anya vikalpa =bheda) laukikazAstramAM ja bhUta, vartamAna ane bhaviSya ema traNa prakAre kahevAya che. kALapaNAmAM bheda na hovA chatAM tevA prakAranI upAdhinA(=vizeSaNanA) bhedathI kALamAM bheda paDe che. (jemake pasAra thaI gayelo kALa, pasAra thaI rahelo kALa, bhaviSyamAM AvanAra kALa.). vaLI saMkhyAta-asaMkhyAta ane anaMta ema traNa prakArano kALa che. kALa tevA prakAranA eka ghaTa vagere vastunA pariNAmanuM kAraNa che. kALanA svarUpane jANavA mATe ja kALanA saghaLA bhedomAM prathama hovAthI samayane jaNAvavA mATe kahe che- "tatra rUtyAdi, temAM=A traNa prakAranA kALanA vyAkhyAnanA avasare samaya kahevAya che. atizaya alpakriyAvALA, arthAt sarvajaghanya(=atyaMta maMda)gatithI pariNata thayelA ane dravyano bheda evA paramANunesvaavakAza kSetrane oLaMgavAmAM, arthAt eka AkAza pradezathI anaMtara bIjA AkAza pradeza upara javAmAM, jeTalo kALa thAya teTalA kALane "samaya" kahevAmAM Ave che. te kALa atizayane pAmelA yogIothI paNa duHkhethI jANI zakAya che. kemake (atizaya) sUkSma che. AthI ja te kALa nirdezana karI zakAya tevo che=jenuM svarUpa harAI gayuM che tevo che, arthAt bIjAone tenuM svarUpa jaNAvavAnuM azakya che. kAraNa ke tene bhagavAna saMpUrNezvarya svarUpavALA, paramaRSio (te ja bhavamAM)mokSagAmI ane kevalIo=ghAtikarmonuM AvaraNa jemanuM dUra thayuM che tevA jIvo samayane sAkSAt jANe che, paNa (tarthava samayenaka)samayanuM jevuM svarUpa che tevuM ja svarUpa eka samayamAM bIjAone kahetA nathI kahI zakatA nathI. kAraNa ke kALa atyaMta alpa che. atizaya alpakALa rUpa samayamAM samayane kahenArA bhASAdravyono
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 grahaNa-nisarga saMbaMdhI karaNaprayogano asaMbhava che. grahaNa eTale levuM. nisarga eTale choDI devuM. kAyaparyAya ane vacanaparyAya e be karaNa che. e be karaNonA prayogano=vyApArano asaMbhava che. kAyakaraNanA vyApArathI bhASA dravyone laIne vacanaparyANirUpa karaNanA vyApArathI choDI devAmAM Ave che. "samaya" ema jeTalA kALamAM uccAravAmAM Ave teTalA kALamAM asaMkhya samayo thaI jAya che, ema ame kahIe chIe. AthI grahaNa-nisarga saMbaMdhI karaNaprayogano asaMbhava che. asaMkhya samayanI eka AvalikAkahevAya che. te AvalikAjaghanyayuktaka asaMkhya samaya pramANavALI che. te saMkhyAtI AvalikAno eka ucchavAsa thAya. tathA saMkhyAtI AvalikAno eka niHzvAsa thAya. vAyu Urdhva jAya te ucchavAsa ane vAyu nIce jAya te niHzvAsa. Avo ucchavAsaniHzvAsano bheda che. zarIrabaLathI balavAna, jeno iMdriya samUha haNAyo nathI tevA, nirogI, bhadrayauvanavALA ane AkuLatAthI rahita cittavALA puruSanA ucchavAsa-niHzvAsano eka prANa. A prANa kALano bheda che. (ahIM daza prakAranA prANa rUpa prANa artha nathI.) ahIM jaNAvelA vizeSaNothI rahita puruSano ucchavAsa-niHzvAsano eka prANa na thAya. sAta prANano ekasTrokathAya. sAtastokano ekalavathAya. sADAADatrIsa lavanI eka nAlikA=ghaTikA thAya. be ghaTikAno eka muhUrta thAya. trIsa muhUrtano eka ahorAtra thAya. paMdara ahorAtrano eka kRSNa vagere pakSa thAya. zukla-kRSNa pakSano phAgaNa vagere mAsa thAya. be mAsanI vasaMta vagere Rtu thAya. traNa RtunuM uttarAyaNa vagere eka ayana thAya. be ayanano eka saMvatsara(=varSa) thAya. saMvatsara prasiddha che. saMvatsaranA pAMca prakAra caMdra, caMdra, abhivardhita, caMdra, abhivardhita e nAmanA pAMca saMvatsarano eka yuga thAya. temAM caMdrasaMvatsarane jANavA mATe caMdramAsanuM parimANa ja kahevAmAM Ave che- ogaNatrIsa divasa ane upara divasanA bAsaThIyA batrIsa
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-15 bhAga (29-32/62) caMdramAsanuM parimANa che. AvA prakAranA mAsathI bAra mAsano eka caMdrasaMvatsara thAya che. te saMvatsaranuM traNasone copana divasa ane divasanA bAsaThIyA bAra bhAga (354-12/62) pramANa che. AnAthI bAkInA caMdrasaMvatsaronuM vyAkhyAna karyuM. have abhivardhita saMvatsarane jANavA mATe abhivardhita mAsa kahevAmAM Ave che, arthAta abhivardhita mAsanA parimANane kahevAmAM Ave cheabhivardhita mAsanuM parimANa 31-121/124 divaso che. AvA prakAranA mAsathI bAra mAsano eka abhivardhita saMvatsara thAya che. te saMvatsaranuM pramANa 383-44/62 divasa che. A caMdra Adi pAMca saMvatsarothI eka yuga thAya che. te pAMca saMvatsaromAM abhivardhita nAmanA madhya saMvatsaramAM eka mAsa ane abhivardhita nAmanA aMtya saMvatsaramAM eka mAsa ema be mAsa adhika hoya che. sAvitra saMvatsara- 30 divasa pUrNa ane ardho divasa (30-1/2) sUrya mAsanuM pramANa che. AvA prakAranA bAra mAsathI sAvitra saMvatsara thAya che. te saMvatsaranuM pramANa 366 divasa che. A mApathI sarva prakArano kALa, sarva AyuSya ane varSono vibhAga gaNavAmAM Ave che. sAvana saMvatsara- trIsa divasano eka sAvanamAsa thAya. A sAvana mAsane ja karma mAsa ke Rtu mAsa kahevAya che. AvA prakAranA bAra mAsathI sAvana saMvatsara thAya che. te saMvatsaranuM pramANa 360 divasa che. caMdramAsa ane abhivardhita mAsa pUrve kahyA che. nakSatra saMvatsara- 27-21/67 divasa nakSatra mAsanuM pramANa che. AvA prakAranA bAra mAsathI nakSatra saMvatsara thAya che. te saMvatsaranuM pramANa 327-51/67 divasa che. A pramANe pota potAnA mAsanA nAma pramANe yuganAM nAmo che. vIsa yugothI so varSa thAya. dasa so varSothI eka hajAra varSa thAya. hajAra varSane sothI guNavAthI eka lAkha varSa thAya. lAkha varSane corAsIthI guNavAthI eka
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 63 pUrvAMga thAya. pUrvAMgane corAzI lAkhathI guNavAthI eka pUrva thAya. tuTiaMgathI AraMbhI zIrSaprahelikA sudhI pUrva pUrvanA bhedathI pachI pachIno bheda corAsI lAkha guNo jANavo. zAstramAM kahelo krama A che- tuTiaMga(tuTikAMga), tuTika, aTaTAMga, aTaTa, avavAMga, avava, huhukAMga, huhuka, utpalAMga, utpala, padmAMga, padma, nalinAMga, nalina, arthanipUrAMga, arthanipUra, cUlikAMga, cUlikA, zIrSaprahelikAMga, zIrSaprahelikA. AcArya bhagavaMte to mAtra saMkSepathI aMta(=sImA) karyo che ane atizaya alpa sthAnono ullekha karyo che. badhI rIte samayathI prAraMbhI zIrSaprahelikA sudhI saMkhyAta kALa che. sUrya prajJaptimAM (sU.naM.29 udayasaMsthiti adhikAramAM) to... pUrvathI upara latAMgathI prAraMbhI zIrSaprahelikA sudhInI saMkhyA batAvI che ane e saMkhyA gaNitazAstrano paNa viSaya che. cr "ata rdhvamupamAniyata vakSyAmaH" kRti, saMdhyeya kALa pachI turata asaMkhyeya kALa kahevAya che. asaMkhyeya kALa gaNitazAstrano viSaya na hovAthI upamAthI niyamana karAya che. buddhithI kalpelo ane bAhya padArthathI rahita A saghaLo ya vyavahAra bIjAne bodha karAvavA mATe svIkArAya che. jo A vyavahAra na svIkAravAmAM Ave to paramArthanI vicAraNA karavAmAM A badhuM atizaya duSkara bane. tadyathA tti thI prAraMbhI tat pantyopaman sudhI saraLatAthI samajI zakAya tevuM che. palyopamanA traNa prakAra palyopama addhApalyopama, uddhArapalyopama ane kSetrapalyopama ema traNa prakAre che. te traNe prakA2nuM palyopama sUkSma ane bAdara evA be bhedathI be prakAre che. temAM bhASyamAM jenuM svarUpa kahyuM che te bAdara addhApalyopama saMkhyAta kroDa varSone oLaMgI javA tulya kALa che, arthAt te kALa saMkhyAne oLaMgI gayeluM che=asaMkhyAta che. 1. saMkSepathI ke vistArathI ema badhI rIte.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-15 sUkSma annApalyopama- te ja (bhASyamAM kahelA) vAlAgronA eka ekanA asaMkhya adazya TukaDA karIne buddhithI te ja pyAlo bharAya. pachI dara so varSe eka eka vAlAgnane kADhatAM asaMkhya varSo pasAra thai jAya che. ATalo kALa sUkSma ahvA palyopama che. AnAthI utsarpiNI AdinA (Adi zabdathI avasarpiNInA) vibhAganuM jJAna thAya e AnuM prayojana che. AnAthI jJAnAvaraNIya Adi karmanI sthitio, pRthvIkAyAdi jIvonI kAyasthiti ane bhavasthitinuM nirUpaNa karAya che. 64 bAdara uddhAra palyopama-- sthUla vAlAgromAMthI pratyeka samaye eka eka vAlAgrano uddhAra karavAthI bAdara uddhAra palyopama thAya che. te saMkhyAta parimANavALuM jANavuM. sUkSma uddhAra palyopama- A ja vAlAgnonA eka eka vAlAgranA asaMkhya TukaDA karavA, pachI pratyeka samaye eka eka vAlAgrano uddhAra karatA saMkhyAtA kroDo varSothI sUkSma uddhAra palyopama thAya. dvIpa-samudro aDhI uddhAra sAgaropama rAzinA pramANanI tulya che, arthAt aDhI uddhAra sAgaropamanA jeTalA samayo thAya teTalA dvIpa-samudro che, Ama aDhI dvIpa-samudranuM mApa jANavuM e sUkSma uddhAra palyopamanuM prayojana che. bAdara-sUkSma kSetra palyopama- kSetra palyopama paNa bAdara ane sUkSma evA be bhedathI be prakAranuM che. bAdara vAlAgrothI bharelA kSetra pradezomAMthI pratyeka samaye eka eka AkAza pradezane dUra karatAM(=bahAra kADhatAM) jeTalo samaya thAya te bAdara kSetrapalyopama che. sUkSma vAlAgrothI bharelA kSetra pradezomAMthI pratyeka samaye eka eka AkAzapradezane dUra karatAM(=bahAra kADhatAM) jeTalo samaya thAya te sUkSma kSetra palyopama che. asaMkhya utsarpiNIothI A kArya pUrNa thAya. AnAthI pRthvIkAya Adi jIvonuM parimANa lAvavAmAM Ave che ema pravacana kuzaLa puruSo kahe che. A traNeya palyopamonuM prayojana A che-- pratyeka palyopamanI koDAkoDane dazathI guNavAthI sAgaropama thAya, arthAt daza koDAkoDa
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-4 palyopamano eka sAgaropama kahevAya che. traNa prakAranA palyopama pramANe sAgaropama paNa traNa prakAre ja che. utsarpiNI-avasarpiNI cAra koDAkoDi sAgaropamano suSama-suSamA nAmano Aro thAya. traNa koDAkoDi sAgaropamano suSamA nAmano Aro thAya. be koDAkoDi sAgaropamano suSama-duHSamA nAmano Aro thAya. 42 hajAra varSa jUna eka koDAkoDi sAgaropamano duHSama-suSamA nAmano Aro thAya. 21 hajAra varSano duHSamA nAmano Aro thAya. 21 hajAra varSano duHSamaduHSamA nAmano Aro thAya. suSamasuSamA vagere je kramathI kahyA che te ja kramathI cha ArArUpa avasarpiNI nAmano kALa che. AmAM zarIranI UMcAi, AyuSya ane kalpavRkSa vagerenI hAnI thatI hovAthI avasarpiNI kALa che. tenuM pramANa daza koDAkoDi sAgaropama che. A ja viparItakramathI utsarpiNI nAmano kALa che. kAraNa ke AmAM zarIranI UMcAI vagerenI vRddhi thAya che. AnuM paNa pramANa daza koDAkoDi sAgaropama ja che. A avasarpiNI-utsarpiNI rUpa kALacakra pAMca bharatomAM ane pAMca airavatomAM anAdi-anaMta kALa parAvartana pAmatuM rahe che. jemake divasa-rAta divasa ane rAta bemAM koNa Adi che ema kahI zakAtuM nathI. kemake divasa-rAtanA cakranI pravRtti anAdithI che. te rIte avasarpiNI-utsarpiNI rUpa kALacakra paNa anAdithI che. temAM avasarpiNI kALamAM zarIranI UMcAI pachI pachI anaMtaguNahIna thatI jAya che. suSama-suSamA ArAmAM manuSyonA zarIranI UMcAI traNa gAu, AyuSya traNa palyopama ane zubha pariNAma paNa kalpavRkSa vagere aneka hoya che, arthAt kalpavRkSa vagere aneka zubhapariNAma hoya che. suSamA ArAmAM zarIranI UMcAI be gAuM, AyuSya be palyopama ane kalpavRkSa vagere zubha pariNAma suSama-suSamAM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4, sUtra-15 ArAthI hIna hoya che. suSama-duHSamA ArAmAM zarIranI UMcAI eka gAu, AyuSya eka palyopama ane kalpavRkSa vagere pariNAma pUrvathI hIna hoya che. duHSama-suSamA ArAmAM zarIranI UMcAI 500 dhanuSyathI prAraMbhI sAta hAtha sudhI, AyuSya paNa lAkha pUrva jeTaluM, kalpavRkSAdi pariNAma pUrvathI adhika hIna hoya che. duHSamA ArAmAM zarIranuM pramANa ane AyuSya paNa aniyata hoya che. utkRSTa AyuSya zarUAtamAM so varSanuM ane aMtabhAgamAM vIsa varSanuM hoya che. zarIranI UMcAI be hAtha hoya che. auSadhibaLa vagerenI hAnI anaMtaguNI hoya che. ati duHSamA(=duHSama-duHSamA) ArAmAM paNa zarIranI UMcAI vagere sarva aniyata hoya che. aMte to zarIranuM pramANa eka hAtha, utkRSTa AyuSya 16 varSa ane auSadhinI saMpUrNa hAnI hoya che, arthAt auSadhi(dhAnyazAkabhAjI vagere vanaspati)no taddana abhAva hoya che. e pramANe viparIta kramathI vRddhi kahevI. azubha pariNAmavizeSonI avasarpiNImAM vRddhi thAya che ane utsarpiNImAM hAnI thAya che. avasthita avasthita guNavALo- avasthita eTale svarUpathI phare nahi, arthAt jevA svarUpe hoya tevA svarUpe rahe. tathA temAM kalpavRkSAdi pariNAmavizeSa rUpa je guNo hoya che te guNo avasthita hoya che. mATe te Aro avasthita avasthita guNavALo kahevAya che. bharata-airAvata sivAya anya kSetromAM suSama-suSamA vagere eka-eka Aro hoya che. te A pramANe- devakuru-uttarakurumAM suSama-suSamA (pahelA ArAno) prabhAva sadA avasthita hoya che. harivarSa ane ramyakakSetramAM suSamAno(=bIjA ArAno) prabhAva sadA avasthita hoya che. haimavata ane hiraNyavatakSetramAM suSama-duHSamAno(RtrIjA ArAno prabhAva sadA avasthita hoya che. mahAvidehakSetramAM ane pa6 aMtarlIpomAM duHSamasuSamAno(kacothA ArAno) prabhAva sadA avasthita hoya che.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 67 "evamAdirmanuSyakSetre paryAyApannaH kAlavibhAgo jJeyaH" iti, evamAdiH evA prayogathI kALanA aneka bhedone jaNAve che. pudgala parAvarta vagere ane addhApalyopama vagere sarva kALa anaMta che. manuSyakSetra paryApa: evA prayogathI "kALa parimita dezamAM rahelo che" ema jaNAve che. bIjA sthaLe paNa rahelA devo vagere ahIM prasiddha thayelA kALathI vyavahAra kare che. kALano samaya vagere vibhAga samUhabuddhithI svIkArelo jANavo. kALanuM asaMkhyAtapaNuM ane anaMtapaNuM (tathA hiM rUtyAdri) bhASyathI ja jANavuM. gaNitanA viSayane oLaMgI gayelo kALa asaMkhya kALa che. jeno aMta nathI te anaMta. prAsaMgika varNanathI saryuM. prastuta viSayane zarU karIe chIe. (4-15) ttiikaavtrnnikaa-ttrTIkAvataraNitArtha- temAM- manuSyalokanI bahAra jyotiSka vimAnonI sthiratAvahivasthitA: 4-ddA sUtrArtha- manuSyalokanI bahAra sarva jyotiSka vimAno avasthitasthira che. (4-16) bhASyaM- nRlokAd bahirjyotiSkA avasthitAH / avasthitA ityavicAriNo'vasthitavimAnapradezA'vasthitalezyAprakAzA ityarthaH / sukhzItAramaiyati II4-ddA bhASyArtha-manuSyalokanI bahAra rahelA jayotiSko avasthita=sthira hoya che. avasthita eTale paribhramaNathI rahita. vimAnane rahevAno pradeza(=sthaLa) avasthita(=nizcita) hoya che tathA temano varNa ane prakAza sthira hoya che tathA sukha thAya tevA zItoSNa kiraNovALA hoya che. (4-16) 1. manuSyalokamAM uparAga vagerethI varNa badalAI jAya paNa manuSyalokanI bahAra uparAga (grahaNa) vagere na hovAthI kAyama mATe pIta varNa rahe che tathA sthira hovAthI eka lAkha yojana sudhI temano prakAza pahoMce che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-16 TIkA- sambaddhameva, merupradakSiNAnityagatayo nRloka ityanantarasUtrAbhidhAnAt jyotiSkA iti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthamAha'nRlokAt' ityAdinA mAnuSottaragirerbahirye iti jyotiSkA 'tAtsthyAtadvyapadeza:' te ca sthitA ityetadAcaSTe - avasthitA ityavicAriNaH na vicaraNazIlAH, spaSTataramAha-avasthitAH nizcalAH vimAnapradezA budhnAdayo yeSAmiti vigrahaH kimuktaM bhavati ? - avasthitau lezyAprakAzau cavarNAlokau yeSAM te tathAvidhA ityarthaH, uparAgodayAdyabhAvAditi, etadeva nigamayannAha - sukhA zItoSNAH razmayo yeSAmiti vigraha:, nAtyantazItAzcandramasaH, nApyatyantoSNAH sUryasya, kintu sAdhAraNA dvayorapIti, yojanazatasahasraparimANaprakAzA ityAcAryAH ||4- 16 // ', 68 TIkArtha-- sUtra saMbaMdhavALuM ja che. kemake anaMtarasUtramAM "pAMce prakAranAM jyotiSkanAM vimAno manuSya lokamAM sadA meruparvatane pradakSiNA ApatA paribhramaNa kare che.'' ema kahyuM che. manuSyalokanI bahAra rahelA jyotiSma vimAno avasthita che ema sUtrano samudita artha che. avayavArthane "nRtnor" ityAdithI bhASyakAra kahe che- mAnuSottara parvatanI bahAra je rajyotiSka vimAno che te sthira che. A viSayane kahe che- avasthita che eTale paribhramaNa karavAnA svabhAvavALA nathI. Ane ja adhika spaSTa kahe che- avasthita che eTale jemanA taLiyu vagere vimAnapradezo nizcala che tevA che. Ano bhAvArtha A che- vimAnono varNa ane prakAza sthira che. kemake grahaNa vagere thatuM nathI. upasaMhAra karatA bhASyakAra Ane ja kahe che 1. yojanazatasahasraparimANo niSkampatvAd astamayodayAbhAvAcceti siddhasenIyAyAM vRttau syAdanena tasyAH pazcAdbhAvitA / 2. TIkAmAM tAntyAt tavyaparezaH e nyAyano artha A pramANe che- temAM rahevAnA kAraNe teno vyavahAra thAya. jyotiSka devo vimAnomAM rahetA hovAthI jyotiSka devonAM vimAno paNa jyotiSma kahevAya. jyotiSka zabdathI ahIM jyotiSka vimAno samajavA evo ahIM tAtparyArtha che.