________________
સૂત્ર-૧૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ जङ्घाग्रपादेष्वधिकप्रतिरूपाः श्यामा हस्तिचिह्ना दिक्कुमाराः । सर्वे विविधवस्त्राभरणप्रहरणावरणा भवन्तीति ॥४-११॥
ભાષ્યાર્થ–પહેલો દેવનિકાય ભવનવાસીનો છે. આ સૂત્રમાં કહેલા) એમના પ્રકારો છે. તે આ પ્રમાણે-અસુરકુમારો, નાગકુમારો, વિઘુકુમારો, સુપર્ણકુમારો, અગ્નિકુમારો, વાતકુમારો, અનિતકુમારો, ઉદધિકુમારો, દ્વિીપકુમારો અને દિકકુમારો. આ દેવો કુમારના જેવા પ્રિયદર્શનવાળા હોય
છે. અતિશય સુંદર, મૃદુ, મધુર, લલિતગતિવાળા શૃંગારરસથી શ્રેષ્ઠ રૂપને વિદુર્યનારા કુમારની જેમ રૂપ, વેશ, ભાષા, આભરણ, પ્રહરણ', આવરણ, યાનવાહનવાળા, કુમારની જેમ ઉત્કટ સ્નેહવાળા ક્રીડા કરવામાં તત્પર હોય છે. આથી તે દેવો કુમારો કહેવાય છે. અસુરકુમારના આવાસોમાં અસુરકુમારો રહે છે. બાકીના નાગકુમારો વગેરે ભવનોમાં રહે છે. મેરુપર્વતના દક્ષિણ અને ઉત્તર દિશા વિભાગમાં ઘણાં લાખ કોડાકોડિયોજનવિસ્તારોમાં આવાસો છે અને દક્ષિણાર્ધના અધિપતિઓના અને ઉત્તરાર્ધના અધિપતિઓના યથાયોગ્ય ભવનો છે. તેમાં રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં તેની જાડાઈના કંઈક ન્યૂન અડધા ભાગ પછી મધ્ય ભાગમાં ભવનો હોય છે. તે દેવો ભવનોમાં રહે છે માટે ભવનવાસી કહેવાય છે.
ભવનવાસીઓની ભવનિમિત્તક નામકર્મના નિયમનથી સ્વજાતિવિશેષથી નિયત થયેલી આ વિક્રિયાઓ હોય છે. તે આ પ્રમાણે–
અસુરકુમારો ગંભીર, શોભાવાળા, શ્યામ, મહાકાયવાળા, રત્નજડિત મુકુટોથી અતિશય દેદીપ્યમાન, (મુગુટમાં) ચૂડામણિના ચિહ્નવાળા હોય છે.
નાગકુમારો મસ્તક અને મુખના ભાગમાં અધિક શોભાવાળા, અધિક શ્યામ, મૃદુ-લલિત ગતિવાળા, મસ્તકે(=મુકુટમાં) સર્પના ચિહ્નવાળા હોય છે. ૧. પ્રહરણ એટલે શસ્ત્ર. ૨. આવરણ એટલે ઢાલ. ૩. યાન એટલે જેમાં બેસીને અન્ય સ્થળે જવાય તેવું રથ વગેરે સાધન.
