________________
सूत्र - 13
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
સૂર્યાદિ દેવો તથા તેમનાં વિમાનો જ્યોતિષ=પ્રકાશ કરનારા હોવાથી તેમને જ્યોતિષ્ક કહેવામાં આવે છે. સૂર્ય આદિ તે તે જાતિના દેવોના મુકુટમાં પોતપોતાની જાતિ પ્રમાણે સૂર્ય આદિનું પ્રભાના મંડલ સમાન દેદીપ્યમાન ચિહ્ન હોય છે, અર્થાત્ સૂર્ય જાતિના દેવોના મુકુટમાં પ્રભામંડલ સમાન દેદીપ્યમાન સૂર્ય આકારનું ચિહ્ન હોય છે. ચંદ્ર જાતિના દેવોના મુકુટમાં પ્રભામંડલ સમાન દેદીપ્યમાન ચંદ્રના આકારનું ચિહ્ન હોય છે. એ પ્રમાણે તારા આદિ વિષે પણ જાણવું.] (૪-૧૩)
३८
टीका - इदमपि प्राय: प्रकटसमुदायावयवार्थमेव, नवरमसमासकरणं सूत्रे सूर्याश्चन्द्रमस इत्येवं तथा चार्षात्, तत्र चन्द्रसूर्यपाठात्, सूर्यचन्द्रमसोः क्रमभेदः कृतः सूत्रकृता, किमर्थमित्याह - यथा गम्येत प्रतरभेदेन एतदेवैषां सूर्यादीनां ऊर्ध्वं निवेश: मण्डलिकापोहेन आनुपूर्व्यम् अनुपूर्वभाव इति एतदेव प्रकटयति-'तद्यथे'त्यादिना ताराग्रहाः पुनरनियतचारित्वात् कारणात् किमित्याह-सूर्यचन्द्रमसा - मूर्ध्वमधश्च चरन्ति, तु (च) शब्दात् तिर्यक्, सूर्येभ्यः सकाशाद्दशयोजनावलम्बिनो भवन्ति अङ्गारादयः तथाऽनियतचारित्वाद्, इह किलाधस्ताद्भरण्य एव, सर्वोपरि स्वातिनक्षत्रं सर्वदक्षिणतो मूलं, सर्वोत्तरतश्चाभीचीरिति, एतदिह समाद् भूमिभागात् ध्रुवका श्रयेणेति 'ज्योतिषो वा देवा' इति । विमानगतज्योतिषः सम्बन्धिनो देवास्तेन दीव्यन्ति ज्योतिरेव च भास्वरशरीरत्वाज्ज्योतिष्काः स्वार्थे कन् । 'मुकुटेष्वि' त्यादि, मुकुटेषु चिह्नानि भवन्ति, शिरोमुकुटोपगूढानि प्रभामण्डलस्थानीयान्युज्ज्वलानि सूर्यादीनि, सूर्यस्य सूर्याकारं चन्द्रादीनां चन्द्राद्याकारमिति ॥४-१३॥
ટીકાર્થ— આ સૂત્રનો પણ સમુદિત અને અવયવાર્થ લગભગ સ્પષ્ટ ४ छे. इतखा विशेष छे. सूर्याश्चन्द्रमसः खेभ समास न अर्यो खने આર્ષના ચંદ્ર-સૂર્ય એવા ક્રમના સ્થાને સૂર્ય-ચંદ્ર એમ ક્રમ ભેદ કર્યો