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 sUtra-17 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 temanAM zIta-uSNa kiraNo sukhakArI che, arthAt caMdranAM kiraNo atyaMta ThaMDA nathI ane sUryanAM kiraNo atyaMta uSNa nathI, kiMtu baMnenA kiraNo sAdhAraNa(=sukhapUrvaka sahana thai zake tevAM) che. lAkha yojana parimANa prakAzavALA che, arthAt temano prakAza kAyama mATe lAkha yojana sudhI pahoMce che, ema AcAryo kahe che. (4-16) TIkAvataraNikA-uktA jyotiSkAH, tadabhidhAnAttRtIyo devanikAyaH, sAmprataM caturthamAha TIkAvataraNitArtha- jayotiSTho kahyA. jyotiSkonA kathanathI trIjo devanikAya kahyo. have cothA devanikAyane kahe che- vaimAnikanikAyano adhikAravaimaanikaaH // 4-17 // sUtrArtha- ahIMthI vaimAnika nikAyanA devono adhikAra zarU thAya che. (4-17) bhASyaM- caturtho devanikAyo vaimAnikAH / te'ta UrdhvaM vakSyante / vimAneSu bhavA vaimAnikAH // 4-17 // bhASyArtha- cotho devanikAya vaimAniko che. have pachI vaimAniko kahevAze. vimAnamAM utpanna thayelA te vaimAniko. (4-17) TIkA- prAyo nigadasiddhaM, navaraM ata Urdhvamiti itaH prabhRti UrdhvaM prAk sthiteriti, tathA vizeSeNa sukRtino mAnayantIti vimAnAni II4-2NA TIkArtha- A sUtra prAyaH bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. phakta A vizeSa che- have pachI eTale ahIMthI prAraMbhIne AyuSyanI sthitinA varNana sudhI. jemane puNyazALIo vizeSathI mAne seve te vimAno. (4-17) TIkAvataraNikA- ete cTIkAvataraNikArtha- A vaimAnika devo
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-18-19 vaimAnikadevonA mukhya be bhedoklpoppnnaaH kalpAtItAzca // 4-18 // sUtrArtha- kalpopapanna ane kalpAtIta ema be prakAranA che. (4-18) bhASyaM-dvividhA vaimAnikA devAH / kalpopapannAH kalpAtItAzca / tAn parastAdvakSyAma iti // 4-18 // bhASyArtha- vaimAnika devo kalpopapanna ane kalpAtIta ema be prakAranA che temane AgaLa (a.4 sU.24) kahIzuM. (4-18) TIkA- etadapi prAyo nigadasiddhameva, navaramindrAdidazabhedakalpanAt kalpA iti // 4-18 // TIkArtha- A sUtra paNa prAyaH bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. phakta A vizeSa che- iMdra vagere dazanuM kalpana(=racanA) karavAnA kAraNe kalpo kahevAya che. (4-18). vaimAnikanikAyanA devalokanuM avasthAna35rthapari I4-16 sUtrArtha- vaimAnika nikAyanA kalpo upara upara AvelA che. (4-19) bhASyaM- uparyupari ca yathAnirdezaM veditavyAH / naikakSetre, nApi tiryagadho veti // 4-19 // bhASyArtha- je pramANe nirdeza karyo che te pramANe (vaimAnika kalpo) upara upara AvelA jANavA. eka kSetramAM rahelA nathI tathA tiryakra ane nIce paNa nathI. (4-19) TIkA- idamapi prAyaH sugamameva, navaraM 'yathAnirdeza miti vakSyamANasUtrApekSayA, naikakSetre niravayave nApi tiryagadho vetyasamaMjasa iti II4-2al TIkArya-A sUtra paNa prAyaH sahelAIthI samajAI jAya tevuM ja che. phakta A vizeSa che. have pachInA sUtromAM kahevAze te pramANe kalpo upara upara
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 71 jANavA. kalpo vibhAga rahita eka kSetramAM nathI, tirchA paNa nathI ane nIce paNa nathI. A pramANe kalpo game te rIte rahelA nathI. (4-19) TIkAvataraNikA - te cAmI kramAdityAha - TIkAvataraNikArtha-- te kalpo kramazaH A che ema kahe che-- vaimAni honAM bhazaH nAmo saudharmezAna - sanatkumAra- mAhendra - brahmaloka - lAntakamahAzukra- sahasrAreSvAnata-prANatayorAraNAcyutayornavasu graiveyakeSu vijaya - vaijayanta - jayantA - 'parAjiteSu sarvArthasiddhe ca // 4-20 // sUtrArtha - saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahmasoDa, bAMta, mahAzuI, sahacAra, Anata, prAzata, khArA, ayyuta, navatraiveya, vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita ane sarvArthasiddha vimAnamAM vaimAni devo rahe che. (4-20) bhASyaM - eteSu saudharmAdiSu kalpavimAneSu vaimAnikA devA bhavanti / tadyathA-saudharmasya kalpasyoparyaizAnaH kalpaH / aizAnasyopari sAnatkumAraH / sAnatkumArasyopari mAhendra ityevamAsarvArthasiddhAditi // sudharmA nAma zakrasya devendrasya sabhA / sA tasminnastIti saudharmaH kalpaH / IzAnasya devarAjasya nivAsa aizAnaH ityevamindrANAM nivAsayogyAbhikhyAH sarve kalpAH // graiveyakAstu lokapuruSasya grIvApradezaviniviSTA grIvAbharaNabhUtA graivA grIvyA graiveyA graiveyakA iti // anuttarAH paJca devanAmAna eva / vijitA abhyudayavighnahetava ebhiriti vijayavaijayantajayantAH / taireva vighnahetubhirna parAjitA aparAjitAH / sarveSvabhyudayArtheSu siddhAH sarvArthaizca siddhAH sarve caiSAmabhyudayArthAH siddhA iti sarvArthasiddhAH / vijitaprAyANi vA karmANyebhirupasthitabhadrAH parISahairaparAjitAH sarvArtheSu siddhAH siddhaprAyottamArthA iti vijayAdaya iti // 4-20 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-20 bhASyArtha- A saudharmAdi kalpavimAnomAM vaimAnika devo hoya che. te A pramANe- saudharmakalpanI upara aizAnakalpa che. aizAnanI upara sAnakumAra che. sAnakumAranI upara mahendra che. A pramANe sarvArthasiddha vimAna sudhI jANavuM. sudharmA evuM nAma zakradevendranI sabhAnuM che. te sudharmA sabhA temAM che tethI te kalpa saudharma kahevAya che. IzAna devendrano nivAsa te aizAna. A pramANe badhA kalpo indronA nivAsane yogya nAmavALA jANavA. raiveyako to lokapuruSanA grIvA pradezamAM( DokanA sthAne) rahelA che, tethI grIvAnA AbharaNa rUpa che. caiva, grIvya, raiveya ane raiveyaka e zabdo paryAyavAcI che. devanA nAmavALA ja pAMca anuttaro che. (te A pramANe-) abhyadayamAM vighna karanArA hetuo emanAthI jItAyA che ethI vijaya vaijayanta ane jayanta kahevAya che. te ja vighnahetuothI parAjita (=parAbhava pAmelA) nathI tethI aparAjita kahevAya che. sarva abhyadayavALA kAryomAM siddha thayA che, ethI sarvArthasiddha kahevAya che. emaNe lagabhaga karmone jItI lIdhA che. kalyANo emane upasthita thayA che. pariSahothI aparAjita che. (parAbhava pAmelA nathI). (sAMsArika) sarva kAryo siddha thayelA che. e pramANe (sakaLa karmakSayarUpa) uttama kAryo lagabhaga siddha thayA che mATe vijaya vagere nAmo che. (4-20) TIkA- bhinnavibhaktiko nirdeza iha devadharmakhyApanArtha iti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthamAha-'eteSvi'tyAdinA saudharmasya kalpasya meroruparyasaGkhyeyayojanavyavasthitasya merUpalakSitadakSiNabhAgAH sthitiH arddhacandrAkArasya, uparyaizAnaH kalpa iti, so'pyevaMvidha eva, kintu merUpalakSitottarabhAgArddhasthitiH manAgUrdhvamardhamiti, 'aizAnasyoparI'ti kSetravibhAgamAtreNa, bahUni yojanAnyatikramya sanatkumAraH sodharmasamazreNyAM vyavasthitaH, evaM sanatkumArasyopari manAgUrdhvamityarthaH, mAhendra ityaizAnasamazreNivyavasthitaH, anayorupari bahUni yojanAnyatikramya madhyavartI
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sampUrNacandrAkRtirbrahmalokaH, iha lokagrahaNaM lokAntikadevasattAkhyApanArthaM, evamuparyupari lAntakamahAzukrasahasrArAstrayaH kalpAH pratipattavyAH, vibhaktyupanyAsastviha sAmAnyenaiva tiryagmanuSyebhyaH upapAta bhedakhyApanArthaH, tata UrdhvaM bahUni yojanAnyullaGghaya saudharmezAnakalpadvayavadAnataprANatau bhavataH, vibhaktyupanyAsa iti ekendratvabhedapradarzanArthaH, tadupari tatsamazreNivyavasthitau sanatkumAramAhendrayorivAraNAcyutau, vibhaktiprayojanaM pUrvavat, tadupari graiveyakAni navoparyupari, ihApi vibhaktyalope etAvAn sApAyazeSasattvopapAta iti vizeSapradarzanArthaH, tata UrdhvaM vijayAdIni catvAri vimAnAni, endyAdiprAdakSiNyena, vibhaktyalopastviti nirapAyasamyagupapAtabhedasandarzanArthaH tadupari manAk sarvArthasiddhamiti, iha vibhaktyalopo dvicaramopapAta bhedapradarzanArthaH / amumevArthaM cetasi nidhAyAha-'evamAsarvArthasiddhAditi sarvArthasiddhaM yAvaduparIti / kalpAbhidhAnanibandhanamAha - 'sudharmetyAdinA sabhA - prAsAdavizeSa: sA tasmin astIti saudharmaH 'cAturarthiko'n' 'IzAnasye' tyAdi tasya nivAsasambandhena aNiti, 'evamindrANAmityAdi, atidezavAkyaM, 'graiveyakAstvi'tyAdi, grIvA iti grIveva grIvA tasyAM bhavAH graiveyakAH, evaM grIvAyAM bhavAH grIvyAH, evaM grIveyAH 'diggrIvAbhyAzce'ti, evaM graiveyakAH grIvAyAM prAyo bhavAH iti 'kulakukSigrIvAbhyaH svAsyalaGkAreSu ThakaJ' (pA.a.4 pA.2 sU. 96) anuttarA :- sarvapradhAnAH paJca devanAmAna eva vimAnavizeSAH, etadeva nAmAnvarthamAha- 'vijitA' ityAdi vijitA abhibhUtA abhyudayavighnahetavaH ebhiriti - devairvijayavaijayantajayantA iti, tathA taireva vighnahetubhirapyudayasambandhibhiH na parAjitA ityaparAjitAH, evaM sarveSvabhyudayArtheSu prakRSTeSu siddhA - avyAhatazaktayaH sarvArthasiddhA iti, sarvArthaizca vA viSayavadbhiH prakhyAtAH sarve caiSAmabhyudayArthA atimanoharA zabdAdayaH siddhA iti sarvArthasiddhAH / prakArAntaramAha sUtra-20 93
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-20 'vijitaprAyANi ve'tyAdinA vijitaprAyANi karmANyebhirityAsannabhavyatayA, tathA upasthitabhadrA ityupanataparamakalyANAH, tathA parISahaiH kSutpipAsAdibhiH sAdhujanmani na parAjitAH ityaparAjitAH, evaM sarvArtheSu sAMsArikeSu siddhAH kRtakRtyA iti sarvArthasiddhAH, evaM siddhaprAyaH tathA''sannatayA uttamArthaH sakalakarmakSayalakSaNo yeSAM te tathAvidhA / 'iti' evamanena prakAreNa vijayAdaya iti vijayAdayo'pyaparAjitasarvArthasiddhA iti //4-2nA. TIkArtha- sUtramAM eka ja vibhaktimAM nirdeza na karatAM bhinna bhinna vibhaktimAM nirdeza karyo che te devadharmane jaNAvavA mATe che, arthAt te te devalokamAM rahelI vizeSatAone jaNAvavA mATe che. (te A pramANesarva prathama saudharmathI sahastrAra sudhInA zabdonI alaga vibhakti che. AnuM kAraNa e che ke sahastrAra sudhI manuSyo ane tiryaMco e baMne prakAranA jIvo utpanna thAya che. tyAra bAda kevaLa manuSyo ja utpanna thAya che. A bheda batAvavA sahastrAra sudhInA zabdonI alaga vibhakti che. AnataprANata e be kalpomAM samudita eka iMdra che. tathA AraNa-ayyata e be kalpomAM samudita eka iMdra che. A bhedane jaNAvavA mATe AnataprANata e be zabdonI tathA AraNa-ayyata e be zabdonI alagaalaga vibhakti karavAmAM AvI che. nava raiveyaka sudhI utpanna thanArA jIvo bahulakaMsArI paNa hoI zake che. jyAre vijayAdimAM utpanna thanArA jIvo alpasaMsArI ja hoya che. A bhedane jaNAvavA raiveyaka zabdamAM alaga vibhakti che. vijayAdi cAramAM utpanna thanArA jIvo thoDA (=saMkhyAtA) bhavo karIne mokSamAM jAya, jyAre sarvArthasiddhamAM utpanna thanArA jIvo eka bhave mokSa pAme che. A vizeSatAnuM sUcana karavA vijayAdi cAra zabdomAM ane sarvArthasiddha zabdamAM alaga-alaga vibhakti che.) A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane bhASyakAra "tepu" ItyAdithI kahe che- A saudharmAdi kalpa vimAnomAM
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 75 vaimAnika devo hoya che=rahe che. te A pramANe- jyotiSa cakranI upara asaMkhyAta yojana pachI methI dakSiNArdha bhAgamAM saudharma ane meruthI uttarArdhabhAgamAM izAna kalpa Avelo che. izAna kalpa saudharmathI kaMIka upara che. saudharma ane izAna e baMne vimAno caMdrAkAranA che. "rezAnayopariti aizAnanI upara e kathana mAtra kSetrano vibhAga karavAnA hetuthI che, nahi ke aizAnanI upara samazreNimAM sanakumAra che e jaNAvavA. ghaNA yojanA gayA pachI saudharmanI samazreNimAM sanakumAra kalpa rahelo che, tathA aizAnanI samazreNimAM mAheMdra kalpa rahelo che. mAheMdra kalpa sanakumArathI kaMIka upara che. A benI upara ghaNA yojano gayA pachI madhyamAM saMpUrNa caMdrAkAre brahmaloka rahelo che. prazna-pAMcamA kalpanuM nAma brahma che, chatAM A sUtramAM brahmaloka ema loka zabdano prayoga kema karavAmAM Avyo che? uttara-brahma kalpamAM lokAMtika devo rahe che e jaNAvavA brahmanI sAthe loka zabdano prayoga karavAmAM Avyo che. e pramANe lAMtaka, mahAzukra ane sahastrAra e traNa kalpo (kramazaH) upara upara AvelA che. ahIM vibhaktino je ullekha karyo che te sAmAnyathI ja tiryaca-manuSyonA upapAtano bheda batAvavA mATe che. (have pachInA kalpomAM kevaLa manuSyo ja utpanna thAya che.) tyAra bAda ghaNA yojano upara gayA pachI saudharma-aizAna devalokanI jema Anata ane prANata e be devaloka rahelA che. ahIM vibhaktino ullekha baMne devalokano iMdra eka ja che e jaNAvavA mATe che. Anata-prANanI upara sanakumAra-mAheMdranI jema samazreNimAM AraNa ane azruta devaloka rahelA che. vibhaktino ullekha baMne devalokano iMdra eka che e jaNAvavA mATe che. tenI upara nava raiveyako upara upara AvelA che. ahIM paNa vibhaktino alopa ahIM sudhI sApAya ane sApAyathI zeSa(=nirapAya) e baMne prakAranA jIvono upapAta thAya che e vizeSatA batAvavA mATe che.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-20 tyAra pachI upara vijaya vagere cAra vimAno pUrvadizA AdimAM pradakSiNAnA kramathI AvelA che. vibhaktino alopa A cAramAM apAyarahita samyagu upapAta thAya che e bheda batAvavA mATe che. (saMkhyAtA bhavomAM mokSamAM janArA hovAthI apAyarahita samyagu upapAta che.) tenAthI kaMIka upara (cAranI madhyamAM) sarvArthasiddha che. ahIM vibhaktino alopa sarvArthasiddhanA devo dvicarama upapAtavALA che, arthAta ahIMthI manuSyabhavamAM utpanna thaine mokSa pAmanArA che evo bheda batAvavA mATe che. A ja arthane cittamAM rAkhIne bhASyakAra kahe che- "vamasarvArthasiddhA" A pramANe upara sarvArthasiddha sudhI kalpa che. kalpanA nAmanA kAraNane "su" ityAdithI kahe che- zakra iMdranI sudharmA nAmanI sabhA che. ahIM sabhA eTale vizeSa prakArano prAsAda. te sabhA te kalpamAM che mATe te saudharma kahevAya che. ahIM sudharmA zabdane cAturarthika 'pratyaya lAgIne saudharma zabda banyo che. "rUzanasya" rUtyaki izAna iMdrano nivAsa te aizAna. ahIM "tasya nivAsa:" e arthamAM rUzana zabdane 3 pratyaya lAgyo che. vam rUdrANI" rUtyAdi sarva kalpo A pramANe iMdronA nivAsane yogya nAmavALA che. A bhalAmaNa vAkya che. vecAtuM" rUtyAdi lokarUpa puruSanA grIvAnA(=DokanA) pradezamAM rahelA hovAthI grIvAnAAbharaNa rUpa che. AthI te kalporaiva, grIvya, raiveya ane raiveyaka ema kahevAya che. grIvAnA(=DokanA) jevA te grIvA. grIvAmAM thayelA teraiveyaka. e pramANe grIvAmAM thayelA grIvya. e pramANe raiveya (ane greva). "ligrIvAtyA' e sUtrathI pratyaya lAgIne grevavagere zabdo banyA che. (ahIM azuddhi jaNAya che. siddhahemazabdAnuzAsana vyAkaraNanA AdhAre raiva vagere zabdo nIce pramANenA sUtrothI banyA che.) 1. "tI nivAsa: tAtUrabhavaH tannati tenA nivRttana" A cAra arthomAMthI koI paNa arthamAM AvatA pratyayanI "cAturarthika' saMjJA che. (siddhahema zabdA. a.6 sU.72).
