________________
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪
સૂત્ર-૪ આત્મરક્ષકદેવો ઇન્દ્રના મસ્તકરક્ષક(=અંગરક્ષક) જેવા હોય છે. લોકપાલ દેવો કોટવાળ અને ચરપુરુષો જેવા હોય છે. "અનીકાધિપતિ દંડનાયક સેનાધિપતિ જેવા હોય છે. અનીક દેવો સેના જેવા હોય છે. પ્રકીર્ણક દેવી નગરની અને દેશની સામાન્ય પ્રજા જેવા હોય છે. આભિયોગ્ય દેવો દાસ જેવા હોય છે. કિલ્બિષિક દેવો ચંડાળ જેવા હલકા હોય છે. (૪-૪)
टीका- एकैकदेवनिकाये दश दशैते भेदा उत्सर्गतः भवन्ति, सूत्रसमुदायार्थः, अवयवार्थं त्वाह-'एकैकशश्चे'त्यादिना, एकैकशश्चएकैकस्मिन् एतेषु देवनिकायेषु, किमित्याह-देवा दशविधा भवन्ति इन्द्रादिभेदेन, 'तद्यथे'त्यादि प्रकटार्थं, नवरमिन्द्रास्तद्भवनाद्यपेक्षया परमैश्वर्यभाजः, समानस्थानभवाः सामानिकाः, 'समानस्य तदादेचे'ति वचनादौपसङ्ख्यानिकः, त्रयस्त्रिंशदेव त्रायस्त्रिंशाः, स्वार्थे अण, अर्थचरो राजस्थानीयकल्पः, दण्डनायको-निक्षेपाधिपतिः, अनीकानिसैन्यानि प्रकीर्णको-विषयाभिमुखीकृतः, कर्मविशेषोऽभियोगः तत्कर्माभियोग्यं तदेषां विद्यत इत्याभियोग्याः, किल्बिषिकाः-अन्तस्थाश्चण्डालादय इति, लोकस्वभावत एतदित्थमेषामिति ॥४-४॥
ટીકાર્થ– એક એક દેવનિકાયમાં દશ દશ ભેદો ઉત્સર્ગથી હોય છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર “ શી” ઈત્યાદિથી કહે છે- આ દેવનિકાયોમાં એકએક ભેદમાં દેવો ઇંદ્રાદિ ભેદથી દશ પ્રકારના હોય છે.
તથા ઈત્યાદિ ભાષ્યનો અર્થ સ્પષ્ટ છે. ફક્ત આ વિશેષ છે૧. ભાગ્યકારે અનીકાધિપતિની અલગ વિવક્ષા કરી છે. પરંતુ અનિક અને અનિકાધિપતિ એ બે
ભેદોને એક જ ભેદ ગણવો. અન્યથા દશ સંખ્યાની વ્યવસ્થા ન રહે. (સિદ્ધસેનગણિ ટીકા)