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 77 vivi-vehAzAt ya: (6-3-124) e sUtrathI grIvA zabdane ya pratyaya lAgIne grIvya zabda banyo che. grIvAyAM mava=prIvyU: / sUtra-20 prIvAto'n 2 (6-3-132) e sUtrathI ad pratyaya lAgIne zaiva zabda banyo che ane yak pratyaya lAgIne traiveya zabda banyo che. prIvAyAM bhava:-dhruva:, prIvAyAM bhava:-praiveya: 1) e pramANe grIvAmAM prAyaH thayelA te traiveyako. ahIM bhula-rukSiprIvAmya: zrApyatApu tam (pANIni vyAkaraNa a.4 pA.2 sU.96, siddhahemazabdAnuzAsana a.6 pA.3 sU.12) e sUtrathI grIvA zabdane alaMkAra arthamAM yam pratyaya lAgyo che. anuttara eTale sarva devomAM pradhAna. anuttara e pAMca devanA nAmavALA ja vizeSa prakAranA vimAno che. bhAvArtha-- devo anuttara che enA kAraNe emanA rahevAnA vimAno paNa anuttara kahevAya che. A ja anyartha nAmane kahe che- "vinitA" phatyAvi, AtmakalyANamAM vighna karanArA hetuo A devothI parAbhUta karAyA che mATe te devo vijaya, vaijayaMta ane jayaMta kahevAya che. AtmakalyANamAM vighna karanArA hetuothI te devo parAjaya pAmyA nathI mATe aparAjita kahevAya che. e pramANe AtmakalyANanA prakRSTa sarva kAryomAM jeo siddha thayA che=jeonI zaktio haNAi nathI te sarvArthasiddha che. mokSanA uddezavALA sarva kAryothI je siddha che=prasiddha che te sarvArthasiddha che. athavA sarva atimanohara zabdAdi viSayo siddha thayA che tethI sarvArthasiddha che. bIjI rIte (arthane) vinitaprAyALi vA" ityAdithI kahe cheAsannabhavya hovAnA kAraNe emanAthI lagabhaga karmo jitAi gayA che. tathA rUpasthitamadrA=jemanuM paramakalyANa najIkamAM raheluM che tevA che. tathA sAdhubhavamAM kSudhA-pipAsA vagere parISahothI parAbhava pAmyA nathI mATe
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrI tapAdhigamasUtra adhyAya-4 . sUtra-21 aparAjita che. e pramANe sAMsArika sarva kAryomAM siddha thayA che kRtakRtya thayA che mATe sarvArthasiddha che. e pramANe sakala karmakSayarUpa uttama artha lagabhaga siddha thaI gayo che tethI siddhaprAyottamArtha che. tathA eTale te rIte. (te rIte eTale eka bhava karIne ke saMkhyAtA bhavo karIne) te rIte mukti najIka hovAthI siddhaprAyottamArtha che. A rIte vijaya Adi devo paNa aparAjita ane sarvArthasiddha che. (4-20) TIkAvataraNikA- upryupriitynuvrtmaaneTIkAvataraNikArtha- upara upara e pramANe cAlyuM Ave che. upara upara sthiti AdinI adhikatAsthiti-prbhaav-sukh-dyuti-leshyaa-vishuddhiindriyaavdhi viSayato'dhikAH // 4-21 // sUtrArtha- sthiti, prabhAva, subha, dhuti, vezyAvizuddhi, indriyaviSaya ane avadhiviSaya e sAta bAbato upara uparanA devomAM kramazaH adhika api choya che. (4-21) bhASyaM- yathAkramaM caiteSu saudharmAdiSUparyupari devAH pUrvataH pUrvata ebhiH sthityAdibhirathairadhikA bhavanti // tatra sthitirutkRSTA jaghanyA ca parastAdvakSyate / iha tu vacane prayojanaM yeSAmapi samA bhavati teSAmapyuparyupari guNAdhikA bhavatIti yathA pratIyeta // prabhAvato'dhikAH / yaH prabhAvo nigrahAnugrahavikriyAparAbhiyogAdiSu saudharmakANAM so'nantaguNAdhika uparyupari / mandAbhimAnatayA tvalpatarasaGkliSTatvAdete na pravartanta iti // kSetrasvabhAvajanitAcca zubhapudgalapariNAmAtsukhato dyutitazcAnantaguNaprakarSaNAdhikAH // lezyAvizuddhyA'dhikAH / lezyAniyamaH parastAdeSAM vakSyate / iha tu vacane prayojanaM yathA gamyeta yatrApi vidhAnatastulyAstatrApi vizuddhito'dhikA bhavantIti /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-21 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 79 karmavizuddhita eva vAdhikA bhavantIti // indriyaviSayato'dhikAH / yadindriyapATavaM dUrAdiSTaviSayopalabdhau saudharmadevAnAM tatprakRSTataraguNatvAdalpatarasaGklezatvA - ccAdhikamuparyuparIti / avadhiviSayato'dhikAH saudharmaizAnayordevA avadhiviSayeNAdho ratnaprabhAM pazyanti tiryagasaGkhyeyAni yojanazatasahasrANyUrdhvamAsvabhavanAt / sAntkumAramAhendrayoH zarkarAprabhAM pazyanti tiryagasaGkhyeyAni yojanazatasahasrANyUrdhvamAsvabhavanAt / ityevaM zeSAH kramazaH / anuttaravimAnavAsinastu kRtsnAM lokanAliM pazyanti / yeSAmapi kSetratastulyo'vadhiviSayaH teSAmapyuparyupari vizuddhito'dhiko bhavatIti / / 4-20 bhASyArtha-- saudharmAdimAM anukrame upara uparanA devo nIce nIcenA devothI A (sUtrokta) sthiti Adi arthothI adhika hoya che. temAM utkRSTa ane jadhanya sthiti AgaLa (a.4 sU.29 vageremAM) kahevAze. ahIM to kahevAnuM prayojana e che ke jemanI sthiti samAna che temanI paNa sthiti guNonI apekSAe adhika che, arthAt samAna sthitivALA paNa upara uparanA devomAM prabhAva vagere guNo adhika che ema jaNAya e che. have prabhAvathI adhika che eTale nigraha, anugraha, vikriyA, parAbhiyogAdimAM saudharma devono je prabhAva che tenA karatA upara uparanA devomAM anaMtaguNa adhika prabhAva che. tathA emanAmAM abhimAna maMda hovAnA kAraNe saMkleza atizaya alpa hovAthI A devo nigrahAdimAM pravartatA nathI. kSetranA svabhAvathI utpanna thayelA zubha pudgala pariNAmathI sukhathI ane kAMtithI anaMta guNa prakarSathI adhika che, arthAt teone pUrvanA (nIcenA) devalokanA devo karatA anaMtaguNa vadhAre sukha ane kAMti hoya che. lezyAnI vizuddhi adhika che. emanI lezyAno niyama AgaLa (a.4 sU.23 mAM) kahevAze. jyAM prakArathI lezyA tulya che tyAM paNa upara upara che. adhika vizuddha lezyA hoya che e jaNAya te mATe ahIM kahyuM che. athavA karmavizuddhithI ja adhika hoya che, arthAt karmanI vizuddhi adhika hoya che.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-21 indriyonA viSayothI adhika hoya che. dUrathI ISTa viSayanI upalabdhimAM je indriyanI paTutA saudharmadivone hoya che te indriya paTutA upara upara adhika prakRSTa guNanA kAraNe ane adhika alpa saMklezanA kAraNe adhika hoya che. avadhijJAnanA viSayathI adhika hoya che. saudharma izAnanA devo avadhijJAnathI nIce ratnaprabhA pRthvIne jue che. tirphe asaMkhya lAkha yojana, upara potAnA vimAna sudhI(=vimAnanI dhajA sudhI) jue che. sAnakumAra-mATendranA devo zarkarAmabhA sudhI jue che, tiththu asaMkhya lAkha yojana ane upara potAnA vimAna sudhI jue che. A pramANe bIjA devo kramazaH avadhijJAnathI adhika che. anuttaravimAnavAsI devo to saMpUrNa lokanADIne jue che. jemanA avadhijJAnano viSaya kSetrathI tulya che temano paNa avadhijJAnano viSaya upara upara vizuddhithI( vizuddhinI apekSAe) adhika hoya che. (4-21). TIkA-samudAyArthaH prakaTaH, avayavArthaM tvAha-'yathAkrama'mityAdinA yathAkramaM coktanItyA eteSu saudharmAdiSu prAgupanyasteSu devAH, kimityAhapUrvataH pUrvata iti, pUrvebhyaH pUrvebhyaH prakArakalpadevebhyaH ebhiH sthityAdibhiH saptabhirathaiH, kimityAha-adhikA bhavantIti / 'tatre'tyAdi, tatra sthitirAyuSu utkRSTA jaghanyA ca parastAt-upariSTAdvakSyate, iha tu 'vacane' upanyAse'sti prayojanamidam-'yeSAmapI'tyAdi, yeSAmapi samA bhavati kathaJcidAdhastyatulyA uparitanAnAM teSAmuparyupari, kimityAhaguNaiH-sukhAhAragrahaNAlpazarIratvAdibhiH adhikA bhavati, ityetadyathA pratIyeta, idaM vacane prayojanamiti, prabhAvato'dhikA iti, prabhAvaHacintyA zaktiH, etadevAha-yaH prabhAvo nigrahAnugrahavikriyAparAbhiyogAdiSviti, nigrahAnugrahau pratItau, vividhA kriyA vikriyA aNimAdikriyA, parAbhiyogo balAt kArApaNaM saudharmakANAM devAnAM sa prabhAvo'nantaguNAdhikaH
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 sUtra-21 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 upayuparyaizAnAdau, mandAbhimAnatayA tu kAraNAt tathA'lpatarasaGklezAcca kAraNAt na pravartante nigrahAdiSviti, kSetrasvabhAvajanitAccoparyupari zubhapudgalapariNAmAd anAdipAriNAmikAt na pravartata iti, evaM sukhataH-AhlAdena dyutitazca-dehacchAyayA ca anantaguNaprakarSaNAdhikA uparyuparIti, evaM lezyAvizuddhayA'dhikAH uparyupari, lezyAniyamaH parastAd-agre eSAM devAnAM vakSyate sUtrakRdeva, iha tu vacane prayojanamidaM yathA gamyataitat yatrApi vidhAnato-vidhAnAt tulyAH lezyAbhirAdhastyairuparitanAH tatrApi vizuddhitaH samAnajAtIyA adhikA bhavantItyetadyathA gamyeta, tathA karmavizuddhita eva coparyupari adhikA bhavantIti vizuddhisUtrAvayavavyAkhyA, zubhazubhatarapuNyaphalatvAduparibhAgasya, evamindriyaviSayato'dhikA ityetad vyAcaSTe-'yadindriyapATava'mityAdi iti prakaTArthaM, evamavadhiviSayato'dhikA iti, etadevAha-'saudharmeMzAnayo'rityAdinA avadhiviSayeNa anindriyamaryAdayA, tiryagasaGkhyeyAni yojanazatasahastrANyadhikAni pUrvebhyaH, evaM zeSAH kramaza iti, brahmalokalAntakayorvAlukAprabhAM zukrasahasrArayoH paGkaprabhAM AnataprANatayorAraNAcyutayozca dhUmaprabhAM adho, madhyamagraiveyakAstamaHprabhAM uparigraiveyakAstu mahAtamaHprabhAmiti, anuttaravimAnavAsinaH punaH kRtsnAM samastAM lokanADI lokamadhyavartinIM pazyanti, na tu lokamiti, 'yeSA'mityAdi yeSAmapi devAnAmitiprakramaH kSetratastulyo'vadhiviSaya uktaH teSAmuparyupari vizuddhito vizuddhyA'dhiko bhavatIti // 4-21 // artha- samuhita artha spaSTa cha. avayavArthane to "yathAkramam" ityAdithI kahe che- ukta rIte anukramathI pUrvokta saudharmAdi kalpomAM devo pUrva pUrva kalpanA devothI sthiti Adi sAta viSayothI adhika hoya che. sthiti- 'tatra' ityAdi temA mAyuSyanI utkRSTa bhane dhanya sthiti AgaLa (a.4 sU.ra9 thI 42 sudhI) kahevAmAM Avaze. chatAM ahIM
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-21 sthitino je ullekha karyo che tenuM prayojana A che- uparanA je devonI sthiti kathaMcit nIcenA devonI tulya hoya temanI paNa upara upara (adhika) sukha, (alpa) AhAragrahaNa, nAnuM zarIra vagere guNothI adhika hoya evo bodha thAya e sthitino ullekha karavAnuM prayojana che. prabhAva- prabhAva eTale aciMtya zakti, Ane ja kahe che- nigraha, anugraha, vikriyA, parAbhiyoga AdimAM saudharma kalpavAsI devono je prabhAva hoya che te upara upara izAna kalpavAsI devo vageremAM anaMtaguNa adhika hoya che. abhimAna maMda hovAnA kAraNe tathA saMkleza adhika alpa hovAnA kAraNe nigrahAdimAM pravartatA nathI. nigraha ane anugraha prasiddha che. vividha kriyA te vikriyA. aNimAdi kriyA vikriyA che. parAbhiyoga eTale bIjAnI pAse baLAtkAre kAma karAvavuM. sukha-ghuti- kSetrasvabhAvathI utpanna thayela anAdi pAriNAmika zubha pudgala pariNAmanA kAraNe AhalAda rUpa sukhathI, deDakAMti rUpa ghutithI upara upara utkRSTathI anaMta guNa adhika hoya che. lezyAvizuddhi- e pramANe lezyAvizuddhithI upara upara adhika hoya che. devonA vezyAniyamane sUtrakAra ja AgaLa (a.4 sU.23 mAM) kaheze. ahIM vezyAnA kathanamAM A prayojana che- jyAM lezyAothI nIcenA devothI uparanA devo zAstrIya vidhAnathI tulya che. tyAM paNa samAna jAtinA devo vizuddhinI apekSAe adhika hoya che evo bodha thAya e ahIM vezyAnA kathananuM prayojana che. athavA vizuddhi- karmavizuddhinI ja apekSAe upara upara devo adhika hoya che. A sUtramAM rahelA "vizuddhi evA avayavanI vyAkhyA che. upara uparanA bhAgamAM devo uttarottara adhika zubha puNyaphaLavALA hoya che, tethI upara upara karmanI vizuddhi adhika hoya che. 1. pahelAM lezyAnI vizuddhi evA artha pramANe vyAkhyA jaNAvI. pachI lezyA ane vizuddhi ema be zabda alaga karIne vizuddhi zabdanI vyAkhyA karI.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-21 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 IdriyaviSaya-e pramANe iMdriya viSayathI adhika hoya che ema kahe chejiyapaTiva-rUtyAdri iMdriyanI paTutA eTale dUrathI ISTaviSayane jANavAnI zakti. saudharmadevonI te zakti jeTalI che tenAthI upara uparanA devomAM sattvAdi) guNa adhika prakRSTa hovAthI ane saMkleza adhika alpa hovAthI te zakti adhika-adhika hoya che. A pramANe artha spaSTa che. avadhiviSaya- e pramANe avadhiviSayathI adhika che. Ane ja "saudharmezAnayo" ItyAdithI kahe che- saudharma-izAnanA devo iMdriyanI maryAdA vinA avadhi viSayathI nIce ratnaprabhA pRthvIne jue che, tirya pUvadavothI asaMkhya lAkha yojana adhika jue che. upara potAnA vimAna sudhI jue che. sanakumAra-mAheMdranA devo nIce zarkarA prabhA pRthvI sudhI jue che, tiryam asaMkhya lAkha yojana ane upara potAnA vimAna sudhI jue che. vaimAnika devonA avadhijJAnanA kSetranuM yaMtra 1-2 kalpa pahelI pRthvInA aMta sudhI 3-4 kalpa bIjI pRthvInA aMta sudhI pa-6 kalpa trIjI pRthvInA aMta sudhI 7-8 kalpa cothI pRthvInA aMta sudhI 9 thI 12 kalpa pAMcamI pRthvInA aMta sudhI | 1 thI 6 graMve. chaThThI pRthvInA aMta sudhI 7 thI 9 graMve. sAtamI pRthvInA aMta sudhI pAMca anuttara loka nAlikAnA aMta sudhI svayaMbhUramaNasamudra sudhI "vaM zeSA: mazaH"ti brahmaloka-lAMtakanA devo nIce vAlukAprabhA sudhI, zukra-sahastrAranA devo paMkaprabhA sudhI, Anata-prANatanA ane AraNa-azrutanA devo dhUmaprabhA sudhI nIcenA ane madhyama raiveyakanA devo) tamaprabhA sudhI, uparanA raiveyakanA devo mahAtamaprabhA sudhI, potapotAnA vimAnanI dhajA sudhI asaMkhyAta yojana sudhI. upara uparanA devonuM asaMkhyAta pramANa adhika adhika samajavuM.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4, sUtra-22 anuttara vimAnavAsI devo lokamadhyamAM rahelI saMpUrNa lokanADIne jue che, 59 sone na zubhe. __ "yeSAm" ityAdi se pAne kSetrathI avadhiviSaya tulya yo che, te devone paNa upara upara vizuddhi adhika hoya che, arthAt upara uparanA havAne adhizAna mAvi vizuddha hoya che. (4-21) TIkAvataraNikA- evamAdhikyamabhidhAyaiSAmeva hiintvmaahTIkAvataraNikArya-A pramANe devonI sthiti Adi saMbaMdhI adhikatAne kahIne have devonI ja (gati Adi saMbaMdhI) hInatAne kahe che- upara upara gati AdinI hInatAgti-shriir-prigrhaa-'bhimaanto hInAH // 4-22 // sUtrArtha- gati, zarIra, parigraha ane abhimAna A cAra bAbato 752 752 // pomai maza: DIna DIna Doya che. (4-22) bhASyaM gativiSayeNa zarIramahattvena mahAparigrahatvenAbhimAnena coparyupari hInAH / tadyathA-dvisAgaropamajaghanyasthitInAM devAnAmAsaptamyAM gativiSayastiryagasaGkhyeyAni yojanakoTIkoTIsahasrANi / tataH parato jaghanyasthitInAmekaikahInA bhUmayo yAvattRtIyeti / gatapUrvAzca gamiSyanti ca tRtIyAyAM devAH, paratastu satyapi gativiSaye na gatapUrvA nApi gmissynti| mahAnubhAvakriyAtaH audAsInyAccoparyupari devA na gatiratayo bhavanti // saudharmaizAnayoH kalpayordevAnAM zarIrocchrAyaH saptaratnayaH / uparyupari dvayordvayorekA ratniIMnA AsahasrArAt / AnatAdiSu tisraH / graiveyakeSu dve / anuttare ekA iti // saudharme vimAnAnAM dvaatriNshcchtshsraanni| aizAne'STAviMzatiH / sAnatkumAre dvAdaza / mAhendre'STau / brahmaloke catvAri zatasahasrANi / lAntake paJcAzatsahasrANi / mahAzukre catvAriMzat / sahasrAre SaT / AnataprANatAraNAcyuteSu saptazatAni / adhograiveyakANAM zatamekAdazottaram / madhye(yame) saptottaraM zatam /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 kaI kaI nikAyanA, kayA kayA devonuM avadhijJAnakSetra kevA AkAre che tenuM citra patrAkAre jhallarI AkAre paDahAkAre (be prakAra batAvyA che) bhavanapati devonuM avadhi vyaMtara devonuM avadhi | jyotiSa devonuM avadhi madaMgAkAra pupacaMgarI AkAre yavanAlikAkAre NDHOP vaimAnIka devonuM - avadhi | navaveyakanuM avadhi | anuttara vAsIonuM avadhi avadhijJAnanI AkAra prarUpaNAmAM bhinna bhinna mato che teno gurugamathI samanvaya karavo.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 - sUtra-22 uparyekameva zatam / anuttarAH paJceveti / evamUrdhvaloke vaimAnikAnAM sarvavimAnaparisaGkhyA caturazItiH zatasahasrANi saptanavatizca sahasrANi trayoviMzAnIti / sthAnaparivArazaktiviSayasampatsthitiSvalpAbhimAnAH paramasukhabhAgina uparyuparIti // ucchvAsAhAravedanopapAtAnubhAvatazca sAdhyAH / . ucchvAsaH sarvajaghanyasthitInAM devAnAM saptasu stokeSu AhArazcaturthakAlaH / palyopamasthitInAmantardivasasyocchvAso divasapRthaktvasyAhAraH / yasya yAvanti sAgaropamAni sthitistasya tAvatsvardhamAseSUcchvAsastAvatsveva varSasahasreSvAhAraH // devAnAM sadvedanAH prAyeNa bhavanti, na kadAcidasavedanAH / yadi cAsadvedanA bhavanti tato'ntarmuhUrtameva bhavanti na parataH, anubaddhAH sadvedanAstUtkRSTena SaNmAsAn bhavanti // upapAtaH / AraNAcyutAdUrdhvamanyatIrthAnAmupapAto na bhavati / svaliGginAM bhinnadarzanAnAmAtraiveyakebhya upapAtaH / anyasya samyagdRSTeH saMyatasya bhajanIyaM AsarvArthasiddhAt / brahmalokAdUrdhvamAsarvArthasiddhAccaturdazapUrvadharANAmiti // anubhAvo vimAnAnAM siddhikSetrasya cAkAze nirAlambasthitau lokasthitireva hetuH / lokasthitirlokAnubhAvo lokasvabhAvo jagaddharmo'nAdipariNAmasantatirityarthaH / sarve ca devendrA graiveyAdiSu ca devA bhagavatAM paramarSINAmarhatAM janmAbhiSekaniSkramaNajJAnotpattimahAsamavasaraNanirvANakAleSvAsInAH zayitAH sthitA vA sahasaivAsanazayanasthAnAzrayaiH pracalanti / zubhakarmaphalodayAllokAnubhAvata eva vaa| tato janitopayogAstAM bhagavatAmananyasadRzIM tIrthakaranAmakarmodbhavAM dharmavibhUtimavadhinA''locya saMjAtasaMvegAH saddharmabahumAnAtkecidAgatya bhagavatpAdamUlaM stutivandanopAsanahitazravaNairAtmAnugrahamApnuvanti / kecidapi tatrasthA eva pratyupasthApanAJjalipraNipAtanamaskAropahAraiH paramasaMvignAH saddharmAnurAgotphullanayanavadanAH samabhyarcayanti // 4-22 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 [87 bhASyArtha-gatinA viSayathI, zarIranI UMcAithI, mahAparigrahapaNAthI ane abhimAnathI upara uparanA devo (nIce nIcenA devothI) hIna hoya che. te A pramANe-be sAgaropama jaghanya sthitivALA devonI gati sAtamI pRthvI sudhI hoya che. ticcha asaMkhyAta hajAro koTAkoTi yojana sudhI gati hoya che. tyArabAda (nIcenI) sthitivALA devonI eka eka nyUna pRthvIo jANavI yAvat trIjI pRthvI sudhI jANavuM. devo bhUtakALamAM trIjI pRthvI sudhI gayA che ane bhaviSyakALamAM trIjI pRthvI sudhI jaze. tenAthI AgaLa gatino viSaya hovA chatAM(=javAnI zakti hovA chatAM) bhUtakALamAM gayA nathI ane bhaviSyakALamAM jaze paNa nahIM. mahAnubhAvakriyAthI( krodhAdi doSo alpa hovAthI) ane udAsInatAnA kAraNe (jinabhakti sivAya) upara gati karavAmAM anurAgavALA hotA nathI. saudharma-izAnanA devonA zarIranI UMcAI sAta hAtha che. upara upara sahastrAra sudhI be be devalokamAM devonI UMcAI eka eka hAtha nyUna hoya che. AnatAdi(cAra)mAM traNa hAtha, raiveyakomAM be hAtha ane anuttaromAM eka hAtha zarIranI UMcAI che. saudharmamAM 3ra lAkha, izAnamAM 28 lAkha, sAnakumAramAM 12 lAkha, mAhendramAM 8 lAkha, brahmalokamAM 4 lAkha, lAMtakamAM 50 hajAra, mahAzukamAM 40 hajAra, sahamrAramAM 6 hajAra, AnatAdi cAramAM sAtaso. nIcenA traNa raivayakamAM 111, madhyamanA traNa raiveyakamAM 107, uparanA traNa raiveyakamAM 100, anuttaramAM 5 vimAno che. A pramANe UrdhvalokamAM vaimAnikonA sarva vimAnonI saMkhyA 84 lAkha, 97 hajAra trevIsa che. sthAna, parivAra, zakti, viSaya, saMpatti ane sthitimAM alpa abhimAnavALA hoya che. tathA upara upara paramasukhane anubhavanArA hoya che. (1) sthAna devaloka vagere. (2) parivAra=devo ane devIo. (3) zakti aciMtya sAmartha. (4) viSaya avadhijJAna ane indriyano viSaya. (5) saMpatti=vibhUti. (6) sthiti AyuSyanuM pramANa.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-22 A devo ucchavAsa, AhAra, vedanA, upapAta, anubhAvathI jANavA yogya che. ucchavAsa ane AhAra- sarva jaghanya sthitivALA devono sAta stoke eka ucchavAsa thAya che ane AhAra ekAMtare hoya che. have palyopamanI sthitivALA devono eka divase ucchavAsa thAya che. ra thI 9 divase AhAra hoya che. jenI jeTalA sAgaropama sthiti hoya teno teTalA pakhavADie ucchavAsa ane teTalA hajAra varSe AhAra hoya che. vedanA- devone prAyaH sarvedanA(=sAtA) hoya che. kyAreya asAtA na hoya. jo asAtA thAya to eka aMtarmuhUrta sudhI ja thAya enAthI vadhAre kALa sudhI nahIM. satata sAtA utkRSTathI cha mahinA sudhI hoya. upapAta- AraNa ane ayyatanI upara anya darzanIyono upapAta thato nathI ane svaliMgI mithyASTiono raiveyaka sudhI upapAta thAya che. samyagdaSTi saMyatano upapAta sarvArthasiddha sudhI vikalpa karavA yogya che, arthAta judA judA samyagdaSTi saMyatonI apekSAe sarvArthasiddha sudhInAM koIpaNa devalokamAM utpanna thaI zake che. cauda pUrvadharono brahmalokathI prAraMbhI sarvArthasiddha sudhI upapAta thAya che. anubhAva- vimAno ane siddhakSetra AkAzamAM AlaMbana vinA rahe che temAM (anAdikAlIna) lokasthiti ja kAraNa che. lokasthiti, lokAnubhAva, lokasvabhAva, jagadUdharma, anAdipariNAmasaMtati e zabdo ekArNavAcI che. sarva devendro ane raiveyakAdimAM rahelA devo paramarSi arihaMta bhagavAnanA janmAbhiSeka, niSkramaNa (dIkSA), jJAnotpatti (kavaLajJAna) mahAsamavasaraNa ane nirvANanA kALe devo beThelA hoya, sutelA hoya ke UbhA rahelA hoya to paNa) sahasA ja Asana, zayana, sthAna ane AzrayathI calAyamAna thAya che, arthAt Asana vagere kaMpe che. zubhakarmaphaLanA udayathI ke lokAnubhAvathI Asana vagere calAyamAna thAya che tethI utpanna thayelA upayogavALA(=upayoga mUkavAthI) tIrthakara
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 nAmakarmanA udayathI pragaTelI bhagavAnanI asAdhAraNa dharmavibhUtine avadhijJAnathI joine saMvegavALA thayelA te devomAMthI keTalAka devo sadharmanA bahumAnathI bhagavAnanI pAse AvIne stuti, vaMdana, upAsanA ane hitakara zravaNathI AtmAnA anugrahane pAme che, arthAt Atmahita sAdhe che. parama saMvegane pAmelA, sadharmanA anurAgathI vikasita nayana-vadanavALA keTalAka devo tyAM rahelA ja pratyupasthApanA (bhagavAnanI sanmu5 2hIna.) maMsi., praziyAta, nms||2 35 bheTamothI. bhagavAnanI pU. 42 cha. (4-22) TIkA- dvandvaH, tRtIyA tasiriti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha'gativiSayeNe'tyAdinA gativiSayeNa gatigocareNa uparyupari hInA bhavanti, etadeva vyAcaSTe-'tadyathe' tyAdinA dve sAgaropame jaghanyA sthitiryeSAM te tathAvidhAsteSAM devAnAM, kimityAha-A saptamyA iti, saptamI yAvadadho gatigocaraH, tiryagasaGkhyeyAni yojanakoTInAM koTisahasrANi, ete ca sanatkumArakalpAt prabhRti labhyante, tataH parata ityAdi sAgaropamadvayAdadhaH jaghanyAlpasthitInAmiti, jaghanyA alpA palyopamAdilakSaNA sthitiryeSAM te tathAvidhAH, tathA ca ekaikahInA bhUmayo'dho gativiSayo yAvattRtIyeti, yadiha jaghanyA nyUnatarA nyUnatamA ca sthitiriti, tatraite gatapUrvA gamiSyanti vA pUrvasAGgatikAH tRtIyAM devAH, paratastu jaghanyAvasthitibhyaH satyapi gativiSaye zaktyapekSayA na gatapUrvAH kadAcit nApi gamiSyanti, mahAnubhAvakriyAtaH audAsInyAcca kAraNAduparyupari devAH sAmAnyenaiva na gatiratayo bhavanti jinAbhivandanAdi muktvA, evaM zarIramahattvenApyuparyupari hInA ityetadAha-'saudharmezAnayo'rityAdinA sapta ratnayaH ityatra ratniH hastaH uparyupari dvayordvayoH kalpayorekaikAbhitnAH, na vyAptI, kintvAsahasrArAt sahasrAraM yAvat, evaM ca sanatkumAramAhendrayoH SaD ratnayaH, brahmalokalAntakayoH paJca, mahAzukrasahasrArayozcatasra iti / 'AnatAdiSvi'
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-22 tyAdi AnataprANatAraNAcyuteSu tisro ratnayaH zarIrocchrAyo devAnAM, graiveyakeSu dve ratnI anuttareSvekA ratnIti, mahAparigrahatvena coparyupari hInA iti, tadAha-saudharme vimAnAnAM dvAtriMzat zatasahasrANi sAmAnyena trayodazasvapi prastAreSu, IzAne'STAviMzatiH zatasahasrANi trayodazasvapi prastAreSu sAmAnyena, sanatkumAre dvAdaza zatasahasrANi sAmAnyena dvAdazasu prastAreSu, mAhendre'STau zatasahasrANi dvAdazasu prastAreSu sAmAnyenaiva, brahmaloke catvAri zatasahasrANi SaT prastAreSu, lAntake paJcAzat sahasrANi paJcasu prastAreSu, mahAzukre catvAriMzat sahasrANi caturpu prastAreSu, sahasrAre SaT sahasrANi caturveva prastAreSu, AnataprANatAraNAcyuteSu sapta zatAni caturSu caturpu prastAreSu, adhograiveyANAM zatamekAdazottaraM triSu prastAreSu, madhyama iti madhyamagraiveyANAM saptottaraM zataM triSveva prastAreSu, uparyuparitanagraiveyANAmekameva zataM triSu prastAreSu, anuttarAH paJcaiva vimAnabhedAH ekaprastAra eveti, 'evamUrdhvaloka'ityAdinA sarvasaGkhyAbhidhAnaM, abhimAnena coparyupari hInA ityetad vyAcaSTe-'sthAnaparivAre'tyAdinA sthAnaM ca parivArazcetyAdi dvandvaH, sthAnaM-kalpAdiH (parivAra:-devA devyazca) zaktiH-sAmarthya viSayaH-avadhyAdisambandhI sampad-vibhUtiH sthiti:AyuSa iyattA, eteSu sthAnAdiSu alpAbhimAnAH alpAhaGkArAH, ata eva ca paramasukhabhAgina uparyupari, abhimAnasya duHkhasvarUpattvAditi, na kevalaM gatyAdihInAH ucchAsAdibhizca duHkhanibandhanaiH, kairityAha 'ucche'tyAdi, ucchAsazcAhArazcetyAdi dvandvaH, ebhyazca sAdhya iti, tatroccAsa iti dvAraparAmarzaH, sarvajaghanyasthitInAM dazavarSasahasrAyuSAM bhavanapativyantarANAM ucchAsaH saptastoka iti sapta stokAH kAlo'sya, saptastokAntarita ityarthaH, AhArazcaturthakAlaH caturthaH kAlo'syeti, 1. bhASye'vataraNikAyA abhAvAt ucchAsAdiSu adhikatvahInatvobhayasya yathAyathaM bhAvAt atrApi ca sUtratayokterabhAvAt naitatsUtramiti /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 ekadivasAntarita ityarthaH, palyopamasthitInAM devAnAmantardivasasya divasAbhyantare ucchAso, divasapRthaktvasyAhAraH, dviprabhRtiH Anavabhya ityarthaH, 'yasya yAvanti' ityAdi sujJAnaM, sadvedanAnubandhAH, na asadvedanA bhavati, yadi bhavati tadA antarmuhUrtameva, ataH paraM savedanAnubandhAH, sadvedanAH punarutkRSTena SaNmAsAn bhavanti, tataH paraM vicchidyante'ntamuhUrta, tataH punaranuvartata iti, upapAta iti dvAraparAmarzaH, AraNAcyutAdUrdhvamanyatIrthAnAM dravyaliGgamadhikRtya upapAto na bhavati svaliGginAM sAdhudravyaliGgApekSayA bhinnadarzanAnAM mithyAdRSTInAM yAvad graiveyebhyaH, UrdhvaH upapAto bhavatIti varttate, graiveyeSvevopapAta ityarthaH, upapAto'nyasyeti mithyAdRSTeranyasya, etadAha-samyagdRSTeH saMyatasya bhAjyo vikalpanIyaH A sarvArthasiddhAditi, saudharmAdArabhya sarvArthasiddhi yAvat, jaghanyatastu na bhavanapativyantareSvityarthaH, 'brahmalokAdi'tyAdi, brahmalokAdUcaM, nAto'dho jaghanyato'pi A sarvArthasiddhAt sarvArthasiddhiM yAvat caturdazapUrvadharANAM upapAta iti vartate / anubhAva iti dvAraparAmarzaH, etadvyAcaSTe'vimAnAnAmi'tyAdinA AsanAdibhiH pracalanti pramodagarbhAH, tatrAsanaiH kalpopapannAH zakrAdayaH, zayanaiH kalpAtItA anuttarAH, sthAnAzrayaiH graiveyakAdaya iti, tatrasthA eva paramasaMvignAstathAjItakalpatvAdityanena saMvego'tra kAraNamAgamane kiJcidityetadAheti // 4-22 / / TakArtha- gati Adi zabdono dvanda samAsa che. dvanda samAsanA aMte tRtIyA vimatinA arthamA tasi pratyaya lAgyo che. gati, zarIra, parigraha ane abhimAnathI upara uparanA devo hIna hoya che. A pramANe sUtrano samuhita artha cha. avayavArthane to gativiSayeNa tyAthI cha gati- gativiSayathI (potAnA sthAnathI bIjA sthaLe javAnI zaktimAM) upara uparanA devo hIna hIna hoya che. Ane ja tathA ityAdithI kahe che
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-22 be sAgaropama jeTalI jaghanya sthitivALA devo nIce sAtamI pRthvI sudhI ane tiryam asaMkhya hajAra koTAkoTi yojana sudhI jaI zake che. A devo sanakumArathI mAMDIne prApta thAya che. kemake sanakumAranI jaghanya sthiti be sAgaropama che.) "tataH param" rUtyAdi, be sAgaropamathI nyUna palyopama Adi rUpa jaghanya sthitivALA devo eka eka ochI ochI bhUmi sudhI, yAvat trIjI pRthvI sudhI jaI zake che. ahIM ochI, adhika ochI jaghanya sthiti samajavI. temAM pUrvabhava saMbaMdhI mitra devo trIjI pRthvI sudhI bhUtakALamAM gayA che, ane bhaviSyamAM jaze. trIjI pRthvI pachI to jaghanya sthitinI apekSAe javAnI zakti hovA chatAM bhUtakALamAM gayA nathI ane bhaviSyamAM jaze paNa nahi. upara uparanA devo mahAnubhAvakriyAthI (=kAma-krodhAdi doSo alpa hovAnA kAraNe) ane audAsInyanA (-madhyasthabhAvanA) kAraNe sAmAnyathI ja jinavaMdanAdi kArya sivAya bIje javAmAM utsAhavALA hotA nathI. zarIra- e pramANe zarIranI UMcAithI paNa devo upara upara hIna hoya che ema "dharmezAnayo." ityAdithI kahe che- saudharma-izAna kalpamAM zarIranI UMcAi sAta hAtha hoya che. "pharyuri dayorkayoH" ti, tenAthI upara upara be be devalokamAM sahasrAra sudhI zarIranI UMcAI eka eka hAtha nyUna hoya che. A niyama pramANe sanakumAra-mAheMdramAM cha hAtha, brahmaloka-lAMtakamAM pAMca hAtha, mahAzukra-sahastrAramAM cAra hAtha UMcAI hoya che. je vyApI kinvIsA--be be kalpomAM e vidhAna vyAptimAM nathI, arthAt sarva devalokamAM e niyama nathI, kiMtu sahastrAra sudhI e niyama che. "mAnatAMtiSa" rUtyAddhi, Anata-prANata-AraNaazrutamAM traNa hAtha, raiveyakomAM be hAtha ane anuttaromAM eka hAtha zarIranI UMcAI hoya che. parigraha- mahAparigrahathI upara uparanA devo hIna hoya che. tene kahe che- saudharmamAM sAmAnyathI tereya khataromAM 3ra lAkha vimAno hoya che.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 93 izAnamAM sAmAnyathI tereya pratiromAM 28 lAkha, sanakumAramAM sAmAnyathI bAreya prataromAM bAra lAkha, mAhendramAM sAmAnyathI bAreya prataromAM 8 lAkha, brahmalokamAM cha prataromAM cAra lAkha, lAMtakamAM 5 pratiromAM 50 hajAra, mahAzukramAM cAra prataromAM 40 hajAra, sahastrAramAM 4 prataramAM cha hajAra, Anata-prANata-AraNa-arcyutamAM cAra-cAra pratiromAM sAtaso, nIcenA traNa raiveyakomAM 3 prataromAM 111, madhyama raiveyakomAM traNa prataromAM 107, uparanA raiveyakomAM traNa prataromAM 100, anuttaramAM eka prataramAM 5 vimAno che. vamUrdhvato ityAdithI sarva( kula) saMkhyA kahI che. vaimAnika devonA vimAnonI kula saMkhyA 84 lAkha, 97 hajAra ane 23 che. abhimAna- abhimAnathI upara uparanA devo hIna hoya che, arthAt upara uparanA devomAM abhimAna hIna hoya che. Ane sthAna-parivAra ItyAdithI kahe che- sthAna ane parivAra ityAdi dvanda samAsa che. sthAna=kalpa vagere, (parivAra=deva-devIo), zakti sAmarthya, viSaya avadhi vagereno viSaya. saMpavibhUti, sthiti AyuSyanuM parimANa. A sthAnomAM upara uparanA devo alpa ahaMkAravALA hoya che, AthI ja upara uparanA devo parama sukhanA bhAgI hoya che. kAraNa ke abhimAna duHkha svarUpa che. kevaLa gati AdithI hIna che ema nahi, kiMtu duHkhanuM kAraNa evA ucchavAsAdithI paNa hIna hoya che. ucchavAsa vagere kaI bAbato che evA praznanA uttarane kahe che aAsa' rUtyAdri ucchavAsa ane AhAra ItyAdi dvanda samAsa che. ucchavAsa Adi dvArothI vizeSa vicAraNA karavI joie. ucchavAsa ane AhAra- temAM vivecana mATe ucchavAsa e pramANe dvAranuM grahaNa karyuM che. daza hajAra varSa AyuSyavALA bhavanapati-vyaMtara devo sAta stokanA AMtare zvAsa le che ane eka divasanA aMtare AhAra
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 sUtra-22 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4, - dareka devaloke vimAnonI saMkhyA | 1 saudharma | 13 | 1,707 | 31,98, 293 32 lAkha 2 izAna | 13] 1,218 | ra7,98,782 | 28 lAkha 3 sanakumAra 12 | 1,226 | 11,98,774 | 12 lAkha 4 mATendra | 12 | 874 | 7,99,126 | 8 lAkha brahmaloka 834 3,99,166 | 4 lAkha 6 lAMtaka 585 49,415 | 50 hajAra 7 mahAzukra 396 39,604/ 40 hajAra | 8 sahastrAra | 4 | 332 5,668 | 6 hajAra 9 | Anata 132 400 10 prANata 11 AraNa 12 azruta nIcenA traNa raiveyaka ja | ja | ja | ja | ja 96 | 300 | 111 madhyanA traNa raiveyaka 32 | 107 uparanA traNa raiveyaka 39 61 100 pAMca anuttara -| pa
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 grahaNa kare che. palyopamanI sthitivALA devo eka divasanA aMtare zvAsa le che, ane bethI nava divase ekavAra AhAra le che. "ii yAnti" rUlyakti tyArabAda jemane jeTalA sAgaropamanI sthiti hoya, teTalA pakSe ekavAra zvAsa le che, ane teTalA hajAra varSe AhAra le che. vedanA-devo zubhavedanAnI(=sukhAnubhavanI) paraMparAvALA hoya che. temane azubhavedanA(=duHkhAnubhava) na hoya. jo azubha vedanA thAya to aMtarmuhUrta sudhI ja thAya. tyAra bAda zubhavedanAnI paraMparAvALA hoya. zubhavedanA utkRSTathI cha mahinA sudhI hoya. tyArabAda aMtamuhUrta sudhI zubhavedanA viccheda pAme che. tyAra bAda pharI zubhavedanA pravarte che. upapAta-upapAta ema dvAranuM grahaNa karyuM che. AraNa-azrutathI upara anyatIrthikono upapAta na thAya. svaliMgI mithyASTiono nava raiveyaka sudhI upapAta thAya, arthAt kaiveyakomAM ja(=raiveyako sudhI ja) upapAta thAya. vyanidhitva=dravyaliMgano adhikAra karIne, arthAta anya tIrthIono dravyaliMganI(=paraliMganI) apekSAe AraNa-arcyutathI upara upapAta na thAya. jaina sAdhuliMgane AzrayIne to azrutathI upara upapAta thAya che. mATe ahIM vyadhikRtya ema lakhyuM che. sAdhu vyatikSApekSA=jaina sAdhunA dravyaliMganI apekSAe siddhinAM pada samajavuM. AthI svaliMgI mithyASTiono eTale jaina sAdhunA dravyaliMgane dhAraNa karanArA mithyASTiono evo artha che. macaNya ti, mithyAdRSTithI anyano. Ane kahe che- samyagdaSTi sAdhuno upapAta sarvArthasiddha sudhI bhajanIya che, arthAt samyagdaSTi sAdhu saudharmathI prAraMbhI sarvArthasiddha sudhI utpanna thaI zake che. jaghanyathI paNa bhavanapati-vyaMtaromAM upapAta na thAya. "vrato" tyAti, cauda pUrvadharono brahmalokathI prAraMbhI sarvArthasiddha sudhI upapAta thAya. cauda pUrvadharono jaghanyathI paNa brahmalokathI nIce upapAta na thAya.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-22 anubhAva- manubhAva: ema dvAranuM grahaNa karyuM che. Ane ja "vimAnAnAma" ItyAdithI kahe che. vimAno ane siddhazilA AlaMbana vinA AkAzamAM sthira rahe che tenuM kAraNa lokasvabhAva ja che. lokasthiti, lokaprabhAva, lokasvabhAva, jagadharma ane anAdi pariNAmasaMtati A badhA zabdono eka ja artha che. sarva idro ane raiveyakAdimAM rahelA devo paramarSi ane arihaMta evA bhagavAnanA janmAbhiSeka, dIkSA, kevaLajJAnotpatti, mahAsamavasaraNa ane nirvANanA samaye pramodavALA banIne beThA hoya, sUtA hoya ke rahelA hoya, ekAeka ja Asana, zayana ane sthAnAzrayonI sAthe hAlI uThe che=kaMpAyamAna thAya che. temAM kalpapapanna iMdra vagere AsanonI sAthe, kalpAtIta anuttara devo zayanonI sAthe, raiveyako sthAnAzrayonI sAthe hAlI uThe che. A jinezvaronA zubhakarmaphaLanA udayathI ke lokAnubhAvathI ja thAya che. tethI devo upayoga mUke che, bhagavAnanI tIrthakara nAmakarmathI pragaTelI asAdhAraNa te dharmavibhUtine avadhijJAnathI joine saMvegavALA banelA keTalAka devo saddharma pratyenA bahumAnathI bhagavAnanA caraNomAM(=pAse) AvIne stuti, vaMdana, upAsanA, hitazravaNothI AtmopakArane pAme che, arthAt Atmahitane kare che. keTalAka devo to tyAM rahIne ja bhagavAna je dizAmAM hoya te dizAnI sanmukha thaIne aMjali, praNipAta, namaskAra, 'upahArothI parama saMvegavALA ane saddharmanA anurAgathI vikasita nayana-mukhavALA thayA chatAM pUjA kare che. (4-22) __ bhASyAvataraNikA- atrAha-trayANAM devanikAyAnAM lezyAniyamA'bhihitaH, atha vaimAnikAnAM keSAM kA lezyeti, atrocyate bhASyAvataraNitArtha- prazna- traNeya devanikAyonI vezyAno niyama kahyo. have kayA vaimAnikonI kaI lezyA che? ahIM uttara kahevAya che1. saMskRta zabda koSamAM 35hAra zabdano pUjAnI sAmagrI evo artha karyo che.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-23 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 TIkAvataraNikA- 'atrAhe'tyAdi sambandhagranthaH, trayANAM devanikAyAnAM bhavanavAsyAdInAM lezyAniyamo'bhihitaH prAk, atha vaimAnikAnAM saudharmAdinivAsinAM keSAM kA lezyeti, atrocyate TIkAvataraNikArtha- "trI' ityAdi saMbaMdha graMtha che. ahIM ziSya prazna kare che ke, bhavanavAsI vagere traNa devanikAyano vezyA saMbaMdhi niyama pUrve (a.4 sUra ane 7mAM) kahyo che. have saudharmAdimAM rahenArA vaimAnikomAM kone kaI vezyA hoya? ahIM uttara apAya che- vaimAnikanikAyamAM vezyApati-pa-zunanetha dvi-tri-zeSa 4-2rUA. sUtrArtha- be, traNa ane zeSa devalokamAM anukrame pIta, padma ane zukla lezyA(=te te vezyA jevo zArIrika varNa) hoya che. (4-23) bhASyaM- uparyupari vaimAnikAH saudharmAdiSu dvayostriSu zeSeSu ca pItapadmazuklalezyA bhavanti yathAsaGkhyam / dvayoH pItalezyAH saudharmeMzAnayoH triSu padmalezyAH sAnatkumAramAhendrabrahmalokeSu / zeSeSu lAntakAdiSvAsarvArthasiddhAcchuklalezyAH / uparyupari tu vizuddhataretyuktam I4-rarUpa bhASyArtha- upara upara saudharmAdi be devalokamAM, traNa devalokamAM ane bAkInA devalokamAM vaimAniko anukrame pIta, padma ane zukla lezyAvALA hoya che. saudharma, izAna e be devalokamAM pItalezyA hoya che. sAnakumAra, mahendra ane brahmaloka e traNa devalokamAM padma lezyA hoya che ane bAkInA lAMtakAdithI mAMDIne sarvArthasiddha sudhInA devalokamAM zuklalezyA hoya che. paraMtu upara uparanI devalokanI lezyA adhika vizuddha hoya che. (4-23) TIkA- pUrvatra bahuvrIhiH, uttaratra dvandva iti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha 'uparyuparI'tyAdinA sujJeyaH // 4-23 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-24 TIkArtha- pUrvanA padamAM bahuvrIhi samAsa che, pachInA padamAM kanDa samAsa che. be, traNa ane zeSa kalpomAM anukrame pIta, padma, zuklalezyA hoya che ema sUtrano samudita artha che. avayavArthane to bhASyakAra "paNuMpari" ityAdithI kahe che. avayavArtha sugama che. (4-23) bhASyAvataraNikA- atrAha- uktaM bhavatA dvividhA vaimAnikA devAH 'opanA: svAtItAza' (4-28) ti | tat spA ti | atrocyate bhASyAvataraNitArtha- ahIM ziSya kahe che- vaimAnika devo kalpopapanna ane kalpAtIta ema be prakAre che ema Ape kahyuM che. tethI kalpo kyA che? ahIM uttara kahevAya chekalpanI avadhipraag graiveyakebhyaH kalpAH // 4-24 // sUtrArtha- raiveyakonI pUrve kalyo che. (4-24) bhASyaM- prAggraiveyakebhyaH kalpA bhavanti saudharmAdaya AraNAcyutaparyantA ityarthaH / ato'nye kalpAtItAH // 4-24 // bhASyArtha- saiveyakonI pahelA kalyo che, arthAt saudharmathI prAraMbhIne AraNa-azrutasudhI kalpo che. tenAthI bIjA devo kalpAtIta che. (4-24) TIkA- 'atrAhoktaM bhavate'tyAdi sambandhaH sUtrabhASye Rjvarthe eva, navaraM 'sabhAjayantIti pUjayantIti ceti // 4-24 // TIkArtha- "mannAhovAM avatA" ItyAdi saMbaMdha che, arthAt pUrvasUtrano saMbaMdha karavA mATe che. sUtra ane bhASyano artha saraLa che. phakta A vizeSa chesAmAnayati eTale pUjA kare che. (4-24) bhASyAvataraNikA- atrAha- kiM devAH sarva eva samyagdRSTayo yadbhagavatAM paramarSINAmarhatAM janmAdiSu pramuditA bhavanti iti / atrocyate- na sarve samyagdRSTayaH kintu samyagdRSTayaH saddharmabahumAnAdeva
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-25 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 99 tatra pramuditA bhavantyabhigacchanti ca / mithyAdRSTayo'pi ca lokacittAnurodhAdindrAnuvRttyA parasparadarzanAt pUrvAnucaritamiti ca pramodaM bhajante'bhigacchanti ca / lokAntikAstu sarva eva vizuddhabhAvAH saddharmabahumAnAtsaMsAraduHkhArtAnAM ca sattvAnAmanukampayA bhagavatAM paramarSINAmarhatAM janmAdiSu vizeSataH pramuditA bhavanti / abhiniSkramaNAya ca kRtasaMkalpAnbhagavato'bhigamya prahRSTamanasaH stuvanti sabhAjayanti ceti bhASyAvataraNikArtha-prazna-zuM devo badhA ja samyagdaSTi hoya che jethI paramarSi arihaMta bhagavAnanA janmAdi prasaMge pramudita thAya che? uttara- badhA devo samyagdaSTi nathI hotA(mithyASTi paNa hoya che) kti je devo samyagdaSTi hoya che te devo saddharma pratyenA bahumAnathI ja janmAdi prasaMge pramudita thAya che ane (janmAdimAM) jAya che. mithyAdRSTi devo paNa lokacittanA anurodhathI, IndranA anusaraNathI, eka-bIjAne jovAthI ane pUrvanA devoe AcaryuM che ethI janmAdi prasaMge pramodane anubhave che ane jAya che. lokAMtika devo to badhA ja vizuddhabhAvavALA hoya che ane saddharma pratyenA bahumAnathI ane saMsAranA duHkhothI duHkhI thayelA jIvonI anukaMpAthI paramarSi arihaMta bhagavaMtonA janmAdi prasaMge vizeSathI pramudita thAya che. abhiniSkramaNa mATe(=dIkSA levA mATe) jemaNe saMkalpa karyo che evA bhagavAnanI pAse jaIne harSa pAmelA manavALA te lokAMtika devo bhagavAnanI stuti kare che ane pUjA kare che. lokAMtika devonuM sthAna dvAnonayA noventi: 4-rapA sUtrArtha lokAMtika devonuM sthAna brahmaloka che. (4-25) bhASyaM- brahmalokAlayA eva lokAntikA bhavanti nAnyakalpeSu, nApi parataH / brahmalokaM parivRttyASTAsu dikSu aSTavikalpA bhavanti // 4-25 / /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-26 bhASyArtha-- brahmalokamAM nivAsavALA ja devo lokAMtika che. anya kalpomAM rahelA devo ane brahmalokanI upara rahelA paNa (devo) lokAMtika nathI. brahmalokane parivarIne ATha dizAomAM ATha bhedo che. (4-25) 100 TIkA- 'atrAhe' tyAdi pAtanikAgranthaH, sasUtrabhASye prakaTArthe eva, navaraM janmAdilokAntavartitvAt lokAntikAH, parittasaMsArA ityarthaH, ete nAvinpA mavanti zA4-rA ', TIkArtha-- annAha ityAdi avataraNikA rUpa graMtha che. sUtra ane bhASyano artha spaSTa ja che. phakta A vizeSa che- janmAdi rUpa lokane aMte rahelA hovAthI lokAMtika kahevAya che. arthAt te devo parimita saMsArI che. e devonA (dizA-vidizAne AzrayIne) ATha bhedo che. (4-25) te A pramANe nava prakAranA lokAMtika devonAM nava nAmo-- sArasvatA-Da'tyi-vaca-DaLa-vRMtoya-tuSitA - vyAvAtha-marutaH (ariSThAnna) II4-26 // sUtrArtha- sArasvata, Aditya, vahni, aruNa, gardatoya, tuSita, avyAbAdha, maruta ane ariSTha (ema nava prakAranA) lokAMtika devo che. (4-26) bhASyaM - ete sArasvatAdayo'STavidhA devA brahmalokasya pUrvottarAdiSu dikSu pradakSiNaM bhavanti yathAsaGkhyam / tadyathA- pUrvottarasyAM dizi sArasvatA:, pUrvasthAmAvityAH, tyevaM zeSA: 54-rA bhASyArtha-- A sArasvata vagere ATha prakAranA devo brahmalokanI izAna vagere dizAomAM pradakSiNAkAre anukrame rahelA che. te A pramANe- izAna dizAmAM sArasvato, pUrvadizAmAM Aditya devo rahelA che. e pramANe bAkInA devo dizA-vidizAomAM rahelA che. (4-26)
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 101 TIkA- 'tadyathe'tyAdi sapAtanikaM sUtraM nigadasiddhameva, navaraM atra diggrahaNaM sAmAnyena digvidikpratipattyarthaM brahmalokAdhovyavasthitariSThavimAnaprastaravarttinyo mallAkSavATakasaMsthitAH aruNavarasAgarasamudbhUtAtibahalatamaskAyaprabhavAH kRSNarAjyo'STau bhavanti, yAsAM madhyena prayAn devo'pyekaH saMkSobhamApadyeteti vRddhAH, tatra dvayordvayoH kRSNarAjyormadhyabhAge ete bhavanti, tatra madhye'riSThA iti ete cAsannabhavyA phartyatat sAmAnyArevAda 4-raddA TIkArtha-- tadyathA ityAdi avataraNikA sahita sUtra bolatAM ja samajAi jAya tevuM che. phakta A vizeSa che- ahIM dizAnuM grahaNa sAmAnyathI dizA-vidizAnA bodha mATe che. kRSNarAjI ', brahmalokanI nIce rahelA ariSTha vimAnanA prataramAM rahelI, mallanA akhADAnA AkAravALI aruNavara samudramAM utpanna thayelI, atizaya ghaNA aMdhakAra samUhamAMthI(=aMdhakAranA pudgalonI) banelI ATha kRSNarAjIo che. deva paNa ekalo kRSNarAjIonI madhyamAMthI jAya to atyaMta kSobhane pAme ema vRddho kahe che. temAM be be kRSNarAjInI madhyamAM lokAMtika devo che. kRSNarAjIonI madhyamAM ariSTha devo che. [prazna-- A pramANe to nava bhedo thAya che. bhASyakAre to ATha bhedo jaNAvyA che. to zuM AmAM doSa nathI ? uttara- bhASyakAre to dizA-vidizAmAM rahelA ATha bhedo jaNAvyA che. paraMtu riSTa vimAnanI prataramAM rahelA riSTa nAmanA devo sahita nava bhedo thAya che. mATe koi doSa nathI. vaLI- AgamamAM to nava bhedo ja jaNAvyA che.] A devo Asannabhavya hoya che ema sAmAnyathI ja kahevAmAM Ave che. (4-26)
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4, sUtra-26 aSTa kRSNarAjInuM citra pUrva dizA 000 devanA parivAravALA 0 Aditya devano nivAsa IzAna dizA 000 devanA parivAravALA 0 sAraravata devano nivAsa 14 vahidevano nivAsa, 14000 devanA parivAravALA agvidizA B 2 arcimAlI uttara dizA 900 devanA parivAravALA , ( 9 maruta devano nivAsa 8 supratiSTAbhA 3 vairocanA * vizabha 70 devanA parivAravALA vino vikAsa ya che ( 14 aruNadevano nivAsa ha 14000 devanA parivAravALA , dakSiNa dizA 4 prabhAkara 5 caMdrAbha sthira che rA vAyavya dizA 900 devanA parivAravALA. 9 avyAbAdha devano nivAsa - gardatoya devano nivAsa 000 devanA parivAravALA naiRtya dizA sAtha garUgaLa Ibibalbyh 193 1183) hepaj A citra aSTa kRSNarAjInuM che, e kRSNarAjIo jyAM tamaskAya virAma pAme che, tyAM eTale brahmalokanA trIjA riSTapratare jyAM nava lokAMtika vimAno cAre dizAvartI AvyA che tenA aMtarAle dareka dizAmAM trikoNathI saMyukta catuSkoNathI be-bene joDela thaIne kRSNarAjIo maLIne kula 8che. temAM atyaMtara kRSNarAjI catuSkoNAkAre (akhADAvata) ane bAhya trikoNAkAre varte che. e kRSNarAjI vaimAnika devakRta che, AyAma asaMkhya yojana sahastra, vikhaMbha saMkhyaya yojanA sahastra, parikSepaasaMkhyayayojana sahastra che. A kRSNarAjI pRthvI pariNAma rUpa che. jala pariNAma rUpa nahi, temAM sUkSma jIvo utpanna thAya che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 sUtra-27 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 vijayAdi cAra vimAnanA devono saMsArakALavijyaadissu dvicaramAH // 4-27 // sUtrArthavijayAdi cAra vimAnomAM be vAra janArA caramazarIrI hoya cha. (4-27) bhASyaM-vijayAdiSvanuttareSu vimAneSu devA dvicaramA bhavanti / dvicaramA iti tatazcyutAH paraM dvirjanitvA sidhyantIti / sakRtsarvArthasiddhamahAvimAnavAsinaH / zeSAstu bhajanIyAH // 4-27 // bhASyArtha- vijaya vagere anuttara vimAnamAM devo kicarama bhavavALA hoya che. dvicarama eTale tyAMthI avyA pachI be vAra janmIne siddha thAya che. sarvArthasiddha nAmanA mahAvimAnamAM rahenArA devo ekavAra janmIne siddha thAya che. bAkInA devo to bhajanIya che, arthAtu emanA bhavo niyata nathI. (4-27) TIkA- caturSu vimAneSviti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha'vijayAdiSvi'tyAdinA 'vijayAdiSvi'ti vijayavaijayantajayantAparAjiteSu caturSu anuttareSviti, tadanyavyAvRttyarthametat, eteSu vimAneSu devAH kimityAha-dvicaramA bhavanti, dvicaramatvameva spaSTayannAha-dvicaramA iti kimuktaM bhavati ?, tatazcyutA iti vijayAdibhyazcyutAH paramutkarSaNa dvirjanitvA dvirutpadya siddhyantIti, vijayAdivimAnAccyuto manuSyeSu siddhyatItyarthaH, sakRt sarvArthasiddhamahAvimAnavAsina iti, sakRd ekaM vAraM janitvA sarvArthasiddhe mahAvimAne samutpadya tatazcyutA manuSyeSu siddhyantIti, zeSAstu bhAjyA iti, zeSAH punarvaimAnikAH sAmAnyadevA bhAjyA iti kadAcit sakRd dvistriH catuHprabhRti vA manuSyeSu janmAsAdya sidhyantIti // 4-27 // TIkArtha- vijayAdi cAra vimAnomAM devo hicarama hoya che ema sUtrano samuhita artha che. avayavArthane to mASya12 "vijayAdiSu" ityAdithI kahe che- vijaya, vaijayaMta, jayaMta ane aparAjita e cAra
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-27 anuttaromAM devo dvicarama hoya che. anuttara zabdano ullekha anuttara sivAyanA vijayAdino niSedha karavA mATe che. dvicarama zabdanA arthane spaSTa karatA bhASyakAra kahe che- vijayAdimAMthI cyavelA jIvo utkRSTathI be vAra (manuSyabhavamAM) utpanna thaine siddha thAya che, arthAt vijayAdi vimAnamAMthI cyavelo jIva manuSyomAM (be vAra utpanna thaine) siddha thAya che. sarvArthasiddha mahAvimAnamAM ekavAra utpanna thaine tyAMthI cyavelA jIvo manuSyomAM siddha thAya che. 104 '"zeSAstu mAkhyA:" kRti, bAkInA vaimAnika sAmAnya devo kyAreka eka vAra, kyAreka be vAra, kyAreka traNa vAra, kyAreka cAra vagere vAra manuSyomAM janma pAmIne siddha thAya che. (4-27) bhASyAvataraNikA - atrAha uktaM bhavatA jIvasyaudayikeSu bhAveSu tiryagyonigatiriti, tathA sthitau 'tiryagyonInAM ca' iti / AsraveSu ca 'mAyA tairyayonasya' kRti / ta tirthayonaya vRtti / annonyate bhASyAvataraNikArtha Ape jIvanA audayikabhAvomAM (2-6) 'tiryaMcayonigati' ema kahyuM che, tathA sthitimAM 'tiryaMgyonivALAonI' (3-18) ema kahyuM che. ane AsravomAM (6-17) 'tiryaMgyoninA' ema kahezo. tethI tiryaMgyonivALA koNa che ? ahIM uttara kahevAya che-- TIkAvataraNikA- 'atrAhe' tyAdi sambandhagranthaH, uktaM bhavatA dvitIye'dhyAye jIvasyaudayikeSu bhAveSu nirUpyamANeSu tiryagyonirityuktaM, tathA sthitau nirUpyamANAyAM tRtIyAdhyAyaparisamAptau 'tiryagyonInAM ce' tyuktaM AzraveSu nirUpyamANeSu 'tairyagyonasye 'ti vakSyate SaSTha iti, tatke tiryagyonaya iti prakramAt prazna iti ucyate TIkAvataraNikArtha- atrAha hatyAti graMtha pachInA sUtrano saMbaMdha ka2vA mATe che. ahIM ziSya kahe che- Ape bIjA adhyAyamAM chaThThA sUtramAM audayika bhAvonuM nirUpaNa karavAnA avasare tiryaMcyoni (tairyagyauna)
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 sUtra-28 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 ema kahyuM che. tathA sthitinuM nirUpaNa karavAnA avasare trIjA adhyAyanA aMte chellA sUtramAM) "tiryaMgyanivALAonuM" ema kahyuM che. AzravonuM nirUpaNa karavAnA avasare "mAyA tiryaMgyoninA AyuSyanuM kAraNa che ema chaThThA adhyAyamAM (sUtra 17mAM) kahevAmAM Avaze. tethI tiryaMgyonivALA koNa che? evA praznano avasara che. pratyuttara kahevAya chetiryaMcasaMjJAvALA prANIo aupapAtikamanuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH // 4-28 // sUtrArtha- aupapAtika(=devo-nArako) ane manuSya sivAyanA jIvo tiryoni vALA(=tiryaMco) che. (4-28) __ bhASyaM- aupapAtikebhyazca nArakadevebhyo manuSyebhyazca yathoktebhyaH zeSA ekendriyAdayastiryagyonayo bhavanti // 4-28 // bhASyArtha-papAtika nAraka-devothI ane yathokta manuSyothI bIjA ekendriyAdi jIvo tiryaMcayonivALA che. (4-28) TIkA- prAyo nigadasiddhameva, navaramekendriyAdayaH paJcendriyAvasAnA rUti II4-28 TIkArtha bhASya lagabhaga bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. phakta A vizeSa che- ekeMdriyathI mAMDIne paMcaMdriya sudhInA jIvo jANavA. (4-28) bhASyAvataraNikA- atrAha- tiryagyonimanuSyANAM sthitiruktA / atha devAnAM kA sthitiriti / atrocyate bhASyAvataraNikArtha- prazna- tiryaMcayoni vALA ane manuSyonI sthiti kahI. have devonI keTalI sthiti che? uttara- ahIM kahevAmAM Ave che- TIkAvataraNikA- 'atrAhe'tyAdi sambandhagranthaH sthitiruktA tRtIye'dhyAye, atha devAnAM bhavanavAsyAdInAM kA sthitiH ? iti, matronyate-
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-29-30 TIkAvataraNitArtha- atrIda ItyAdi graMtha pUrvasUtranI sAthenA saMbaMdhano graMtha che. ahIM ziSya kahe che- tiryaMconI ane manuSyonI sthiti (a.3 sU.17-18 mAM) kahI. have devonI keTalI sthiti che? ahIM uttara ApavAmAM Ave che- sthitino adhikArasthiti: 4-21. sUtrArtha- have pachI sthiti kahevAmAM Avaze. (4-29) mArtha- sthitirityata ardhva vasyate II4-22 bhASyArtha- ahIMthI AgaLa sthiti kahevAze. (4-29) TIkA- etadvyAcaSTe-sthitirityata UrdhvamadhyAyaparisamAptervakSyati II4-2ll TIkArtha-have pachI A adhyAya pUrNa thAya tyAM sudhI sthiti(AyuSya) kaheze. (4-29). TIkAvataraNikA- tathA caahTIkAvataraNikArtha- te pramANe kahe che- bhavanapatinikoyamAM dakSiNArdhanA indronI utkRSTa sthiti- bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham // 4-30 // sUtrArtha bhavanomAM dakSiNArdha adhipatinI(=IndranI) doDha palyopamAM utkRSTa sthiti che. (4-30) bhASyaM- bhavaneSu tAvadbhavanavAsinAM dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyarthaM parA sthitiH / dvayordvayoryathoktayorbhavanavAsIndrayoH pUrvo dakSiNArdhAdhipatiH para uttarArdhAdhipatiH // 4-30 // bhASyArtha- bhavanomAM bhavanavAsI dakSiNArdha adhipationI utkRSTa sthiti doDha palyopama che. yathokta be be bhavanavAsI IndromAM pUrvano indra dakSiNArdhAdhipati che. pachIno indra uttarAdhipati che. (4-30)
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-31 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 107 TIkA- samudAyArthaH prakaTaH, avayavArthaM tvAha-'bhavaneSvi'tyAdinA bhavaneSu tAvat sAmAnyena dakSiNArdhAdhipatInAM rucakavibhAgenArdhanikAyendrANAM dharaNAdInAM palyopamamuktalakSaNaM adhyardhamiti adhikamardhamasmistadidamadhyarthaM, sArdhamityarthaH, kimityAha-parA sthitirutkRSTetyarthaH, anena jaghanyAyA AkSepaH, sandehApanodAya spaSTamAha'dvayordvayo'rityAdi dvayordvayoryathoktayoriti pUrvoktayorbhavanavAsIndrayoH camarabalidharaNabhUtAnandAdikrameNa pUrvaH upanyAsakramAd dakSiNArdhAdhipatiH para uttarArdhAdhipatiriti // 4-30 // TIkArtha- sUtrano samudita artha spaSTa che. avayavArthane bhASyakAra "vavuM" ItyAdithI kahe che- bhavanomAM dakSiNArdhanA bhavanavAsI adhipationI sAmAnyathI doDha palyopama utkRSTa sthiti che. AnAthI jaghanyasthitino niSedha karyo. dakSiNArdhanA adhipatinI eTale merunA madhyavartI ATha rucaka pradezonI apekSAe thatAM vibhAgathI arthI nikAyanA dharaNa vagere iMdronI. saMdehane dUra karavA mATe spaSTa kahe che- bhavanavAsI be iMdromAM pUrve (a.4 rR.6 mAM) kahyuM tema camara, bali, dharaNa, bhUtAnaMda e kramathI je iMdra pahelAM kahyo che te dakSiNAdhipati che ane pachI kahyo che te uttarAdhipati che. (4-30) TIkAvataraNikA- tdaahTIkAvataraNitArtha- uttarArdhanA adhipatinI sthitine kahe che- bhavanapatinikAyamAM uttarArdhanA indronI utkRSTa sthiti- zeSAchA pAvone 4-rUzA sUtrArtha- zeSa bhavanapatinA indronI sthiti poNA be palyopama che. (4-31) 1. AgaLa 3ra mA sUtramAM vizeSa kahevAnA che mATe ahIM "sAmAnyathI' ema jaNAvyuM che.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-32 bhASyaM - zeSANAM bhavanavAsiSvadhipatInAM dve palyopame pAdone parA sthitiH / je 6 zeSA ? uttarArdhAdhipataya kRti zA4-rUA 108 bhASyArtha-- bAkInA bhavanavAsI adhipationI utkRSTa sthiti poNA be palyopama che. prazna-- bAkInA adhipatio koNa che ? uttara- bAkInA adhipatio uttarArdhAdhipatio che. (4-31) TIjA- samAyArtha: prara:, avayavArthamA-'zeSALAmi'tyAdri zeSA dakSiNArdhAdhipatibhyaH uttarArdhAdhipatayaH teSAM bhavanavAsiSvadhipatInAM bhUtAdInAM dve palyopame pAdone caturthabhAgone parA sthitirbhavatIti pUrvavat, kevalaM zeSA uttarArdhAdhipataya iti // 4-31 // TIkArtha-- samudita artha spaSTa che. avayavArthane kahe che- "zeSALAm" kRti, dakSiNArdhanA adhipatiothI bAkI rahetA uttarArdhanA bhUta vagere bhavanavAsI adhipationI cotho bhAga nyUna be palyopamanI(=poNA be palyopamanI) utkRSTa sthiti che. zeSa eTale uttarArdhanA adhipatio. (4-31) TIkAvataraNikA-- evaM sAmAnyena tadabhidhAya vishessennaayurdvaarmaahTIkAvataraNikArtha-- A pramANe sAmAnyathI AyuSyane kahIne vizeSathI AyuSyadvArane kahe che-- bhavanapatinikAyanA indronI sthitimAM apavAda-- amurendrayo: sAgaropamanadhi = 4-32 // sUtrArtha- asurendronI sthiti anukrame eka sAgaropama ane kaMika adhika sAgaropama che. (4-32) bhASyaM - asurendrayostu dakSiNArdhAdhipatyuttarArdhAdhipatyoH sAgaropamamadhikaM ca yathAsaGkhyaM parA sthitirbhavati // 4-32 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-33 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 109 bhASyArtha- dakSiNArdhAdhipati ane uttarArdhAdhipati e be asurendronI utkRSTa sthiti yathAsaMkhya 1 sAgaropama ane sAdhika 1 sAgaropama che. (4-3ra) TIkA-samudAyArthaH prakaTaH, avayavArthaM tvAha-'asurendrayori'tyAdinA asurendrayoH punaH dakSiNArdhAdhipatyuttarArdhAdhipatyozcamarabalisaMjJayoH kimityAha-yathAsaGkhyaM sAgaropamamadhikaM ca kiyatApi parA sthitirbhavatIti pUrvavat II4-pherA TIkArtha samuditArtha spaSTa che. avayavArthane to "surendro ityAdithI kahe che. dakSiNAdhipati camara ane uttarAdhipati bali e be asurendronI utkRSTa sthiti anukrame eka sAgaropama ane kaMIka adhika eka sAgaropama che. (4-32) TIkAvataraNikA- sAgaropamasthitisAdharmyAt vyantarajyotiSkau vihAyedamAha TIkAvataraNikArtha-sAgaropamanI sthitinI samAnatA hovAthI vyaMtarajayotiSThone choDIne A kahe che- saudharmAdiSu yathAkramam // 4-33 // sUtrArtha- have saudharma Adi devalokanI anukrame utkRSTa sthiti kahevAze. (4-33) bhASyaM- saudharmamAdiM kRtvA yathAkramamita UrdhvaM parA sthitirvakSyate II4-rUNAA bhASyArtha- have pachI anukrame saudharmAdinI utkRSTa sthiti kahevAze. (4-33) TIkA- etad vyAcaSTe-'saudharmamAdimi'tyAdinA saudharma kalpamAdi kRtvA sarvArthasiddhavimAnAntAnAM yathAkramamiti UrdhvaM parA utkRSTA sthitirlakSyate I4-rarUA.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-34-35 TIkArtha-- "saudharmamAvim" ityAdithI AyuSyane kahe che- have saudharma devalokathI prAraMbhI sarvArthasiddha vimAna sudhInA devonI utkRSTa sthiti anukrame kahevAze. (4-33) TIkAvataraNikA - enAmevAha TIkAvataraNikArtha-- saudharmAdi devalokanI utkRSTa sthitine ja kahe che-- mALopame ||4-rU4|| sUtrArtha saudharma kalpanA devonI be sAgaropama utkRSTa sthiti che. (4-34) 110 - bhASyaM - saudharme kalpe devAnAM parA sthitirdve sAgaropame iti // 4-34 // bhASyArtha-- saudharmakalpamAM devonI utkRSTa sthiti be sAgaropama che. (4-34) TIkA - etad vyAcaSTe - 'saudharme' tyAdinA saudharme kalpe prAgupanyaste devAnAmindrasAmAnikAdInAM parA utkRSTA sthitidve sAgaropame iti ||4-34mA TIkArtha "saudharme" ityAdithI utkRSTa sthitine kahe che- pUrvokta saudharma kalpamAM iMdra-sAmAnika Adi devonI utkRSTa sthiti be sAgaropama che. (4-34) adhine 6 4-rUA sUtrArtha izAna kalpanA devonI kaMika adhika be sAgaropama utkRSTa sthiti che. (4-35) bhASyaM - aizAne dve eva sAgaropame adhike parA sthitirbhavati // 4-35 // bhASyArtha-- izAna (kalpamAM) devonI utkRSTa sthiti sAdhika be sAgaropama che. (4-35)
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3-39 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 111 TIkA - etad vyAcaSTe - 'aizAna' ityAdinA yathAkramaM grahaNAt aizAne kalpe dve sAgaropame adhike kiyatA'pi parA sthitirbhavatIti // 4-35 // TIDArtha - " aizAne" hatyAhithI utkRSTa sthitine uhe che- pUrve (uubhA sUtramAM) yathAkramam khevo ullekha aryo hovAthI yA sUtramAM IzAnasya samajavo. izAna kalpanA devonI kaMika adhika be sAgaropama utkRSTa sthiti che. (4-35) sapta sanatkumAre // 4-36 // sUtrArtha- sanakumAra kalpamAM sAta sAgaropama utkRSTa sthiti che. (8-3EUR) bhASyaM - sanatkumAre kalpe sapta sAgaropamAni parA sthitirbhavati // 4-36 // bhASyArtha sanatkumAra kalpamAM devonI utkRSTa sthiti sAta sAgaropamanI che. (4-36 ) vizeSa - tri-sapta- dazaikAdaza- trayodaza- paJcadazabhiradhikAni ca // 4-37 // sUtrArtha - sAta saMkhyAmAM vizeSa, 3, 7, 10, 11, 13, 15 sAgaropama vadhAravAthI anukrame mAhendra Adi kalpanA devonI utkRSTa sthiti thAya che. (4-37) bhASyaM - ebhirvizeSAdibhiradhikAni sapta mAhendrAdiSu parA sthitirbhavati / sapteti vartate / tadyathA - mAhendre sapta vizeSAdhikAni / brahmaloke tribhiradhikAni sapta, dazetyarthaH / lAntake saptabhiradhikAni sapta, caturdazetyarthaH / mahAzukre dazabhiradhikAni sapta saptadazetyarthaH / sahasrAre ekAdazabhiradhikAni sapta aSTAdazetyarthaH / AnataprANatayostrayodazabhiradhikAni sapta, viMzatirityarthaH / AraNAcyutayoH paJcadazabhiradhikAni dvAviMzatirityarthaH // 4-37 // sapsa,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-38 bhASyArtha- A (sUtrokta) vizeSAdithI adhika sAta sAgaropama mAhendra Adi devonI utkRSTa sthiti thAya che. sapta e pramANe uparanA sUtrathI cAlyuM Ave che. tethI A pramANe- mAhendramAM vizeSAdhika sAta sAgaropama. brahmalokamAM 3thI adhika 7, arthAt 10. lAMtakamAM 7thI adhika 7, arthAt 14. mahAzukramAM 10thI adhika 7, arthAt 17. sahasrAramAM 11thI adhika 7, arthAt 18. Anata-prANatamAM 13thI adhika 7, arthAt 20. AraNa-acyutamAM 15thI adhika 7, arthAt 22 sAgaropama utkRSTa sthiti hoya che. (4-37) 112 bhAvArtha-- sAta saMkhyA uparanA sUtrathI A sUtramAM cAlI Ave che. A vizeSa AdithI adhika sAta sAgaropama mAheMdra Adi kalpomAM utkRSTa sthiti che. te A pramANe-- mAheMdranI ........... 7+vizeSa=sAdhika 7 sAgaropama brahmalokanI ......... 7+3=10 sAgaropama lAMtakanI ............ 7+7=14 sAgaropama 7+10=17 sAgaropama mahAzukranI sahasrAranI ......... 7+11=18 sAgaropama Anata-prANatanI ... 7+13=20 sAgaropama AraNa-acyutanI ... 7+15=22 sAgaropama (4-37) AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe = 54-38 // sUtrArtha-AraNa-acyuta kalpanI sthiti pachI eka eka sAgaropamanI vRddhi karavAthI anukrame nava praiveyaka, vijayAdi cAra ane sarvArthasiddha vimAnanI utkRSTa sthiti thAya che. (4-38)
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 sUtra-38 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 bhASyaM-AraNAcyutAdUrdhvamekaikenAdhikA sthitirbhavati navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca / AraNAcyute dvAviMzati#veyakeSu pRthagekaikenAdhikA trayoviMzatirityarthaH / evamekaikenAdhikA sarveSu navasu yAvatsarveSAmupari navame ekatriMzat / sA vijayAdiSu caturdhvapyekenAdhikA dvAtriMzat / sApyekenAdhikA sarvArthasiddhe tvajaghanyotkRSTA trayastriMzaditi II4-rUTA bhASyArtha- AraNa-arcyutathI upara eka ekathI adhika sthiti nava raiveyakomAM, vijayAdimAM ane sarvArthasiddhamAM hoya che. te A pramANe AraNa-arcyutamAM bAvIza, raiveyakomAM alaga alaga eka ekathI adhika, arthAt 23 vagere (sAgaropama). e pramANe eka ekathI adhika nava raiveyakomAM sthiti hoya che. badhAnI upara navamA kaiveyakamAM 31 sAgaropamanI sthiti hoya che. te sthiti vijayAdi cAramAM ekathI adhika che, arthAta 32 sAgaropama che. te paNa sthiti ekathI adhika sarvArthasiddhamAM che. sarvArthasiddha vimAnamAM to ajaghanya anutkRSTa sthiti 33 sAgaropama che. (4-38). TIkA- 'sanatkumAra' ityAdi nigadasiddhaM yAvat sarvArthasiddhe ajaghanyotkRSTA trayastriMzaditi, navaraM navasu graiveyakeSviti vibhaktyalopaH sUtre ekaikenAdhikAnIti niyataviSayaniyamArthaH, vijayAdiSviti tu vyadhikasaGkhyAniyamArthaH, sarvArthasiddha iti cAjaghanyotkRSTasaGkhyAniyamArtha iti, AraNAcyutAditi kRtaikavadbhAvo nirdezaH, AraNopalakSito vA tikRtvA I4-6-27-28aaaa TakArtha- sanasumAre tyAti (traNa sUtro ane temanuM bhASya) bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. yAvat sarvArthasiddha vimAnamAM ajaghanya-utkRSTa sthiti 33 sAgaropama che. phakta A vizeSa che. navaluM naiveyapu e pramANe vibhaktinA lopano abhAva sUtramAM "eka ekathI adhika" e pramANe niyata viSayanA niyamana mATe che, arthAt dareka raiveyakamAM eka
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-38 1 raiveyaka || 23 sAgaropama 7 raiveyaka 29 sAgaropama 2 caiveyaka | 24 sAgaropama 8 raiveyaka | 30 sAgaropama 3 raiveyaka | 25 sAgaropama | maiveyaka | 31 sAgaropama 4 raiveyaka | 26 sAgaropama vijayAdi cAra 3ra sAgaropama 5 raiveyaka | ra7 sAgaropama sarvArthasiddha | 33 sAgaropamAM 6 raiveyaka | 28 sAgaropama eka sAgaropamanI vRddhi samajAya e mATe che. (anyathA naveya raiveyakamAM bhegI eka sAgaropamanI vRddhi samajAya ane ethI naveya raiveyakomAM 23 sAgaropama sthiti samajAya.) vijayAlivuM evo nirdeza bethI adhika saMkhyAnA niyamana mATe che, arthAt cAreya vimAnomAM eka ja sAgaropamanI vRddhi jaNAvavA mATe che. mAraVIbhutAt e nirdezamAM ekavarbhAva samAsa karAyo che athavA mAro pakSitaH vyuta=gAravyutaH ema madhyamapadalopI samAsa che. (4-36-37-38) bhASyAvataraNikA- atrAha- manuSyatiryagyonijAnAM parApare sthitI vyAkhyAte / athaupapAtikAnAM kimekaiva sthitiH parApare na vidyate iti / atrocyate bhASyAvataraNikArtha- prazna- manuSyonI ane tiryaMcayonimAM utpanna thayelA jIvonI utkRSTa-jaghanya sthiti kahI. have aupapAtikonI zuM eka ja sthiti che? utkRSTa-jaghanya nathI? ahIM uttara kahevAya che- TIkAvataraNikA-'atrAhe'tyAdi sambandhagranthaH, manuSyatiryagyonInAM kimityAha-parApare jaghanyotkRSTe sthitI vyAkhyAte 'nRsthitI' ityAdinA prAk, athaupapAtikAnAM nArakadevAnAM kimekaiva parA sthitiH, parApare na vidyete sthitI iti, atrocyate
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-39-40 zrI tatvArthIdhigamasUtra adhyAya-4 115 TIkAvataraNikArtha- ahIM ziSya prazna kare che, manuSyo ane tiryaMconI jaghanya-utkRSTa sthiti kahI. have aupapAtikonI(=nAraka-devonI) zuM eka ja sthiti che? jaghanya-utkRSTa nathI? ahIM uttara ApavAmAM Ave che. jaghanyasthitinA adhikArano prAraMbhaapraa palyopamamadhikaM ca // 4-39 // sUtrArtha- saudharma-izAnamAM jaghanya sthiti anukrame eka palyopama ane sAdhika eka palyopama che. (4-39). bhASyaM- saudharmAdiSveva yathAkramamaparA sthitiH palyopamamadhikaM ca / aparA jaghanyA nikRSTetyarthaH / parA prakRSTA utkRSTetyanarthAntaram / tatra saudharme'parA sthitiH palyopamamaizAne palyopamamadhikaM ca // 4-39 // bhASyArtha- saudharmAdimAM ja anukrame jaghanya sthiti eka palyopama ane sAdhika 1 palyopama che. aparA sthiti eTale jaghanya sthiti. parA eTale utkRSTa sthiti. parA, prakRNA, utkRSTA, e badhA zabdono eka artha che. temAM saudharmamAM jaghanya sthiti eka palyopama ane aizAnamAM sAdhika eka palyopama che. (4-39) - niiisameva II4-rU I TIkArtha- A sUtra bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. (4-39) TIkAvataraNikA- evmTIkAvataraNikArtha- e pramANe- sIAropane 4-40mAM sUtrArtha- sanaskumAramAM jaghanya sthiti be sAgaropama che. (4-40) bhASyaM- sanatkumAre'parA sthitiDhe sAgaropame // 4-40 // bhASyArtha- sanakumAramAM jaghanya sthiti be sAgaropama che. (4-40) TIkA- etad vyAcaSTe-sanatkumAre kalpe tRtIye aparA jaghanyA sthitiH, dve sAgaropame iti // 4-40 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-41-42 TIkArtha- jaghanya AyuSyane kahe che. trIjA sanakumAra kalpamAM jaghanya sthiti be sAgaropama che. (4-40) dhi 2 4-4 sUtrArtha-mahendramAM jaghanya sthiti sAdhika be sAgaropama che. (4-41) bhASyaM- mAhendre jaghanyA sthitiradhike dve sAgaropame // 4-41 // bhASyArtha-mahendramAM jaghanya sthiti sAdhikabe sAgaropama che. (4-41) TIkA- etad vyAcaSTe-mAhendre kalpe jaghanyA sthitiH, kimityaahdha ke sAropane ti I4-4zA TIkArtha- jaghanya AyuSyane kahe che- mAheMdra kalpamAM jaghanya sthiti sAdhika be sAgaropama che. (4-41) parata parataH pUrvo pUrvAnArA 4-4rA sUtrArtha- mahendra pachInA devalokamAM potapotAnI pUrvanA devalokanI utkRSTa sthiti pramANe jaghanya sthiti che. (4-42) bhASyaM- mAhendrAtparataH pUrvA parAnantarA jaghanyA sthitirbhavati / tadyathAmAhendre parA sthitivizeSAdhikAni sapta sAgaropamANi sA brahmaloke jaghanyA bhavati / brahmaloke daza sAgaropamANi parA sthiti sA lAntake jaghanyA / evamAsarvArthasiddhAditi / (vijayAdiSu caturpu parA sthitistrayastriMzatsAgaropamANi sA tvajaghanyotkRSTA sarvArthasiddha iti) // 4-42 // bhASyArtha- mahendra pachI pUrvenI utkRSTa sthiti pachI pachInI jaghanya sthiti che. te A pramANe- mAhendramAM utkRSTa sthiti vizeSAdhika sAta sAgaropama che, te sthiti brahmalokamAM jaghanya che. brahmalokamAM utkRSTa sthiti 10 sAgaropama che, te sthiti lAMtakamAM jaghanya che. e pramANe sarvArthasiddha sudhI jANavuM. (vijayAdi cAramAM utkRSTa sthiti 33 sAgaropama che, te ajaghanya anutkRSTa sthiti sarvArthasiddhamAM che.) (4-42)
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-42 117 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 bhavanapati deva-devIonI utkRSTa sthitinuM yaMtra asurakumAra dakSiNanA devo 1 sAgaropama dakSiNanI devIo 3ii palyopama uttaranA devo sAdhika 1 sAgaropama uttaranI devIo kA palyopama dakSiNanA devo 1 palyopama dakSiNanI devIo nI palyopamAM uttaranA devo dezona be palyopama uttaranI devIo | dezona eka palyopama dareka prakAranA bhavanapati nikAyanA deva-devIonI jaghanya sthiti 10 hajAra varSa che. vyaMtaranikAmAM dareka prakAranA devonI utkRSTa sthiti 1 palyopama ane dareka prakAranI devIonI utkRSTasthiti nA palyopama che. dareka prakAranI deva-devIonI jaghanya sthiti 10 hajAra varSa che. jyotiSa deva-devIonI utkRSTa-jaghanya sthitinuM yaMtra nAgakumArAdi nava | caMdra-devo | 1 lAkha varSa adhika 1 palyopama vA palyopamAM ciMdra-devIo | 50 hajAra varSa adhika nA palyopama | Oo palyopama sUrya-devo | 1 hajAra varSa adhika 1 palyopama Oo palyopama sUrya-devIo | 500 varSa adhika nA palyopama vA palyopama graha-devo | 1 palyopama Oo palyopama graha-devIo | no palyopama Oo palyopama nakSatra-devo | vAA palyopama vo palyopama nakSatra-devIo sAdhika vo palyopama Oii palyopama tArA-devo | vA palyopamAM 1/8 palyopama tArA-devIo sAdhika 1/8 palyopama 1/8 palyopama 1. bhavanapati Adi cAre nikAyamAM IndronI ane indrANIonI sthiti utkRSTa ja hoya che. indranI devanI apekSAe ane indrANInI devInI apekSAe utkRSTa sthiti hoya che.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 sUtra-42 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 vaimAnika devIonI utkRSTa jaghanya sthitinuM yaMtra saudharma | parigRhItA | 7 palyopama | 1 palyopama saudharma aparigRhItA | 50 palyopama | 1 palyopama IzAna | parigRhItA | 9 palyopama | sAdhika 1 palyopamAM izAna | aparigRhItA | papa palyopama | sAdhika palyopama vaimAnika devonI utkRSTa jaghanya sthitinuM yaMtra 1 kalpa 2 kalpa 3 kalpa 4 kalpa 5 kalpa 6 kalpa 7 kalpa 8 kalpa 9 kalpa 10 kalpa 11 kalpa 12 kalpa 1 raiveyaka 2 caiveyaka 3 raiveyaka 4 raiveyaka pagreveyaka 6 raiveyaka 7 raiveyaka 8 raiveyaka 9 raiveyaka vijayAdi cAra sarvArthasiddha 2 sAgaropama sAdhika 2 sAgaropamAM 7 sAgaropama sAdhika 7 sAgaropamAM 10 sAgaropama 14 sAgaropama 17 sAgaropama 18 sAgaropama 19 sAgaropama 20 sAgaropama 21 sAgaropama 22 sAgaropama 23 sAgaropama 24 sAgaropama 25 sAgaropama 26 sAgaropama 27 sAgaropama 28 sAgaropama 29 sAgaropama 30 sAgaropama 31 sAgaropama 32 sAgaropama 33 sAgaropama 1 palyopama sAdhika 1 palyopama 2 sAgaropama sAdhika ra sAgaropama 7 sAgaropama 10 sAgaropama 14 sAgaropama 17 sAgaropama 18 sAgaropama 19 sAgaropama 20 sAgaropama 21 sAgaropama 22 sAgaropamAM 23 sAgaropamAM 24 sAgaropama 25 sAgaropama 26 sAgaropamAM 27 sAgaropama 28 sAgaropama 29 sAgaropama 30 sAgaropamAM 31 sAgaropama |
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-42 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 119 TIkA- etad vyAcaSTe-'mAhendrAt parata' ityAdinA mAhendrAt kalpAt parataH brahmalokAdArabhya pUrvA sthitiH parA utkRSTA, kimityAhaanantarA-jaghanyA sthitirbhavati, uparitanakalpa ityarthaH, etadeva darzayati'tadyathe'tyAdinA mAhendre kalpe parA sthitiH sapta sAgaropamANi uktA sA brahmaloke jaghanyA bhavati, evaM brahmaloke daza sAgaropamANi parA sthitiruktA, sA lAntake jaghanyA bhavati, atidezamAha-'evami'tyAdinA A sarvArthasiddhAditi sarvArthasiddhaM yAvat, AG maryAdAyAM, vijayAdiSu caturpu vijayavaijayantajayantAparAjiteSu parA sthitistrayastriMzat, evaM parataH parataH pUrvA pUrvA'nantareti yAvatUbhaya(saM)bhavaH tAvadraSTavyam, ata eva eteSviti, jaghanyA ekatriMzadeva, utkRSTA trayastriMzat, mukhyavRttyaiva sUtre'bhidhAnAt, yathoktaM prajJApanAyAm-vijayavejayaMtajayaMtAparAjiadevANaM kevaiaM kAlaM ThitI paNNattA ?, goyamA ! jahaNNeNaM egatIsaM sAgarovamAI, ukkoseNaM tettIsaM, savvaTThasiddhagadevANaM pucchA, goyamA ! ajahaNNamaNukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM ThitI paNNattA," etadAha'se'tyAdi tAsAM vijayAdisambandhinI utkRSTA sthitiH, kimityAhaajaghanyotkRSTA tathaikarUpaiva sarvArthasiddha iti // 4-42 // TIkArtha- jaghanya AyuSyane kahe che- mAhedrakalpa pachInA devalokamAM potapotAnI pUrvanA devalokanI je utkRSTa sthiti che te pachInA anaMtara devalokanI jaghanya sthiti thAya che. te A pramANe- mAheMdra kalpamAM utkRSTa sthiti sAta sAgaropama kahI che, te brahmalokamAM jaghanya sthiti che. e pramANe brahmalokamAM daza sAgaropama utkRSTa sthiti che, te lAMtakamAM jaghanya sthiti cha. bhalAmaNane kahe che- e pramANe sarvArthasiddha sudhI jANavuM. ahIM mA mavyaya bhayahi marthabhA cha. viyAha yArabhA- vi04ya, vaizyaMta, 4yaMta, aparAjita e cAramAM utkRSTa sthiti 33 sAgaropama che. A pramANe
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zrI svAthadhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-43 pachI pachIthI anaMtara pUrva pUrvanI jaghanya sthiti tyAM sudhI jANavI ke jyAM sudhI pachI ane pUrva ema ubhayano saMbhava hoya. AthI ja vijayAdi cAramAM jaghanyasthiti 31 ja sAgaropama che. utkRSTa 33 sAgaropama che. kemake sUtramAM mukhyavRttithI ja A pramANe kahyuM che. prajJApanA sUtramAM kahyuM che ke, "he bhagavaMta ! vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita devonI sthiti keTalA kALanI kahI che? he gautama ! jaghanyathI 31 sAgaropama ane utkRSTathI 33 sAgaropama sthiti kahI che. sarvArthasiddha vimAnanA devonI sthitinA praznamAM javAba A pramANe che- he gautama! sarvArthasiddha vimAnonA devonI ajaghanya anutkRSTa sthiti 33 sAgaropama kahI che." Ane bhASyakAra kahe che- "sa" tyAddhi, vijayAdimAM je 33 sAgaropama utkRSTa sthiti che te ajaghanya-utkRSTa sthiti che=jaghanya nahi ane utkRSTa nahi tevI eka rUpa ja sthiti sarvArthasiddhamAM che. (4-42) nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 4-43 // sUtrArtha- bIjIthI sAtamI naraka sudhImAM pUrva narakabhUminI je utkRSTa sthiti che, te pachInI naraka bhUminI jaghanya sthiti che. (4-43) bhASyaM- nArakANAM ca dvitIyAdiSu bhUmiSu pUrvA pUrvA parA sthitirantarA parataH parato'parA bhavati / tadyathA- ratnaprabhAyAM nArakANAmekaM sAgaropamaM parA sthitiH sA jaghanyA zarkarAprabhAyAm / trINi sAgaropamANi parA sthitiH zarkarAprabhAyAm, sA jaghanyA vAlukAprabhAyAmiti / evaM sarvAsu / tamaHprabhAyAM dvAviMzatiH sAgaropamANi parA sthitiH sA jaghanyA mahAtamaHprabhAyAmiti // 4-43 // bhASyArtha- nArakonI bIjI Adi pRthvImAM pUrvanI utkRSTa sthiti pachI pachInI pRthvInA nArakonI jaghanya sthiti thAya che. te A pramANeratnaprabhAmAM nArakonI 1 sAgaropama utkRSTa sthiti che, te zarkarAmabhAmAM jaghanya sthiti che. zarkarAmabhAmAM 3 sAgaropama utkRSTa sthiti che te
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-44 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 121 vAlukAprabhAmAM jaghanya sthiti che. e pramANe badhI pRthvIomAM jANavuM. tamaHprabhApRthvImAM 22 sAgaropama utkRSTa sthiti che, te mahAtamaHprabhAmAM jadhanya sthiti che. (4-43) TIkA - parataH parataH pUrvA pUrvA'nantareti sUtramuktasambandhameveti na sambandha vata:, patadhyAnaH-'nArALAM re'tyAvinA, nArALAM 6, na kevalaM devAnAM dvitIyAdiSu bhUmiSu zarkarAdyAsu pUrvA pUrvA parA utkRSTA sthitiH sAgaropamAdilakSaNA, na vyavahitA, kintvanantarA, kimityAhaparataH parataH agrato'grataH aparA bhavati, jaghanyetyarthaH, etadeva vyAcaSTe - 'tadmathe'tyAvinA nivasiddha yAvat ||4-4zA TIkArtha- A sUtrathI pUrvanuM sUtra parataH parata: pUrvA pUrvA'ntarA evuM che. (ethI) saMbaMdha kahevAi ja gayo hovAthI saMbaMdha kahyo nathI. nArALAM 7 ityAdithI jaghanya AyuSyane kahe che- kevaLa devonI ja nahi, kiMtu nArakonI paNa zarkarA vagere bIjI Adi bhUmimAM pUrva pUrva naraka bhUminI sAgaropama Adi je utkRSTa sthiti che, te anaMtara pachI pachInI naraka bhUminI jaghanya sthiti che. Ane ja tadyathA ityAdithI ja kahe cheratnaprabhAmAM nArakonI eka sAgaropama utkRSTa sthiti che, te zarkarAprabhAmAM jaghanya sthiti che. zarkarAprabhAmAM traNa sAgaropama utkRSTa sthiti che, te vAlukAprabhAmAM jaghanya sthiti che. e pramANe sarva pRthvIomAM jANavuM. tamaHprabhA pRthvImAM 22 sAgaropama utkRSTa sthiti che te mahAtama prabhAmAM jadhanya sthiti che. tadyathA ityAdi bhASya bolatAM ja samajAi jAya tevuM che. (4-43) dazavarSasahastrANi prathamAyAm // 4-44 // sUtrArtha-pahelI narakabhUmimAM jadhanyasthiti 10 hajA2 varSache. (4-44) bhASyaM - prathamAyAM bhUmau nArakANAM daza varSasahasrANi jaghanyA sthiti: ||4-445
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-45-46 bhASyArtha- pahelI pRthvImAM nArakonI jaghanya sthiti 10 hajAra varSa che. (4-44) TIkA- etadapi nigadasiddhameva // 4-44 // TIkArtha- A sUtra paNa bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. (4-44) bhavaneSu ra 4-4pa sUtrArtha- bhavanapatinikAyanA devonI paNa jaghanya sthiti 10 hajAra varSa che. (4-45) bhASyaM- bhavanavAsinAM ca daza varSasahasrANi jaghanyA sthitiH II4-4ll bhASyArtha- bhavanavAsI devonI jaghanya sthiti 10 hajAra varSa che. (4-45) TIkA- evaM bhavaneSu cetyAdyapi // 4-45 // TIkArtha- e pramANe "bhavaneSu ityAdi paNa bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. (4-45). vyaktarAmAM 4 4-4ddA sUtrArtha- vyaMtara nikAyanA devonI paNa jaghanya sthiti 10 hajAra varSa che. (4-46) bhASyaM- vyantarANAM ca devAnAM daza varSasahasrANi jaghanyA sthitiH II4-4ddA bhASyArtha--vyaMtara devonI jaghanya sthiti 10 hajAra varSa che. (4-46) TI - parva 'vyaMtara re'ti I4-kaddA. TIkArtha- e pramANe cantarALAM ' bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. (4-46)
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-47-48-49 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 123 parA palyopamam // 4-47 // sUtrArtha- vyaMtara devonI utkRSTa sthiti 1 palyopama che. (4-47) bhASyaM- vyantarANAM parA sthitiH palyopamaM bhavati // 4-47 // bhASyArtha- vyaMtaronI utkRSTa sthiti 1 palyopama che. (4-47) TIkA- evaM 'parA palyopame'tyAdi, sarvaM sasUtraM bhASyaM nigadasiddhaM yAvat adhyAyaparisamAptiriti // 4-47 // TIkArca-e pramANe 'palyopama ityAdi adhyAyanI pUrNatA sudhInuM badhuMya sUtra sahita bhASya bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. (4-47) jyotiSkANAmadhikam // 4-48 // sUtrArtha- jyotiSka devonI utkRSTa sthiti kaMIka adhika eka palyopama che. (4-48) bhASyaM- jyotiSkANAM devAnAmadhikaM palyopamaM parA sthitirbhavati II4-48aaaa. bhASyArtha- jyotiSka devonI utkRSTa sthiti sAdhika eka palyopama che. (4-48). (vizeSArtha- graha, nakSatra ane tArAnI utkRSTa sthiti AgaLa kahevAnA hovAthI ahIM sUrya ane caMdranI utkRSTa sthiti jaNAvI che. sUryanI hajAra varSa adhika 1 palyopama ane caMdranI lAkha varSa adhika eka palyopama utkRSTa sthiti che.) prahaUTkhevam 4-46. sUtrArtha- grahonI utkRSTa sthiti eka palyopama che. (4-49) bhASyaM- grahANAmekaM palyopamaM sthitirbhavati // 4-49 // bhASyArtha- grahonI utkRSTa sthiti 1 palyopama che. (4-49)
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 sUtra-50-51-52-53 nakSatrALAmarthyam // 4-10 || sUtrArtha-- nakSatronI utkRSTa sthiti ardha palyopama che. (4-50) bhASyaM - nakSatrANAM devAnAM palyopamArdhaM parA sthitirbhavati // 4-50 // bhASyArtha-- nakSatra devonI utkRSTa sthiti aDadho palyopama che. (4-50) tArALAM caturbhAgaH / / 4-6aa sUtrArtha--tArAonI utkRSTa sthiti pA(=1/4) palyopama che. (4-51) bhASyaM - tArakANAM ca palyopamacaturbhAgaH parA sthitiH // 4- 51 // bhASyArtha--tArAonI utkRSTa sthiti pA (1/4) palyopama che. (4-51) nayanyA tvaSTamAnaH ||4-62aa sUtrArtha- tArAonI jadhanya sthiti 1/8 palyopama che. (4-52) bhASyaM- tArakANAM tu jaghanyA sthitiH palyopamASTabhAgaH // 4-52 // bhASyArtha tArAonI jaghanya sthiti palyopamano AThamo bhAga (1/8 palyopama) che. (4-52) caturmAna: zeSALAm // 4-13 // sUtrArtha- zeSa jyotiSka devonI jaghanya sthiti pA(=1/4) palyopama che. (4-53) bhASyaM - tArakAbhyaH zeSANAM jyotiSkANAM caturbhAgaH palyopamasyAparA sthitiH ||4-dhrU bhASyArtha tArAo sivAyanA jyotiSma devonI jaghanya sthiti palyopamano 4tho bhAga(=1/4 palyopama) che. (4-53) A pramANe svopajJa bhASya sahita tattvArthAdhigama sUtramAM cotho adhyAya pUrNa thayo.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 125 (vizeSArtha-- tArAonI jaghanya sthiti uparanA sUtramAM kahI hovAthI zeSa tarIke jyotiSmanA cAra bhedo rahe che. cAra bhedomAM paNa sUrya-caMdra iMdronI, temanI iMdrANIonI ane vimAnAdhipati devonI jadhanya sthiti nathI. AthI ahIM zeSa tarIke sUryAdi cAranA vimAnomAM rahenArA sAmAnya devo samajavA.) // AcAryaharibhadroddhRtAyAM zrItattvArthaDupaDupikAvRttau caturtho'dhyAyaH samAptaH // bhAvAnuvAdakAranI prazasti A pramANe pa.pU. AcArya zrI haribhadrasUri mahArAjA vaDe zarU karAyelI (ane chaThThA adhyAyanA 23mA sUtramAM vinayasampannatA pada sudhI pUrNa karAyelI) pachI chaThThA adhyAya sudhI AcArya zrI yazobhadrasUri vaDe pUrNa karAyelI ane tyAra pachI(=sAtamA adhyAyathI bAkI rahelI TIkA) temanA ziSya vaDe pUrNa karAyelI tattvArthAdhigama sUtranI cothA adhyAyanI DupaDupikA nAmanI TIkAno siddhAMta mahodadhi parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra parama gItArtha parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra gacchasthavira parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra paMcasUtra, paMcavastu, paMcAzaka, dharmabiMdu, yogabiMdu, upadezapada, upadezamAlA (puSpamAlA), zrAddhadinakRtya, vItarAgastotra, zIlopadezamAlA, aSTaka prakaraNa, navapada prakaraNa, yogadRSTi samuccaya, zrAvakadharmavidhiprakaraNa, caityavaMdana mahAbhASya, yatilakSaNa samuccaya, gurutattvavinizcaya, saMbodha prakaraNa, prazamarati prakaraNa, zrAvaka prajJapti Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjakRta gurjara (gujarAtI) bhAvAnuvAda pUrNa thayo. sUtra-53
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 cotho adhyAya devAzcaturnikAyAH // 4-1 // tRtIyaH pItalezyaH // 4-2 // dazA-'STa-paJca-dvAdaza-vikalpAH kalpopapannaparyantAH // 4- 3 // indra - sAmAnika - trAyariMza pAriSadyA - ''tmarakSa- lokapAlA- nIka prakIrNakA - ''bhiyogya - kilbiSikA caikazaH // 4-4 // - trAyastriMza-lokapAlavarjyA vyantara - jyotiSkAH // 4-5 // pUrvayordvandrAH // 4-6 // pItAntalezyAH // 4-7 // kAyapravIcArA A aizAnAd // 4-8 // zeSAH sparza-rUpa-uuzabda - manaHpravIcArA dvayordvayoH // 4-9 // pare 'pravIcArAH // 4-10 // bhavanavAsino - sura-nAga - vidyut-suparNA -'gni-vAta mULasUtra stanitodadhi- dvIpa - dikkumArAH // 4- 11 // vyantarAH kinnara - kimpuruSa-mahoraga- gandharva-yakSa- rAkSasa bhUta pizAcAH // 4- 12 // jyotiSkAH sUryAzcandramaso graha-nakSatra- prakIrNatArakAzca // 4- 13 // merupradakSiNA nityagatayo nRloke // 4-14 // tatkRtaH kAlavibhAgaH // 4-15 // bahiravasthitAH // 4- 16 // vaimAnikAH // 4- 17 // kalpopapannAH kalpAtItAzca // 4-18 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 mULasUtra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 uparyupari // 4-19 // saudharmezAna-sanatkumAra-mAhendra-brahmaloka-lAntaka-mahAzukra-sahanAreSvAnata-prANatayorAraNAcyutayornavasu graiveyakeSu vijayavaijayanta-jayantA-'parAjiteSu sarvArthasiddhe ca // 4-20 // sthiti-prabhAva-sukha-dyuti-lezyA-vizuddhIndriyAvadhi viSayato-'dhikAH // 4-21 // gati-zarIra-parigrahAbhimAnato hInAH // 4-22 // pIta-padma-zuklalezyA dvi-tri-zeSeSu // 4-23 // prAg graiveyakebhyaH kalpAH // 4-24 // brahmalokAlayA lokAntikAH // 4-25 // sArasvatA-''ditya-valya-'ruNa-gardatoya-tuSitA-'vyAbAdha-marutaH (ariSThAzca) // 4-26 // vijayAdiSu dvicaramAH // 4-27 // aupapAtikamanuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH // 4-28 // sthitiH // 4-29 // bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham // 4-30 // zeSANAM pAdone // 4-31 // asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca // 4-32 // saudharmAdiSu yathAkramam // 4-33 // sAgaropame // 4-34 // adhike ca // 4-35 // sapta sanatkumAre // 4-36 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-4 mULasUtra vizeSa-tri-sapta-dazaikAdaza-trayodaza-paJcadazabhiradhikAni __ ca // 4-37 // AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca // 4-38 // aparA palyopamamadhikaM ca // 4-39 // sAgaropame // 4-40 // adhike ca // 4-41 // parataH parataH pUrvA pUrvA'nantarA // 4-42 // nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 4-43 // dazavarSasahasrANi prathamAyAm // 4-44 // bhavaneSu ca // 4-45 // vyantarANAM ca // 4-46 // parA palyopamam // 4-47 // jyotiSkANAmadhikam // 4-48 // grahANAmekam // 4-49 // nakSatrANAmardham // 4-50 // tArakANAM caturbhAgaH // 4-51 // jaghanyA tvaSTabhAgaH // 4-52 // caturbhAgaH zeSANAm // 4-53 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanA vadhanAzinI 6) Cannon jIvana jItavAnI DIbuTTIo zrI zaMkhezvara sAhiba sAco bIjAno Azaro kAco vidvadvarya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rA pIvAiTa vipANI SHIRT-1 83 KRIS) kodha dAvAnaLano dAha | ahaMkAra ajagarano phUMphADo kaSAyonA kaTu vipAko nooluM 161 ujaLuM tRSNAnI tijorIne toDo tapa karIe bhavajala tarIe AdhyAtmika vikAsanA traNa pagathiyA pI rAjakIsIkanajI mahArAja yo yo ya ma zrI zrAvakadharmavidhi prakaraNa gujarAtI kAyAvADa Xin punA pAka na karIsurI hAja jAvatA ka sena 13 Rum | (wife lotus in II zrI vItarAgotra | (TIka gujarAtI khAvAnuM) * intension $ mu. bAvAzrI dhavAnaMdajI ma. i pratimA zataka // // || gAma || vAdIvenAla zrIzAMtisUriviracita kvavAnAnA caivaMdana thatAbhAva gujarAtI mA MARCH cenjIsa W me cit gavAra hIrA phaLa khAvI vagarasUrIjI AdhyAtmika > pragatinA pAMca pagathiyAM navakAra mahAmaMtra kru igelsa
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana dareka kSaNa thI piyita eka zabada auSadha re, eka suda re ghAva AvabhAvanA zrI vItaro to guru dravyanA upayoga aMge satya mArgadarzana Muu 5 Agamata5 ArAdhanA vidhi kSakSatA mATe hasatA vAha rAdhanA saMgraha sarad zabda rUpAvalI prema-guNa-gaMgAmAM snAna karIe kai kai) svAdhIna rAma parAdhIna upekSA AhAra lithI) Abhazahi mAtA-pitAnI seA yitA vsIdICILI GDIbuTTIo zrIakIkaraNI jJAnasara ( 4 anakamInajaka zA w Rele vAthI jaLInI bAjumaheSAro I zrIlaMkAgrahinAmuM || janma piyA ja sirisirivAlakahA nA zrI paJcAzaka prakaraNam jela vibharavA || mAtmapravoya: ll bADhadivasa nAna karavA mA - rara ka (be bhAga)
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 A Tejas Printers AHMEDABAD M. 98253 47620